«چهان اقتصاد» گزارش می دهد وقتی بومیسازی به قلب صنعت نفت و گاز میرسد
زهرا عسگری
صنعت نفت، گاز و پتروشیمی همواره بهعنوان ستون فقرات اقتصاد انرژی کشور شناخته شده است؛ صنعتی راهبردی که استمرار فعالیت آن، وابسته به زنجیرهای پیچیده از تجهیزات، فناوریها و خدمات تخصصی است. در این میان، بومیسازی تجهیزات کلیدی نهتنها یک انتخاب اقتصادی، بلکه ضرورتی استراتژیک برای تضمین پایداری تولید، کاهش ریسکهای بیرونی و ارتقای توانمندیهای داخلی به شمار میآید. با این حال، مسیر بومیسازی در این صنعت هموار نیست و با چالشها و فرصتهایی توأمان همراه است.
در دهههای گذشته، بخش قابلتوجهی از تجهیزات مورد استفاده در پروژههای نفت، گاز و پتروشیمی از طریق واردات تأمین میشد. این وابستگی، هرچند در کوتاهمدت منجر به تسریع اجرای پروژهها میشد، اما در بلندمدت آسیبپذیری صنعت را در برابر تحریمها، نوسانات ارزی و محدودیتهای بینالمللی افزایش داد. تشدید تحریمها، نقطه عطفی بود که ضرورت بازنگری در این رویکرد را بیش از پیش آشکار کرد و بومیسازی را از یک شعار به یک راهبرد عملیاتی تبدیل نمود.
تجهیزات راهبردی در صنعت نفت و گاز، شامل طیف گستردهای از اقلام مانند پمپها و کمپرسورهای خاص، توربینها، شیرآلات صنعتی پیشرفته، کاتالیستها، تجهیزات سرچاهی و سامانههای کنترلی میشوند. توقف یا اختلال در تأمین هر یک از این تجهیزات میتواند زنجیره تولید را مختل کند. از همین رو، بومیسازی این اقلام بیش از آنکه یک پروژه صنعتی باشد، به مسئلهای حیاتی برای امنیت انرژی کشور تبدیل شده است.
یکی از مهمترین موانع بومیسازی، چالشهای فنی و فناوری است. بسیاری از تجهیزات پیشرفته نیازمند دانش طراحی، مواد خاص و فرآیندهای ساخت پیچیده هستند. تطابق با استانداردهای بینالمللی، انجام آزمونهای عملکردی و تضمین دوام و ایمنی تجهیزات، از جمله الزاماتی است که سازندگان داخلی باید به آن پاسخ دهند. در برخی موارد، نبود زیرساختهای آزمایشگاهی و تستهای میدانی، فرآیند تأیید محصول را طولانی و پرهزینه میکند.
در کنار مسائل فنی، چالشهای اقتصادی نیز نقش تعیینکنندهای دارند. تولید تجهیزات راهبردی در مقیاس محدود، هزینه تمامشده را افزایش میدهد و رقابت با نمونههای خارجی را دشوار میسازد. از سوی دیگر، ساختار قراردادها در پروژههای نفت و گاز، گاه بهگونهای است که ریسک بومیسازی را بهطور کامل بر عهده سازنده داخلی میگذارد. این موضوع، انگیزه سرمایهگذاری بلندمدت در تحقیق و توسعه را کاهش میدهد.
در سالهای اخیر، شرکتهای دانشبنیان و فناور بهعنوان بازیگران جدید این عرصه، نقش مهمی در کاهش شکاف فناوری ایفا کردهاند. این شرکتها با تکیه بر نیروی انسانی متخصص، همکاری با دانشگاهها و استفاده از ظرفیتهای نوآوری، موفق شدهاند برخی از تجهیزات پیچیده را طراحی و تولید کنند. دستاوردهای این شرکتها نشان میدهد که بومیسازی، در صورت حمایت هدفمند، میتواند به خلق فناوری و حتی صادرات منجر شود.
بومیسازی تجهیزات راهبردی، فرصتی کمنظیر برای توسعه زنجیره تأمین داخلی، اشتغالزایی تخصصی و جلوگیری از خروج ارز فراهم میکند. حمایتهای دولتی، تسهیل فرآیندهای تأیید فنی، تضمین خرید و اصلاح مدلهای قراردادی، میتواند ریسک تولیدکنندگان داخلی را کاهش دهد. همچنین، ایجاد بانک اطلاعاتی نیازهای صنعت و شفافسازی برنامههای خرید شرکتهای بهرهبردار، زمینه برنامهریزی دقیقتر سازندگان را فراهم میسازد.
یکی از عوامل موفقیت بومیسازی، تعامل مستمر و مؤثر میان شرکتهای بهرهبردار، سازندگان و نهادهای سیاستگذار است. انتقال دانش عملیاتی، تعریف پروژههای مشترک و انجام پایلوتهای صنعتی، میتواند اعتماد متقابل را افزایش دهد. تجربه نشان داده است که هر جا این تعامل بهدرستی شکل گرفته، نتایج ملموس و پایداری حاصل شده است.
بومیسازی تجهیزات در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی نباید صرفاً بهعنوان جایگزینی برای واردات دیده شود. هدف نهایی، دستیابی به سطحی از توانمندی است که محصولات داخلی از نظر کیفیت، قیمت و خدمات پس از فروش، توان رقابت در بازارهای منطقهای و بینالمللی را داشته باشند. تحقق این هدف، مستلزم سرمایهگذاری مداوم در تحقیق و توسعه، ارتقای استانداردها و نگاه بلندمدت به توسعه فناوری است.
بومیسازی تجهیزات راهبردی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، مسیری پیچیده اما اجتنابناپذیر است. چالشهای فنی، اقتصادی و ساختاری در این مسیر وجود دارد، اما فرصتهای حاصل از آن، از امنیت انرژی گرفته تا رشد فناوری و توسعه صنعتی، بسیار فراتر از این موانع است. امروز، بیش از هر زمان دیگر، این صنعت نیازمند همافزایی میان سیاستگذاران، بهرهبرداران و سازندگان داخلی است تا بومیسازی از یک الزام مقطعی، به مزیتی پایدار و رقابتپذیر تبدیل شود.
