«جهان اقتصاد» گزارش می دهد
گاز؛ شریان استراتژیک یران در میانه بحران و دیپلماسی
گلناز پرتوی مهر
در روزهایی که بحران انرژی به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جهانی تبدیل شده، ایران نیز با چالش‌ها و فرصت‌های ویژه‌ای در حوزه گاز طبیعی روبه‌روست. کشوری که دومین ذخایر بزرگ گازی دنیا را در اختیار دارد، امروز بیش از هر زمان دیگر در مرکز معادلات سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی منطقه قرار گرفته است.
به گزارش خبرنگار «جهان اقتصاد»، گاز برای ایران صرفاً یک منبع انرژی نیست؛ شریان حیاتی است که زندگی روزمره میلیون‌ها خانوار، پایداری شبکه برق کشور، استمرار فعالیت صنایع بزرگ و کوچک، و حتی جایگاه ژئوپلیتیکی کشور در عرصه بین‌الملل به آن وابسته است. از یک‌سو، رشد مداوم مصرف داخلی فشار زیادی بر شبکه انتقال و تولید وارد کرده و از سوی دیگر، نقش ایران در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی نیازمند تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در حوزه صادرات و همکاری‌های فرامرزی است.
در سال‌های اخیر، موضوع ناترازی انرژی به یکی از کلیدی‌ترین مباحث کشور تبدیل شده است. اوج‌گیری مصرف خانگی در زمستان، همزمان با نیاز گسترده نیروگاه‌ها و صنایع، گاه شرایطی بحرانی برای مدیریت شبکه گاز ایجاد می‌کند. این وضعیت نه‌تنها ضرورت برنامه‌ریزی هوشمندانه در سطح ملی را دوچندان ساخته، بلکه اهمیت سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت، توسعه میادین، بهینه‌سازی مصرف و تقویت دیپلماسی انرژی را بیش از پیش آشکار کرده است.
اما چالش ایران تنها به عرصه داخلی محدود نیست. موقعیت جغرافیایی کشور که آن را به چهارراه انتقال انرژی منطقه بدل کرده، فرصت‌ها و البته حساسیت‌های ویژه‌ای در حوزه سوآپ، ترانزیت و صادرات گاز ایجاد کرده است. در چنین شرایطی، هر توافق یا اختلاف سیاسی می‌تواند مستقیماً بر روند تأمین و صادرات انرژی اثر بگذارد. از این رو، دیپلماسی گازی ایران به ابزاری تعیین‌کننده در مناسبات منطقه‌ای و حتی جهانی تبدیل شده است.
همزمان، تجربه سال‌های اخیر نشان داده که موضوع انرژی صرفاً در مرزهای اقتصادی تعریف نمی‌شود؛ بلکه امنیت ملی نیز با آن گره خورده است. زیرساخت‌های گازی ایران بارها هدف تهدیدات و حملات قرار گرفته، اما تاب‌آوری این شبکه و تداوم خدمات‌رسانی بدون ایجاد «حادثه ثانویه» برای مردم، به‌عنوان یکی از نقاط قوت نظام انرژی کشور مطرح می‌شود.
گزارش پیش‌رو با مرور مهم‌ترین اظهارات مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، تلاش می‌کند تصویری روشن‌تر از واقعیت‌های میدانی، چالش‌های پیش‌رو و فرصت‌های موجود در این مسیر ترسیم کند؛ مسیری که بی‌تردید آینده صنعت انرژی و حتی اقتصاد کلان کشور را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
مجید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، در نشست خود با اصحاب رسانه با اشاره به رشد بی‌سابقه مصرف داخلی تا مرز ۷۲۰ میلیون مترمکعب در روز، تأکید کرد که در هر شرایطی، اولویت نخست وزارت نفت و شرکت ملی گاز، تأمین کامل نیاز خانگی، تجاری و حمل‌ونقل بوده است. به گفته او، حتی در شرایط بحرانی و در اوج فشارهای خارجی، هیچ‌گاه صادرات یا نیروگاه‌ها بر زندگی مردم ترجیح داده نشده و همواره برنامه‌ریزی برای جلوگیری از بروز «حادثه ثانویه» در جریان توزیع گاز در دستور کار قرار داشته است.
