ثروت ارزی؛ نقش دومین صنعت ارزآور غیرنفتی کشور در اقتصاد ملی

صنعت فولاد ایران در سال ۱۴۰۳ با صادرات حدود ۶.۶ میلیارد دلار، دومین منبع ارزآوری غیرنفتی کشور پس از پتروشیمی بود. تراز مثبت نزدیک به ۵ میلیارد دلار و سهم ۱۱٪ از صادرات غیرنفتی، نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک فولاد در اقتصاد ملی و ظرفیت واقعی آن برای تقویت منابع ارزی کشور است.

گزارش‌های رسمی گمرک نشان می‌دهند صادرات غیرنفتی ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۵۷.۸ میلیارد دلار بوده است. تطبیق این رقم با سهم فولاد (۱۱٪) نشان می‌دهد که ارزش صادرات این زنجیره بین ۶.۳ تا ۶.۶ میلیارد دلار قرار دارد و تأییدی بر توانمندی صنعت در تولید و ارزآوری پایدار است.

دینامیک‌های کوتاه‌مدت نیز مثبت هستند: در چهار ماهه اول ۱۴۰۴ حجم صادرات زنجیره فولاد ۱۳٪ و ارزش دلاری ۷٪ رشد داشته و به بیش از ۲.۳ میلیارد دلار رسیده است. این روند، حاکی از «ترمیم تدریجی» پس از افت‌های مقطعی و ظرفیت انعطاف‌پذیری صنعت در مواجهه با محدودیت‌های تولید است. با این حال، محدودیت‌های انرژی در تابستان و زمستان ۱۴۰۳، فرصت‌های صادراتی را محدود کرده و برآورد ارزش تولید ازدست‌رفته طی چهار سال اخیر حدود ۱۴ میلیارد دلار، میزان ارزآوری از دست رفته را نشان می‌دهد.

جایگاه جهانی تولید پایه‌ای برای تحلیل ارزآوری پایدار است. طبق آمار worldsteel، ایران با تولید حدود ۳۱ میلیون تن فولاد خام در سال ۲۰۲۴ دهمین تولیدکننده جهان است و این جایگاه ثابت، امکان برنامه‌ریزی بلندمدت برای بازارهای صادراتی متنوع در منطقه MENA، آسیای جنوبی و شرق آفریقا را فراهم می‌کند.

تحلیل ترکیب سبد صادراتی و قیمت‌گذاری نشان می‌دهد که در برخی دوره‌ها وزن صادرات رشد کرده اما ارزش دلاری هم‌پای آن افزایش نیافته است؛ این امر نشانه کاهش قیمت میانگین یا تغییر ترکیب به سمت محصولات نیمه‌ساخته است. افزایش سهم محصولات با ارزش‌افزوده بالا—ورق‌های کیفی، مقاطع ویژه، API و محصولات صنایع انرژی و خودرو—و همزمان مدیریت ریسک بازار از طریق قراردادهای بلندمدت، ابزارهای هجینگ و لجستیک کارآمد، می‌تواند شکاف وزن–ارزش را کاهش دهد و حاشیه سود صادراتی را تثبیت کند.

ریسک‌های ساختاری نیز قابل توجه هستند: محدودیت‌های انرژی، تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، و نوسانات نرخ‌های انرژی داخلی، می‌توانند فرصت‌های صادراتی و حاشیه سود را تحت فشار قرار دهند.

پایداری تأمین انرژی، توسعه محصولات با ارزش‌افزوده بالا، تنوع‌بخشی بازارها و حمایت‌های مالی-تعرفه‌ای هوشمند، ستون‌های اصلی جهش ارزآوری فولاد ایران هستند. با مدیریت هوشمند این عوامل، زنجیره فولاد می‌تواند ظرفیت تولید پایدار خود را به فرصت‌های صادراتی ملموس و مستمر تبدیل کند و نقش کلیدی در تقویت اقتصاد غیرنفتی کشور ایفا نماید.