واکاوی جهان اقتصاد از چالش‌های معیشتی و عدالت اقتصادی در کلان‌شهرها
زندگی در تهران؛ چرا هزینه‌های شهری به آسمان رسیده؟
راضیه احمدوند
زندگی در کلان‌شهرهایی مثل تهران همیشه دو روی سکه داشته است؛ از یک طرف فرصت‌های کاری، آموزشی و فرهنگی بیشتری نسبت به سایر نقاط کشور فراهم می‌کند و از سوی دیگر، هزینه‌های سنگین زندگی و فشارهای اقتصادی زیادی بر ساکنان وارد می‌شود. این شرایط باعث شده بسیاری از شهروندان، به‌ویژه خانواده‌های طبقه متوسط و پایین، با دغدغه‌های معیشتی و مالی روزمره دست و پنجه نرم کنند. در این میان، تفاوت چشمگیر هزینه‌های زندگی در تهران نسبت به سایر استان‌ها، مسئله‌ای است که به شکل گسترده‌ای مورد بحث کارشناسان، رسانه‌ها و مردم قرار گرفته است. اما چرا هزینه‌ها در تهران این‌قدر بالا است؟ این اختلاف ناشی از چه عواملی است و چگونه می‌توان به بهبود شرایط کمک کرد؟ در ادامه به بررسی این سوالات می‌پردازیم.
محمد کیارستمی، اقتصاددان در گفتگو با جهان اقتصاد، یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش هزینه‌های زندگی در تهران، وضعیت پرچالش بازار مسکن عنوانکرد و گفت: قیمت خرید یا اجاره مسکن در پایتخت، در سال‌های اخیر به‌طور قابل توجهی افزایش یافته و بخش عمده‌ای از درآمد خانوارها را به خود اختصاص داده است. این وضعیت به گونه‌ای است که بسیاری از خانواده‌ها ناچارند برای تامین مسکن، از بخش‌های دیگر هزینه‌های خود بزنند و به همین دلیل کیفیت زندگی‌شان کاهش می‌یابد. در مقابل، در بسیاری از استان‌ها و شهرهای کوچک‌تر کشور، بازار مسکن به دلیل تقاضای کمتر و عرضه نسبتا مناسب‌تر، شرایط باثبات‌تری دارد و این اختلاف، موجب شده هزینه مسکن به صورت یک عامل تعیین‌کننده در افزایش هزینه کل زندگی در تهران جلوه کند.
وی افزود: اما هزینه مسکن تنها بخش از پازل هزینه‌های شهری تهران است. حمل‌ونقل یکی دیگر از عوامل کلیدی است که هزینه‌های زندگی را افزایش می‌دهد. با وجود توسعه قابل توجه شبکه مترو و اتوبوسرانی، هنوز مشکلاتی مانند ترافیک سنگین، قیمت بالای سوخت و هزینه‌های بالای تاکسی‌های شخصی، بار مالی قابل توجهی روی دوش ساکنان پایتخت گذاشته است.
همچنین، برای بسیاری از ساکنان تهران، رفت‌وآمد به محل کار و زندگی به یک دغدغه روزانه تبدیل شده است که علاوه بر هزینه‌های مالی، زمان زیادی نیز از آنها می‌گیرد. این موضوع به‌ویژه برای کسانی که در حاشیه شهر یا اطراف تهران زندگی می‌کنند، بسیار سخت‌تر است و در بعضی موارد باعث شده آنها برای صرفه‌جویی در هزینه، ساعات کاری یا تحصیلی خود را محدود کنند یا حتی به تغییر محل سکونت به مناطق دورتر روی آورند که خود چالشی تازه ایجاد می‌کند.
کیارستمی ادامه داد: مسئله دیگر، قیمت بالاتر کالاها و خدمات در تهران نسبت به سایر شهرها است. به دلایل مختلف از جمله حجم بالای تقاضا، هزینه‌های حمل‌ونقل کالا، اجاره‌بهای بالاتر فروشگاه‌ها و تنوع بالاتر محصولات، قیمت بسیاری از کالاها و خدمات در تهران بالاتر از مناطق دیگر است. این موضوع باعث می‌شود که حتی خرید مواد غذایی، پوشاک یا خدمات بهداشتی و آموزشی برای خانواده‌ها در تهران هزینه بیشتری داشته باشد.
به گفته او، علاوه بر این، مشکلات زیست‌محیطی مانند آلودگی هوا که بیشتر در تهران دیده می‌شود، به طور غیرمستقیم هزینه‌های درمانی و مراقبتی را نیز افزایش داده است. این هزینه‌های اضافی سلامتی، فشار مضاعفی بر خانوارها وارد می‌کند، به خصوص بر خانواده‌هایی که افراد مسن یا بیمار در خانه دارند.
