معادله تراز تجاری ایران و چین

ایران و چین از ظرفیت‌های بالایی برای توسعه برخوردار است. سند ۲۵ ساله همکاری‌های جامع میان دو کشور، افق‌های جدیدی را در حوزه‌های مختلف گشوده است. این فرصت‌ها عبارتند از:

اقتصادی و تجاری: ایران به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت و گاز در جهان و چین به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده، از مکمل‌های اقتصادی طبیعی برخوردارند. علاوه بر نفت و گاز، پتانسیل زیادی برای صادرات محصولات غیرنفتی ایران به چین و واردات فناوری و کالاهای صنعتی از چین وجود دارد. فولاد و محصولات آهنی، محصولات دانش بنیان همچون نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی که از توانمندی‌های علمی ایران محسوب می‌شوند و صنایع دستی و فرش دستباف محبوب ایران می‌توانند بازارهای خاصی در چین پیدا کنند.

زیرساخت و توسعه: سرمایه‌گذاری چین در پروژه‌های زیربنایی ایران از جمله حمل‌ونقل (راه‌آهن، جاده، بندر)، انرژی (نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها) و ارتباطات (توسعه نسل پنجم) می‌تواند به توسعه اقتصادی ایران کمک شایانی کند. تکمیل راه‌آهن شرق-غرب و شمال-جنوب، توسعه سواحل مکران و بندر جاسک، بیابان زدایی و کمک به توسعه کشاورزی پایدار از جمله این فرصت‌هاست.

فناوری و دانش‌بنیان: انتقال فناوری و همکاری در حوزه‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی و خودروهای خودران می‌تواند به ارتقای توان علمی و صنعتی ایران منجر شود.

ژئوپلیتیک و منطقه‌ای: ایران و چین هر دو در تلاش برای ایجاد نظم چندقطبی جهانی و کاهش یک‌جانبه‌گرایی آمریکایی هستند. عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس، فرصت‌های جدیدی را برای همگرایی سیاسی و امنیتی فراهم آورده است. البته وجود فرصت‌های فراوان و شرایط مهیا، الزاماً به معنای شکل‌گیری و تحقق همکاری‌های ایران و چین در حوزه‌های مختلف نیست؛ چرا که در مسیر این همکاری چالش‌های متعددی نیز وجود دارد.

تحریم‌های غرب: مهم‌ترین مانع بر سر راه توسعه روابط، تداوم و تشدید تحریم‌های آمریکا و غرب علیه ایران است که شرکت‌های بزرگ چینی را در همکاری با ایران با تردید مواجه می‌کند و عموماً منجر به محدود شدن همکاری‌ها به شرکت‌های کوچک‌تر و غیردولتی یا مکانیزم‌های پیچیده‌تر می‌شود. در این راستا، سهم ایران از کل تجارت خارجی چین در سال 2024، تنها دو دهم درصد بوده (کاهش ۹ درصدی نسبت به سال پیش از آن) و این در حالی است که چین در این سال، ۶۱ هزار میلیارد دلار با دنیا رابطه تجاری داشته و تجارت جهانی آن با سایر نقاط جهان، ۷ درصد افزایش داشته است.

عدم توازن تجاری: بخش عمده‌ای از صادرات ایران به چین، مواد خام است(نفت خام و فرآورده‌های نفتی، پلیمرهای اتیلن و سایر محصولات پتروشیمی، سنگ آهن و سایر مواد معدنی، محصولات کشاورزی و خشکبار). بر عکس صادرات چین به ایران هم از نظر کمیت و هم کیفیت کالاهای صادراتی(ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی، وسایل نقلیه و قطعات یدکی خودرو، لوازم الکترونیکی و تجهیزات مخابراتی، محصولات پلاستیکی، آهن و فولاد و مصنوعات آن، لوازم خانگی، منسوجات و پوشاک)، دست برتر را به این کشور می‌دهد. بر اساس آمارهای گمرک چین که البته واردات نفت ایران را به دلیل مشکلات تحریم لحاظ نمی‌کند، حجم تجارت ایران و چین طی سال 2024 حدود 13.4(سیزده ممیز چهار) میلیارد دلار بوده که 8.9 (هشت ممیز نه) میلیارد دلار از آن، صادرات چین به ایران و 4/4 میلیارد دلار نیز واردات چین از کشورمان است. این ارقام نشان می‌دهد که تراز تجاری دو کشور به شدت به نفع چین است.