سالمندی جمعیت ایران؛ چالشی نوظهور برای اقتصاد و نظام‌های اجتماعی

کاهش نرخ زاد و ولد و پیر شدن جمعیت ایران در سال‌های اخیر باعث شده کشور با مشکلات جدی در نظام بازنشستگی، خدمات سلامت و رشد اقتصادی مواجه شود. مقایسه با کشورهای ژاپن، کره جنوبی و ایتالیا نشان می‌دهد که اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه و برنامه‌ریزی دقیق، کلید مقابله با این چالش است.

ایمان فرهادی جم، جامعه‌شناس، در گفتگو با جهان اقتصاد، در تحلیل روند جمعیتی ایران می‌گوید: جمعیت کشور در حال تجربه یکی از بزرگ‌ترین تحولات دموگرافیک خود است. نرخ تولد به شدت کاهش یافته و میانگین سن مردم به سرعت در حال افزایش است. این تغییر ساختاری به معنی فشارهای اقتصادی و اجتماعی فراوانی است که اگر به آن توجه نشود، پیامدهای سنگینی برای آینده کشور به دنبال خواهد داشت.

وی افزود: سالمندی جمعیت به افزایش سهم افراد بالای ۶۰ سال در جمعیت کل اشاره دارد. در ایران این سهم روزبه‌روز بزرگ‌تر می‌شود و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال ۱۴۵۰ درصد سالمندان به سطح بسیار بالایی خواهد رسید. این روند موجب کاهش نیروی کار فعال می‌شود که به معنای افت ظرفیت تولید و کاهش رشد اقتصادی است.

فرهادی جم ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش رو، فشار سنگین بر نظام بازنشستگی است. با افزایش جمعیت سالمند و کاهش جمعیت شاغل، نسبت پرداخت‌کنندگان به دریافت‌کنندگان مستمری کاهش یافته و این وضعیت به بار مالی زیادی برای صندوق‌های بازنشستگی منجر می‌شود. در صورتی که اصلاحات لازم صورت نگیرد، این نظام‌ها ممکن است به بحران مالی دچار شوند.

از سوی دیگر، نظام سلامت هم با افزایش نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی مخصوص سالمندان روبروست. هزینه‌های مربوط به بیماری‌های مزمن و مراقبت‌های بلندمدت به شدت افزایش یافته و این فشار مالی بر دولت و بیمه‌ها را بالا می‌برد.

این جامعه‌شناس بیان کرد: کاهش رشد اقتصادی پیامد دیگری است که سالمندی جمعیت به دنبال دارد. کاهش نیروی کار فعال و افت مصرف جمعیت جوان‌تر، رشد اقتصادی را محدود می‌کند و توسعه کشور را با مشکلات جدی مواجه می‌سازد.

همچنین برای مقابله با این مشکلات، ایران می‌تواند از تجربیات کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی و ایتالیا استفاده کند. این کشورها با اجرای سیاست‌های تشویقی فرزندآوری، اصلاح نظام‌های بازنشستگی، افزایش مشارکت سالمندان در بازار کار و توسعه فناوری‌های سلامت توانسته‌اند تا حد زیادی بار ناشی از سالمندی را مدیریت کنند.

به عنوان نمونه، ژاپن با تشویق خانواده‌ها به افزایش فرزندآوری و توسعه خدمات پزشکی پیشرفته، وضعیت سالمندان را بهبود بخشیده است. کره جنوبی اصلاحات گسترده‌ای در نظام بازنشستگی خود انجام داده و ایتالیا توجه ویژه‌ای به ارتقای کیفیت خدمات بهداشتی و اجتماعی سالمندان دارد.

وی تصریح کرد: در ایران نیز علاوه بر ترغیب به فرزندآوری، باید به افزایش بهره‌وری نیروی کار، گسترش مشارکت زنان و سالمندان در بازار کار و اصلاح نظام‌های بازنشستگی و سلامت توجه ویژه شود. همچنین برنامه‌ریزی دقیق برای تامین منابع مالی پایدار بخش‌های مرتبط ضرورت دارد.

ایمان فرهادی جم تأکید می‌کند: بدون سیاست‌های جامع و بومی‌سازی تجارب موفق جهانی، سالمندی جمعیت می‌تواند به چالشی جدی تبدیل شده و مسیر رشد و توسعه کشور را با خطر روبرو کند.