افزایش منطقی حامل‌های انرژی برای کاهش کسری بودجه

افزایش قیمت حامل‌های انرژی همواره یکی از مباحث مهم و چالش‌برانگیز در اقتصاد کشورها، به‌ویژه کشورهای دارای یارانه‌های سنگین انرژی است. این موضوع در ایران نیز به دلیل وابستگی به نفت و گاز و تأثیر مستقیم قیمت‌های داخلی و جهانی بر بودجه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. طی سال‌های گذشته، کسری بودجه دولت به یکی از معضلات اصلی اقتصادی تبدیل شده است. در این میان، افزایش قیمت حامل‌های انرژی به عنوان راه‌حلی برای جبران بخشی از کسری بودجه مورد توجه قرار گرفته، اما انتخاب این راه‌حل بدون در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و اجتماعی می‌تواند مشکلات دیگری را نیز ایجاد کند. 

کسری بودجه به این معناست که دولت بیش از درآمدهای خود هزینه می‌کند و برای تأمین منابع مالی لازم، به منابعی مانند استقراض، چاپ پول، یا درآمدهای ناپایدار متوسل می‌شود. در سال‌های اخیر، با کاهش درآمدهای نفتی و فشارهای اقتصادی، کسری بودجه دولت افزایش یافته است. این مسئله نه‌تنها باعث افزایش نرخ تورم می‌شود، بلکه می‌تواند به بحران‌های اقتصادی و کاهش ارزش پول ملی نیز منجر شود. یکی از راه‌های جلوگیری از تشدید این کسری، ایجاد درآمدهای جدید برای دولت است که افزایش قیمت حامل‌های انرژی به عنوان یکی از منابع بالقوه مورد توجه قرار گرفته است.

ایران با داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز و به واسطه یارانه‌های قابل‌توجه در این حوزه، جزو کشورهایی است که انرژی با قیمتی پایین‌تر از بسیاری از کشورهای دیگر به مصرف‌کننده ارائه می‌شود. این یارانه‌های پنهان موجب شده است که مصرف انرژی به‌صورت بی‌رویه افزایش یابد و بهره‌وری در مصرف انرژی کاهش یابد. به همین دلیل، برخی از کارشناسان افزایش قیمت حامل‌های انرژی را به عنوان راه‌حلی برای مدیریت بهتر مصرف و تأمین منابع مالی جدید برای دولت مطرح می‌کنند. اما این افزایش قیمت باید با دقت و به‌صورت تدریجی انجام شود تا از آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی آن جلوگیری شود.

در همین زمینه، فریدون زمانی، کارشناس حوزه انرژی، در گفت‌وگو با خبرنگار «جهان اقتصاد»، اظهار کرد:  یکی از راهکارهای اساسی برای جلوگیری از آثار منفی افزایش قیمت حامل‌های انرژی، انجام این کار به‌صورت تدریجی و زمان‌بندی شده است. افزایش ناگهانی قیمت‌ها می‌تواند به تورم و کاهش قدرت خرید مردم منجر شود، اما با تعیین زمان‌بندی مشخص و اطلاع‌رسانی دقیق به مردم، امکان پذیرش و تطبیق با این تغییرات بیشتر می‌شود.

وی با اشاره به اینکه بخش زیادی از یارانه‌های انرژی به‌صورت عمومی و غیرهدفمند پرداخت می‌شود، گفت:  این روش نه‌تنها به اقشار ضعیف کمک نمی‌کند، بلکه اغلب باعث اتلاف منابع می‌شود. با اعمال یارانه‌های هدفمند و اختصاص یارانه‌ها به گروه‌های کم‌درآمد و آسیب‌پذیر، می‌توان از فشار مالی ناشی از افزایش قیمت‌ها بر این اقشار جلوگیری کرد و مصرف انرژی را مدیریت کرد.

وی عنوان کرد: با توجه به اینکه صنایع و واحدهای تولیدی یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان انرژی در کشور هستند، ارتقای بهره‌وری انرژی در این بخش‌ها می‌تواند به کاهش هزینه‌های انرژی کمک کند و نیاز به افزایش شدید قیمت‌ها را کمتر کند. ارائه تسهیلات برای نوسازی ماشین‌آلات، کاهش هزینه‌ها و مصرف انرژی و ارتقای فن‌آوری‌های بهره‌ورانه از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به دولت کمک کند تا کسری بودجه را مدیریت کند.

وی با بیان اینکه  یکی از عوامل اصلی در مصرف بی‌رویه انرژی، نبود فرهنگ مصرف بهینه است، گفت: دولت می‌تواند از طریق برنامه‌های آموزشی و فرهنگی به مردم نشان دهد که چگونه می‌توانند مصرف انرژی خود را بهینه کرده و از هزینه‌های خود بکاهند. این اقدام نه‌تنها به کاهش فشار بر منابع مالی دولت کمک می‌کند، بلکه از محیط‌زیست نیز حفاظت می‌کند.

به گفته زمانی، گسترش استفاده از منابع تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی و آبی می‌تواند به کاهش وابستگی به حامل‌های انرژی فسیلی کمک کند. در این راستا، دولت باید با ارائه مشوق‌ها و تسهیلات برای سرمایه‌گذاری در این حوزه، به تدریج انرژی تجدیدپذیر را به جایگزین مناسبی برای سوخت‌های فسیلی تبدیل کند.

وی بیان کرد: یکی از نگرانی‌های اصلی در افزایش قیمت حامل‌های انرژی، امکان سودجویی و افزایش قیمت‌های ناعادلانه است. به همین دلیل، دولت باید یک نظام نظارتی مؤثر برای کنترل قیمت‌ها و جلوگیری از تورم مصنوعی ایجاد کند.

وی با اشاره به اینکه، افزایش قیمت حامل‌های انرژی می‌تواند مزایای اقتصادی زیادی داشته باشد، گفت: از جمله آثار مثبت آن می‌توان به کاهش مصرف بی‌رویه انرژی، افزایش بهره‌وری و تأمین منابع مالی برای کاهش کسری بودجه اشاره کرد. با این حال، این افزایش قیمت باید به‌گونه‌ای انجام شود که اقشار آسیب‌پذیر جامعه دچار فشار مالی نشوند.

اعمال یارانه‌های هدفمند و تدریجی بودن افزایش قیمت‌ها می‌تواند به کاهش اثرات منفی این سیاست کمک کند.

زمانی خاطرنشان کرد: در سوی دیگر، افزایش قیمت حامل‌های انرژی بدون برنامه‌ریزی دقیق می‌تواند به افزایش هزینه‌های زندگی، کاهش قدرت خرید مردم و نارضایتی‌های اجتماعی منجر شود. به همین دلیل، انتخاب و اجرای یک سیاست متعادل و منطقی در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است.

وی اظهار داشت: افزایش قیمت حامل‌های انرژی به عنوان یکی از راه‌حل‌های کاهش کسری بودجه، نیازمند یک برنامه‌ریزی دقیق و مدون است. دولت باید با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور، این افزایش قیمت را به‌صورت تدریجی، شفاف و با اعمال یارانه‌های هدفمند به گروه‌های نیازمند اجرا کند. همچنین، ارتقای بهره‌وری انرژی، فرهنگ‌سازی و توسعه منابع تجدیدپذیر از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند به کاهش نیاز به حامل‌های انرژی فسیلی و مدیریت بهتر منابع کمک کنند.