«جهان اقتصاد» گزارش می دهد بورس؛ پناهگاهی خلاقانه یا رودخانه‌ای طوفانی؟
آمنه قدیم پرست
بازار سرمایه به‌صورت سنتی جایی بوده که سرمایه‌های خرد و کلان به‌دنبال رشد و محافظت در برابر تورم به آن وارد می‌شوند. اما آیا می‌توان گفت بورس «جای امنی» است؟ پاسخ کوتاه نه لزوماً به‌صورت مطلق اما بله، می‌تواند تبدیل به یکی از امن‌ترین گزینه‌ها برای سرمایه‌گذاریِ مطمئن و بازدهی واقعی شود، مشروط به سه عامل کلیدی: افق زمانی، تنوع‌بخشی و مدیریت ریسک ساختاری.
داده‌های تاریخی بازارهای سهامِ توسعه‌یافته نشان می‌دهد که سهام در بلندمدت (ده‌سال و بیشتر) تمایل به ارائه بازدهی واقعی مثبت نسبت به تورم دارند، در حالی که پول نقد یا سپرده‌های کوتاه‌مدت ممکن است قدرت خرید را از دست بدهند. این نکته اساس توصیه‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت را تشکیل می‌دهد.
بازارهای سرمایه توسعه‌یافته، با فراهم‌کردن نقدینگی و مکانیزم کشف قیمت، به رشد بخش خصوصی و کارآفرینی کمک می‌کنند؛ این کارکرد اقتصادی باعث می‌شود که سرمایه‌گذاری در بورس به‌عنوان سرمایه‌گذاری در موتور رشد اقتصادی تلقی شود. گزارش‌های نهادهای بین‌المللی این نکته را تأکید می‌کنند.
امروزه سرمایه‌گذاران خرد می‌توانند از صندوق‌های شاخص، ETFها، صندوق‌های مبتنی بر درآمد ثابت، اوراق با درآمد ثابت و ابزارهای هج استفاده کنند؛ این ابزارها ریسک را کاهش داده و دسترسی به سبد متنوعی از دارایی‌ها را آسان می‌کنند. همچنین توصیه‌هایی مثل تخصیص ۹۰/۱۰ (سهام/اوراق) که سرمایه‌گذار افق بلندمدت دارد، نشانگر راهکارهای عملی برای کاهش نگرانی از نوسانات است.
نوسان طبیعی بازار و ریسک اصلاح ناگهانی بازارها ظرف بازه‌های کوتاه دستخوش نوسان و اصلاحات تیز می‌شوند — بانک‌های مرکزی و نهادهای بین‌المللی اخیراً در مورد احتمال تصحیح بازار به‌خاطر ارزیابی‌های بیش‌ازحد برخی بخش‌ها هشدار داده‌اند. این بدان معناست که در بازه‌های کوتاه‌مدت، سرمایه‌گذاری در سهام می‌تواند ریسک قابل‌توجهی داشته باشد.
بازارهای محلی مانند بورس تهران با ریسک‌های مخصوص به خود مواجه‌اند: نوسانات ارزی، تحریم‌ها، دخالت‌های سیاسی، و گاهی مشکلات شفافیت و نگرانی از دستکاری بازار که می‌تواند ریسک سرمایه‌گذاران را افزایش دهد. مطالعاتی که نوسان و ریسک سیستمیک در شاخص‌های صنعت بورس تهران را بررسی کرده‌اند نشان می‌دهند که نوسان و انتقال ریسک بین صنایع موضوع جدی است. این مسائل باید در تحلیل سرمایه‌گذاری لحاظ شوند.
تحولات ژئوپلیتیک و سیاست‌های تجاری یا تعرفه‌ای می‌توانند در کوتاه‌مدت ارزش بازارها را به‌سرعت تغییر دهند؛ مثال‌هایی از بازارهای جهانی نشان می‌دهد که جنگ‌ها یا تغییرات سیاست تجاری می‌توانند باعث افت‌های سنگین شوند.
سهام برای سرمایه‌گذاران با افق میان‌تا بلندمدت مناسب‌تر است. سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت در سهام، شانس مواجهه با نوسانات شدید را بالا می‌برد.
سرمایه‌گذاری در چندین صنعت، دارایی و حتی بازار جغرافیایی ریسک‌های خاص را کاهش می‌دهد. برای سرمایه‌گذاران ایرانی، ترکیب دارایی‌های داخلی و خارجی (در صورت امکان) و استفاده از صندوق‌های شاخص می‌تواند کارا باشد.
نگه داشتن بخشی از سبد در اوراق درآمد ثابت یا نقدینگی، استفاده از صندوق‌های ETF یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری با مدیریت حرفه‌ای و بازبینی دوره‌ای سبد می‌تواند نوسانات را تعدیل کند.
امنیت سرمایه‌گذاری با افزایش شفافیت، نظارت سخت‌تر، قوانین ضد‌دستکاری و تقویت جریان اطلاعات برای سرمایه‌گذاران افزایش می‌یابد. سیاست‌گذارانی که این ساختارها را توسعه می‌دهند، در بلندمدت اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب می‌کنند. این نکته مورد تأکید نهادهای بین‌المللی است.
آموزش و برنامه‌ریزی مالی شخصی: سرمایه‌گذاران باید با مفاهیمی مثل ارزش‌گذاری، ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک، و استراتژی‌های خروج آشنا باشند تا تصمیم‌های احساسی در زمان نوسان نداشته باشند.
به دلیل تأثیر قوی نرخ ارز بر شرکت‌های صادرات‌محور و مواد خام، تحلیل تأثیر ارزی بر ترازنامه شرکت‌ها ضروری است.
صندوق‌های مبتنی بر سبد سهام و صندوق‌های مبتنی بر درآمد ثابت می‌توانند برای کسانی که دانش تحلیل مستقیم شرکت‌ها را ندارند مناسب باشند.
سرمایه‌گذاران باید از وعده‌های بازدهی سریع و معاملات هیجانی پرهیز کنند؛ بازار ایران گاه دچار دوره‌هایی از دستکاری یا نوسانات ساختاری می‌شود که مهارت و احتیاط را می‌طلبد.
اگر منظور از «امن» صفر شدن ریسک است، پاسخ منفی است هیچ بازاری، به‌ویژه بازار سهام، «کاملاً امن» نیست.
اما اگر معیار «امن» را محافظت از سرمایه در برابر تورم و دستیابی به بازدهی مثبت در بلندمدت همراه با مدیریت ریسک قرار دهیم، بازار سرمایه می‌تواند یکی از مطمئن‌ترین گزینه‌ها باشد به شرطی که سرمایه‌گذار افق بلندمدت داشته باشد، سبد خود را به‌خوبی متنوع کند، از ابزارها و صندوق‌های حرفه‌ای استفاده کند و در مورد بازار داخلی (مثل بورس تهران) ریسک‌های خاص سیاسی اقتصادی را در نظر بگیرد.
در نهایت، نقش سیاست‌گذاری تقویت شفافیت، نظارت و توسعه ابزارها برای تبدیل کردن بازار به «پناهگاهی امن‌تر» حیاتی است نهادها و گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که بازارهای سرمایه توسعه‌یافته با نهاده‌های قوی عملکرد بهتری در محافظت از سرمایه‌گذاران ارائه می‌کنند.
