«جهان اقتصاد» از بحران پنهان انرژی در کشور
برق دزدی در سایه خاموشی‌ها!
گلناز پرتوی مهر
در حالی که بحران انرژی در کشور هر روز پیچیده‌تر می‌شود، پدیده‌ای کمتر دیده‌شده اما تأثیرگذار، سایه سنگین خود را بر شبکه برق گسترده‌تر کرده است: «برق دزدی». این معضل نه‌تنها اقتصاد انرژی را تضعیف می‌کند، بلکه هزینه‌های هنگفتی بر دوش شهروندان و دولت می‌گذارد.
به گزارش خبرنگار«جهان اقتصاد»، برق دزدی از روستاهای دورافتاده تا شهرهای بزرگ ریشه دوانده است. برخی افراد با نصب انشعابات غیرمجاز، برق رایگان مصرف می‌کنند، بدون آنکه از زیرساخت‌های آسیب‌دیده آگاه باشند. این پدیده به‌ویژه در مناطق صنعتی که مصرف برق بالاست، خسارت بیشتری وارد می‌کند.
بر اساس گزارش‌های غیررسمی، سالانه هزاران مگاوات ساعت انرژی به دلیل انشعابات غیرمجاز از بین می‌رود. این میزان معادل تأمین برق هزاران خانوار است. در برخی استان‌ها، تا ۲۰ درصد از کل برق مصرفی، از طریق انشعابات غیرقانونی هدر می‌رود.
افزایش فشار بر شبکه برق باعث قطعی‌های گسترده‌تر، کاهش عمر تجهیزات و افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری می‌شود. این وضعیت مستقیماً به افزایش تعرفه‌های برق منجر شده و نارضایتی عمومی را تشدید می‌کند. همچنین، برق دزدی امنیت عمومی را تهدید می‌کند؛ انشعابات غیرایمن می‌توانند باعث آتش‌سوزی یا برق‌گرفتگی شوند.
فقر اقتصادی، عدم آگاهی از عواقب بلندمدت برق دزدی، و نبود نظارت‌های کافی از مهم‌ترین دلایل گسترش این پدیده است. در برخی مناطق، مردم برق دزدی را یک «حق» نانوشته می‌دانند، زیرا زیرساخت‌های برق‌رسانی ناکارآمد است.
برق دزدی یک معضل پیچیده با ریشه‌های فرهنگی، اقتصادی و زیرساختی است. مبارزه با این پدیده نیازمند همکاری دولت، بخش خصوصی و مردم است. با تدوین سیاست‌های هوشمندانه و اجرای برنامه‌های آگاهی‌بخش، می‌توان این بحران پنهان را مهار کرد و گامی مهم به‌سوی آینده‌ای پایدارتر برداشت.
در حالی که صنعت برق ایران با چالش ناترازی و افزایش مصرف روبه‌روست، برآوردها نشان می‌دهد حدود ۷۰۰ هزار ماینر غیرمجاز در کشور فعالیت دارند و به‌طور مستقیم در افزایش مصرف برق و تشدید ناترازی شبکه تأثیرگذارند.
بر اساس آمار توانیر، ماینرهای غیرمجاز کشف‌شده تاکنون مصرفی معادل ۸۰۰ مگاوات داشته‌اند. این میزان معادل برق مصرفی دو استان خراسان شمالی و جنوبی است. در حالی که همچنان حدود ۳۰۰۰ مگاوات برق غیرمجاز توسط ماینرهای ناشناخته مصرف می‌شود؛ عددی که معادل ظرفیت تولید سه نیروگاه اتمی بوشهر است.
مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل شرکت توانیر، با اشاره به تلاش‌های انجام‌شده برای شناسایی و جمع‌آوری ماینرهای غیرمجاز، اعلام کرد که تاکنون بیش از ۲۴۰ هزار دستگاه ماینر غیرمجاز کشف و ضبط شده است. با این حال، وی پیش‌بینی می‌کند که حداقل سه برابر این تعداد همچنان در حال فعالیت باشند و به‌صورت غیرقانونی از شبکه سراسری برق کشور تغذیه کنند.
وی یکی از دلایل گسترش ماینینگ غیرمجاز را قیمت پایین برق در ایران دانست و افزود: در حال حاضر، هزینه برق دریافتی از مشترکان، تنها یک‌دهم هزینه واقعی تولید است. حتی برای مشترکان پرمصرف نیز قیمت برق نسبت به استانداردهای جهانی پایین است. همین موضوع باعث شده تا استخراج‌کنندگان غیرمجاز رمزارز با استفاده از برق ارزان، حقوق عامه مردم را نقض کنند.
