جهان اقتصاد گزارش می دهد؛ ردپای ناوگان دیزلی در خفگی تهران
گروه زیربنایی رضا پورحسین
جهان اقتصاد: آلودگی هوای تهران در بازه زمانی ۱ تا ۶ آذر ۱۴۰۴ یکی از شدیدترین و قابلتوجهترین اپیزودهای آلودگی چند سال اخیر بود.
در این دوره ۶ روزه، شاخص کیفیت هوا در بسیاری از روزها به محدوده ناسالم برای همه گروهها و حتی خطرناک رسید و میانگین ۲۴ ساعته غلظت ذرات ۲.۵ PM در روز سوم آذر به ۱۰۷ میکروگرم بر مترمکعب رسید؛ عددی که بیش از ده برابر حد مجاز پیشنهادی سازمان جهانی بهداشت (۱۰ میکروگرم بر مترمکعب در متوسط سالانه) است.
این رقم نه تنها سلامت عمومی را به شدت تهدید کرد، بلکه نشاندهنده تشدید ساختاری منابع آلاینده در پایتخت و اطراف آن بود.
تحلیل دادههای سالانه نیز نگرانکننده است. از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا پنجم آذر، میانگین غلظت ۲.۵ PM در ایستگاههای تهران حدود ۱۳ درصد نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است.
این افزایش یکنواخت در تمام شهر نبوده؛ مناطق ۲۲، ۱۸، باقرشهر، آزادگان و شهرری بیشترین جهش را ثبت کردهاند. نکته مشترک این مناطق، قرار گرفتن در امتداد مسیر باد غالب جنوبغربی و نزدیکی به کانونهای آلایندگی برونشهری است.
الگوی مکانی آلودگی در این بخش نیز تأیید میکند که غلظتهای بالا ابتدا در غرب و جنوبغرب تهران ظاهر شده و سپس با جهتگیری باد به سمت مرکز و جنوب شهر گسترش یافته است.
تصاویر ماهوارهای بلندمدت که توسط سامانههای نظارت تهیه شدهاند، وجود چندین نقطه داغ پایدار آلایندگی در جنوبغرب و غرب تهران را به وضوح نشان میدهند.
این نقاط داغ عمدتاً شامل شهرکهای صنعتی کوچک، واحدهای غیرمجاز بازیافت ضایعات فلزی و پلاستیکی، کارگاههای لاستیکسوزی و محلهای دپوی غیراصولی پسماند و سوزاندن آنها هستند.
در شرایط وارونگی دما و باد ضعیف، دود و ذرات ناشی از این فعالیتها به راحتی وارد محدوده شهری شده و به دلیل جهت باد غالب جنوبغربی، بخش بزرگی از تهران را در بر میگیرد.
در بخش اول تا ششم آذر، نقش این منابع برونشهری کاملاً مشهود بود.
آنالیز ترکیب شیمیایی ذرات ۲.۵ PM که در ایستگاههای مختلف شهر انجام شد، اطلاعات دقیقتری از منشأ آلودگی ارائه میدهد. سهم کربن سیاه (EC) و کربن آلی (OC) در بسیاری از ایستگاهها به بیش از ۳۵ تا ۴۰ درصد کل جرم ذرات رسید؛ ترکیبی که مستقیماً با احتراق ناقص سوختهای فسیلی بهویژه گازوئیل ارتباط دارد.
ناوگان دیزلی فرسوده تهران شامل اتوبوسهای شرکت واحد، کامیونها و وانتهای قدیمی، مینیبوسهای بینشهری و حتی برخی خودروهای سواری دیزلی، اصلیترین منبع انتشار این نوع کربن هستند.
موتورهای دیزلی قدیمی به دلیل استاندارد پایین یورو و نگهداری نامناسب، مقدار بسیار بالایی کربن سیاه و ذرات ریز تولید میکنند که مستقیماً وارد ریه میشود و اثرات سرطانزایی شناختهشدهای دارد.
در کنار کربن، سهم نیترات در ترکیب ذرات در مناطق جنوبی و غربی گاهی به بیش از ۲۵ درصد رسید.
نیتراتها عمدتاً ذرات ثانویه هستند که از واکنش اکسیدهای نیتروژن با آمونیاک در جو تشکیل میشوند.
بخش قابل توجهی از NOx شهر از اگزوز همان ناوگان دیزلی و همچنین کامیونهای عبوری از کمربندیهای جنوبی تأمین میشود.
افزایش غلظت دیاکسید گوگرد در همین ایام نیز نشان داد که بخشی از سوخت مصرفی در نیروگاهها و واحدهای صنعتی اطراف همچنان دارای محتوای گوگرد بالاست؛ سوختهایی که به تولید سولفات و تشدید تشکیل ۲.۵ PM کمک میکنند.
بنابراین، ناوگان دیزلی فرسوده نقش محوری در این بخش آلودگی ایفا کرد. این ناوگان نه تنها به طور مستقیم ذرات ریز و کربن سیاه منتشر میکند، بلکه با انتشار بالای NOx و کمک به تشکیل ذرات ثانویه نیتراتی، بار آلودگی را چند برابر میکند.
وقتی این انتشارات با دود ناشی از سوزاندن ضایعات و لاستیک در حاشیه شهر ترکیب شود و باد غالب جنوبغربی آن را به سمت مرکز ببرد، نتیجه همان غلظتهای سهرقمی ۲.۵ PM است که در سوم آذر مشاهده کردیم.
تا زمانی که جایگزینی جدی اتوبوسها و کامیونهای دیزلی فرسوده، اجرای سختگیرانه استاندارد سوخت گازوئیل یورو ۵ یا بالاتر، جمعآوری و مدیریت اصولی پسماندهای صنعتی در حاشیه شهر و نظارت مستمر بر نقاط داغ برونشهری انجام نشود، این چرخه معیوب هر سال در فصل سرد تکرار خواهد شد و نفس کشیدن در تهران به کاری سخت و خطرناک تبدیل میشود.
اول تا ششم آذر ۱۴۰۴ هشداری جدی بود؛ هشداری که اگر نادیده گرفته شود، هزینههای انسانی و اقتصادی آن در سالهای آینده به مراتب سنگینتر خواهد بود
