خام یا فرآوری؟ مسئله این است
سیدعبدالکریم هاشمی نخل‌ابراهیمی، نماینده مجلس
صادرات مواد معدنی خام یکی از چالش‌های جدی اقتصاد ماست که باعث شده ارزش واقعی این منابع مهم به جیب کشورهای واردکننده برود، نه داخل کشور. هرچند فروش مواد اولیه به صورت خام، ساده‌ترین راه و سریع‌ترین روش برای درآمدزایی به نظر می‌رسد، اما واقعیت این است که این روش نه تنها سودآوری بلندمدت ندارد، بلکه باعث عقب‌ماندگی در زنجیره تولید و کاهش اشتغالزایی می‌شود.
برای تغییر این روند و جلوگیری از خام‌فروشی باید سرمایه‌گذاری‌های گسترده و هدفمند در بخش فرآوری صورت گیرد. فرآوری مواد معدنی به معنای تبدیل این منابع خام به محصولات نیمه‌تمام یا نهایی است که ارزش افزوده بسیار بیشتری دارند و می‌توانند پایه‌ای محکم برای رشد اقتصادی پایدار و ایجاد فرصت‌های شغلی متعدد باشند. این فرآیند نیازمند هماهنگی و همکاری دقیق میان بخش خصوصی و نهادهای دولتی است تا با صدور مجوزهای لازم و رفع موانع، مسیر تولید داخلی را هموار کنند.
متأسفانه در سال‌های گذشته، با وجود آنکه برنامه‌ها و قوانین بودجه به وضوح به ضرورت کاهش خام‌فروشی اشاره کرده‌اند، اما به دلیل مشکلات متعدد اجرایی و موانع مختلف، پیشرفت ملموسی حاصل نشده است. این وضعیت نشان می‌دهد که مشکل تنها در برنامه‌ریزی نیست، بلکه در عملیاتی کردن و اجرای این برنامه‌ها است که باید جدی‌تر به آن پرداخت.
اگر بتوانیم زنجیره تولید از استخراج مواد معدنی تا فرآوری و تولید نهایی را در داخل کشور کامل کنیم، نه‌تنها درآمدهای صادراتی افزایش می‌یابد، بلکه فرصت‌های شغلی پایدار و گسترده نیز به وجود می‌آید. این گام حیاتی می‌تواند اقتصاد کشور را از وابستگی به فروش مواد خام به سمت تولید ارزشمند و صنعتی شدن هدایت کند.
امروز، کاهش خام‌فروشی به عنوان یکی از اهداف اصلی حوزه صنعت و معدن در قانون بودجه و برنامه‌های توسعه مورد تأکید قرار گرفته است، اما تحقق این هدف بزرگ، بدون سرمایه‌گذاری کلان، حمایت مستمر و اراده قوی دولتی و خصوصی ممکن نخواهد بود. آینده‌ای که در آن خام‌فروشی به حداقل برسد، نیازمند عزم ملی و تغییر رویکردهاست؛ رویکردی که به جای فروش ساده و سریع، به توسعه فرآوری و ارزش‌افزوده اهمیت دهد.
همچنین باید توجه داشت که خام‌فروشی علاوه بر کاهش درآمدهای اقتصادی، باعث از دست رفتن فرصت‌های توسعه فناوری و نوآوری در کشور نیز می‌شود. وقتی بخش فرآوری توسعه نیابد، صنایع مرتبط با استخراج و تولید نهایی به سمت عقب‌ماندگی پیش می‌روند و کشور از پیشرفت در حوزه‌های پیشرفته صنعتی و تکنولوژیکی بازمی‌ماند. این موضوع نه تنها اقتصاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه اشتغال نسل جوان و آینده کار را نیز به خطر می‌اندازد.
از سوی دیگر، کاهش خام‌فروشی می‌تواند نقش مهمی در ارتقای جایگاه کشور در بازارهای جهانی ایفا کند. محصولاتی که فرآوری و ارزش افزوده مناسبی داشته باشند، توان رقابتی بیشتری در بازارهای بین‌المللی خواهند داشت و ایران می‌تواند به جای فروش مواد اولیه، به صادرکننده محصولات صنعتی و نیمه‌تمام تبدیل شود؛ جایگاهی که نه تنها درآمدهای ارزی را افزایش می‌دهد، بلکه ارتباطات تجاری و اقتصادی پایدارتر و با ارزش‌تری ایجاد می‌کند.