وی همچنین به مصرف بالای برق ماینرها اشاره کرد و گفت: هر دستگاه ماینر تقریباً به‌اندازه یک کولر گازی برق مصرف می‌کند و استخراج یک واحد بیت‌کوین معادل مصرف ۴۴۰ واحد مسکونی در تهران است.
در بین امکان استخراج قانونی رمزارز وجود دارد، افرادی که قصد استخراج رمزارز دارند، باید مجوز لازم را از وزارت صمت دریافت کنند و صنعت برق نیز بر اساس این مجوز، برق مورد نیاز آنها را تأمین خواهد کرد. قانون‌گذار بر استفاده از برق تجدیدپذیر در این حوزه تأکید ویژه‌ای دارد. البته به دلیل اینکه ماینرها به برق پایدار نیاز دارند و پنل‌های خورشیدی نمی‌توانند در تمام ساعات شبانه‌روز برق تولید کنند، صنعت برق در ساعات غیرقابل تأمین از منابع تجدیدپذیر، برق مورد نیاز این مراکز را تأمین خواهد کرد.
قیمت برق برای ماینینگ ۳۲۰۰ تومان به ازای هر کیلووات ساعت تعیین شده است که این نرخ برابر با قیمت خرید برق از تولیدکنندگان برق تجدیدپذیر است. ماینرهای مجاز می‌توانند از طریق تابلوی سبز برق، انرژی مورد نیاز خود را خریداری کنند.
برای مقابله با ماینینگ غیرمجاز، اقدامات تنبیهی سخت‌گیرانه‌ای در نظر گرفته شده است. بر اساس قانون، در مرحله اول، متخلفان علاوه بر دریافت اخطار، جریمه‌ای معادل ۱۰۰ برابر نرخ برق محلی که از آن برای استخراج رمزارز استفاده شده، پرداخت خواهند کرد. علاوه بر این، تمام تجهیزات استخراج غیرمجاز ضبط و امحا می‌شود. در صورت تکرار تخلف، انشعاب برق مشترک نیز قطع خواهد شد.
محمد اله‌داد- معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر، از پرداخت ۵ میلیارد تومان پاداش به معرفی‌کنندگان مراکز استخراج غیرمجاز رمزارز خبر داد. وی تأکید کرد که بخش زیادی از گزارش‌ها درباره فعالیت‌های غیرقانونی ماینینگ از سوی شهروندانی ارائه شده که با افت ولتاژ و خسارت به لوازم برقی منزل خود مواجه شده‌اند.
اله‌داد تصریح کرد که حداقل دو برابر تعداد ماینرهای کشف‌شده همچنان در حال فعالیت هستند و صنعت برق به همراه پلیس امنیت اقتصادی و دستگاه قضایی تلاش دارد تا این مشکل را برطرف کند. به گفته وی، ۲۰ درصد ناترازی صنعت برق به مراکز غیرمجاز ماینینگ مربوط است که تعرفه‌های ارزان برق، به‌ویژه در مناطق گرمسیر جنوبی، یکی از عوامل گسترش آن است.
اله‌داد جلوگیری از قاچاق ماینرها، داده‌کاوی و بررسی تغییرات منحنی بار و همچنین گزارش‌های مردمی را از جمله مهم‌ترین روش‌های شناسایی این مراکز عنوان کرد. وی از مردم خواست که با ارسال گزارش‌های خود از طریق سامانه پیامکی ۳۰۰۰۵۱۲۱ علاوه بر کمک به تأمین برق پایدار، از پاداش‌های قابل‌توجه این طرح بهره‌مند شوند.
کشورهای مختلف دنیا برای مقابله با بحران انرژی، استخراج غیرمجاز رمزارز را محدود کرده‌اند. در سال ۲۰۲۱، چین و بسیاری از کشورهای اروپایی این فعالیت را ممنوع اعلام کردند و روسیه نیز از ابتدای سال ۲۰۲۵، ماینینگ را در ۱۰ استان خود به دلیل بحران تأمین انرژی ممنوع کرده است.
با توجه به تأثیر مستقیم ماینرهای غیرمجاز بر ناترازی شبکه برق، همکاری نزدیک پلیس امنیت اقتصادی با صنعت برق، نقش مهمی در کنترل این معضل دارد. مدیرعامل توانیر از این نهاد درخواست کرد که با جدیت بیشتری به شناسایی و ضبط تجهیزات ماینینگ غیرمجاز بپردازد تا از فشار بیش‌ازحد به شبکه برق کشور جلوگیری شود.
به نظر می‌رسد اگر برخورد قاطع‌تری با این پدیده صورت نگیرد، روند افزایش مصرف غیرمجاز برق همچنان ادامه خواهد یافت و به یکی از بحران‌های جدی تأمین برق در کشور تبدیل خواهد شد.