این فعال اقتصادی در ادامه با اشاره به اینکه کارشناسان اقتصادی و شهری با دیدی تخصصی‌تر به این موضوع نگاه می‌کنند، اظهار داشت: با مهاجرت‌های گسترده به تهران، عرضه مسکن با تقاضا هماهنگ نشده و همین موضوع قیمت‌ها را به شکل بی‌رویه افزایش داده است. سیاست‌های مسکن باید به سمت افزایش عرضه مسکن مقرون‌به‌صرفه و اجتماعی حرکت کند تا این فشار کاهش یابد.
وی افزود: افزایش ساخت‌وساز بدون برنامه و تمرکز بر کیفیت زندگی مردم، نمی‌تواند مشکل را حل کند بلکه باید سیاست‌های جامع و بلندمدت با در نظر گرفتن نیازهای اقشار مختلف اجرا شود.
در همین حال، کیارستمی به اهمیت بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی اشاره می‌کند: گرچه تهران سیستم متروی پیشرفته‌ای دارد، اما پوشش این سیستم هنوز کامل نیست و بسیاری از مناطق تحت پوشش نیستند. علاوه بر آن، کیفیت خدمات و قیمت بلیت‌ها نیز تاثیر زیادی بر توان مالی خانوارها دارد. استفاده از فناوری‌های نوین برای بهبود حمل‌ونقل و برنامه‌ریزی دقیق‌تر منطقه‌ای می‌تواند به کاهش هزینه‌ها کمک کند. او همچنین به اهمیت ایجاد پیوستگی میان مناطق مختلف شهری و کاهش نیاز به سفرهای طولانی تاکید می‌کند.
خوشبخت, [9/3/2025 8:36 AM]
از سوی دیگر، وی عدالت اقتصادی بر لزوم توزیع عادلانه‌تر فرصت‌های اقتصادی در کشور تاکید دارد. نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی بین تهران و سایر استان‌ها باعث افزایش شکاف‌ها و مشکلات اجتماعی شده است. بدون توجه به مناطق محروم و سرمایه‌گذاری در آنها، نمی‌توان انتظار داشت عدالت اقتصادی در کشور برقرار شود. باید فرصت‌های شغلی، آموزشی و خدمات بهداشتی به طور عادلانه توزیع شوند. تداوم این روند می‌تواند منجر به بروز نارضایتی‌های اجتماعی و کاهش انسجام ملی شود.
کیارستمی در پایان تصریح کرد: راهکارهای پیشنهادی برای کاهش فشارهای اقتصادی بر ساکنان تهران و سایر کلان‌شهرها متنوع است. توسعه مسکن اجتماعی و مقرون‌به‌صرفه، به ویژه در حومه و شهرهای اطراف تهران، می‌تواند بخش بزرگی از مشکل بازار مسکن را حل کند و از افزایش قیمت‌ها جلوگیری کند. این اقدام نه تنها به کاهش تراکم جمعیت در مرکز شهر کمک می‌کند بلکه می‌تواند شرایط زندگی را برای خانواده‌های کم‌درآمد بهبود بخشد. تقویت و گسترش شبکه حمل‌ونقل عمومی، کاهش قیمت بلیت‌ها و بهبود کیفیت خدمات می‌تواند هزینه‌های رفت‌وآمد را کاهش دهد و فشار مالی را کم کند.
به گزارش جهان اقتصاد، مدیریت شهری هوشمند و استفاده از فناوری‌های نوین برای بهبود زیرساخت‌ها و خدمات شهری، کاهش ترافیک و بهینه‌سازی مصرف انرژی نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی ایفا می‌کند. به گفته بسیاری از کارشناسان، تمرکز بر توسعه مناطق محروم و ایجاد فرصت‌های شغلی و خدماتی متوازن، به کاهش نابرابری‌ها و بهبود عدالت اقتصادی کمک خواهد کرد. این اقدامات باید به صورت یکپارچه و هماهنگ میان بخش‌های مختلف دولت و نهادهای شهری انجام شود تا بیشترین تاثیر را داشته باشد.
در نهایت، می‌توان گفت که زندگی در تهران و کلان‌شهرهای دیگر کشور، چالشی چندوجهی است که برای حل آن باید به تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیرساختی توجه شود. بدون برنامه‌ریزی جامع و همکاری نهادهای مختلف، وضعیت فعلی نه تنها بهبود نخواهد یافت بلکه می‌تواند باعث افزایش نابرابری‌ها و مشکلات اجتماعی شود. دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی باید در کنار هم برای ایجاد شهری با هزینه‌های معیشتی قابل قبول و عدالت اقتصادی بیشتر تلاش کنند. تنها از این مسیر است که می‌توان آینده‌ای روشن‌تر و زندگی بهتر برای میلیون‌ها نفر که در این کلان‌شهرها زندگی می‌کنند رقم زد.