او در ادامه با مرور جنگ ۱۲ روزه و حملات سنگین به زیرساخت‌های حیاتی کشور، از تاب‌آوری شبکه گاز ایران سخن گفت. بنا بر اظهارات وی، تهران در آن روزها ۸۶ مورد و کل کشور ۱۹۶ مورد اصابت موشکی را تجربه کرد؛ حتی منطقه راهبردی عسلویه ۲۴ بار هدف حمله قرار گرفت و در نتیجه حدود ۹۰ میلیون مترمکعب گاز معادل ظرفیت دو ترین در فجر جم و بخشی از پارس جنوبی از مدار خارج شد. با این حال، او تأکید کرد که هیچ حادثه دومی برای مردم رخ نداد و حتی خط صادرات به ترکیه که مورد اصابت قرار گرفت، ظرف تنها ۲۴ ساعت تعمیر و به مدار بازگشت.
توکلی در بخش دیگری از سخنانش به موضوع واردات و سوآپ گاز پرداخت و با اشاره به اینکه «پارسال واردات گاز صفر بوده»، گفت: «امسال با ترکمنستان و ترکیه قرارداد سواپ بسته‌ایم. اما در شرکت ملی گاز، به دلیل عدم پایداری واردات، هیچ‌گاه تأمین از این محل به عنوان سناریوی اصلی مطرح نبوده است. اگر واردات انجام شود کمک‌کننده است، و اگر نشود، همواره پلن B آماده داریم.»
وی درباره مذاکرات گازی با ترکمنستان تصریح کرد که رایزنی‌ها در مسیر مثبتی قرار دارد. به گفته او، برای نخستین بار صادرات گاز ترکمنستان به ترکیه از مسیر ایران و توسط شرکت دولتی ایران انجام شده و حتی شرایط سوآپ‌فی نیز رضایت‌بخش بوده است. وی افزود که «درفت قرارداد تحویل داده شده اما هنوز نهایی نشده و همچنان نیاز به مذاکرات تکمیلی دارد.»
بخش دیگری از سخنان معاون وزیر نفت به مذاکرات گازی با روسیه اختصاص داشت. او خبر داد که این مذاکرات «پیشرفتی میان ۹۵ تا ۹۹ درصد» داشته، اما به دلیل برخی عوامل سیاسی، منطقه‌ای و فنی هنوز به
مرحله قطعیت نرسیده است. توکلی توضیح داد که توافق اولیه شامل ۵۵ میلیارد مترمکعب گاز در دو فاز بوده، اما اکنون گفت‌وگوها بر روی حجم کمتر و اجرای مرحله‌ای پروژه متمرکز شده است. هدف اصلی از این توافق، تزریق گاز روسیه به بخش‌های مولد کشور و تقویت پایدار ظرفیت تولید انرژی در ایران عنوان شد.
به طور کلی، سخنان روز گذشته مدیرعامل شرکت ملی گاز نشان می‌دهد که معادله انرژی ایران دیگر تنها یک موضوع فنی نیست؛ بلکه در پیوندی عمیق با تحولات سیاسی، امنیتی و دیپلماسی اقتصادی منطقه‌ای قرار دارد. از مقاومت زیرساختی در برابر جنگ و حملات موشکی تا بازیگری فعال در میدان سوآپ و مذاکرات راهبردی با قدرت‌های انرژی مانند روسیه و ترکمنستان، همه و همه تصویری تازه از موقعیت ایران در نقشه انرژی منطقه ترسیم می‌کند؛ موقعیتی که اگرچه پرچالش است، اما می‌تواند فرصت‌های تازه‌ای را برای نقش‌آفرینی بیشتر کشور در بازار جهانی گاز رقم بزند.
