میدان خودرو جبهه جنگ دیگر
عباس مجیدی نژاد
رئیس انجمن صنفی مراکز معاینه فنی خودرو کشور
بررسی و سنجش میزان منشأ آسیب‌شناسی در جامعه با گستره و علل آن از مسائل بااهمیت در نظر اصحاب جامعه‌شناسی می‌باشد. اهمیت آن در کشور ما وقتی مشهودتر خواهد بود که در این گذار تاریخی از روابط سنتی به اشکال مدرنیته با حوادث و مسائل گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بوده و هست. این دوران اجتماعی وضعیت پیچیده‌ای را با ضعف هنجاری و تعارضات گوناگون همراه خواهد بود. اساس نظم اجتماعی را "عاطفه و تفاوت مندی تشکیل می‌دهد که ریشه در وابستگی و ارتباط عاطفی به جمع بااحساس عضویت دارد، اما پدیده‌ای مانند بی‌تفاوتی اجتماعی، بیانگر بی احساسی، بدبینی و بی‌میلی و به‌عبارت بهتر نوعی افسردگی اجتماعی است. ازاین‌رو در منظری آسیب‌شناختی، بی‌تفاوتی در جامعه نوعی بیماری اجتماعی شناخته می‌شود همان‌گونه که در نقطه مقابل آن هر گونه اعتنای اجتماعی و نوع‌دوستی در حیات فردی و اجتماعی، نشانه پویایی و سلامت اجتماعی. است. "
تجربه چند دهه اخیر گویای این واقعیت در جامعه ما می‌باشد. مهم‌ترین عوامل در پیروزی انقلاب و مقاومت در جنگ هشت‌ساله با عراق جملگی تجربه و فاق در فضای حداکثری مسئولیت‌پذیری بوده است؛ اما باگذشت زمان و عدم دسترسی به مطالبات اجتماعی و اقتصادی روند بی‌تعصب‌ی و بدبینی بر مناسبات اجتماعی حاکم شده‌است. ما در این یادداشت قصد تحلیل آسیب‌شناسی در این حوزه را نداشته؛ بلکه با این مقدم به یک درد اجتماعی که امروزه بر حقوق شهروندی تحمیل شده و هر روزه داغی بر مردم ما تحمیل می‌کند؛ اما ما با بی‌دردی از کنار آن گذر می‌کنیم، به‌واقع به یک الیناسیون اجتماعی رسیده‌ایم. در تعریف از واژه الیناسیون آقای دکتر شریعتی گفته‌است:
"مسئله الیناسیون (Aliénation) انسان به‌عنوان یک فاجعه نوع انسانی در قرن حاضر مطرح است. این مبحث را که برای اولین‌بار من در ایران مطرح کردم، به‌صورت یک بحث جامعه‌شناسی مطرحش کردم و بعد خوشبختانه جای دیگر هم دیدم که به‌صورت ترجمه مقاله‌ای طرح شده‌است؛ اما به‌عنوان یک بحث فلسفی.
الینه شدن یعنی بیماری‌ای که در آن حال، انسان خودش را آن‌چنان که واقعیت و حقیقت دارد، حس نمی‌کند، بلکه جن را در خود می‌یابد و می‌شناسد. «مجنون» هم که در فارسی می‌گوییم، درست ترجمه لغوی «الینه» است. من لازم نمی‌دانم «الینه شدن» یا «الیناسیون» را «بیگانگی» و یا «ازخودبیگانگی» ترجمه کنم - چنان‌که بعضی از دانشمندان ترجمه کرده‌اند -، زیرا عین این لغت در فارسی هست. "
مخلص کلام مفهوم بیگانگی اجتماعی و ابعاد آن نظیر بی قدرتی، بی‌معنایی بی‌هنجاری، انزوا و تنفر از خود یکی از پدیده‌های اجتماعی است که در اکثر فرهنگ‌ها به‌عنوان یک معضل و مسئله اجتماعی شناخته شده و این پدیده مذموم جامعه را به‌سمت کرختی سوق می‌دهد. با این مقدم کوتاه به تحلیل آماری تلفات در تصادفات در کشور خواهیم پرداخت.
خبرگزاری ایسنا سال ۹۵: "رئیس مرکز اطلاعات و کنترل ترافیک پلیس راهور ناجا اعلام‌کرد که کشته‌شدگان و مصدومان حادثه اتوبوس در نی‌ریز فارس، سرباز بودند.
سرهنگ نادر رحمانی در تشریح جزئیات این حادثه اظهار کرد: این حادثه در ساعت ۱:۲۰ بامداد چهارشنبه در محور سیرجان - نی‌ریز رخ‌داده و در پی آن یک دستگاه اتوبوس ولوو از مسیر خود خارج و به دره سقوط کرد.
وی با بیان اینکه این اتوبوس با ۳۶ سرنشین از کرمان به‌سمت اهواز در حال حرکت بود، اظهار کرد: گزارش‌های اولیه حاکی از فوت ۱۴ تن در سر صحنه و مجروح شدن ۲۲ تن دیگر است که البته باتوجه‌به وخامت حال برخی از مجروحان، احتمال افزایش کشته‌شدگان در حین انتقال یا پس از رسیدن به بیمارستان وجود دارد؛ اما آنچه که فعلاً در گزارش پلیس آمده، ۱۴ مورد فوت است. کشته‌شدگان حادثه سقوط اتوبوس همگی سرباز بودند"
ایسنا: "در تاریخ ۴ دی ۱۳۹۷ حدود ساعت دوازده ظهر یک دستگاه اتوبوس شهاب متعلق به شرکت حمل‌ونقل مهران گشت که برای ایاب‌وذهاب دانشجویان با دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات قرارداد بسته‌بود از ایستگاه دانشکده فنی و مهندسی یعنی بالاترین نقطه این واحد دانشگاهی سفر خود را به مقصد ایستگاه آخر که درب ورودی دانشگاه است، آغاز می‌کند. اتوبوس حامل یک راننده و ۳۴ نفر سرنشین بوده است. راننده به‌دلیل عدم وجود مسافر در ایستگاه تربیت‌بدنی، در این ایستگاه توقف نداشته؛ اما در ایستگاه بعد یعنی ایستگاه کتابخانه که دو نفر از دانشجویان قصد پیاده‌شدن را داشته‌اند راننده قادر به متوقف کردن اتوبوس نمی‌شود و اعلام می‌کند که ترمز اتوبوس عمل نمی‌کند و از دانشجویان می‌خواهد که به‌سمت انتهای اتوبوس بروند. سرعت اتوبوس در سراشیبی مسیر بیشتر شده و راننده با مشاهده فضای سبز کنار سراشیبی سعی می‌کند اتوبوس را به این سمت حرکت دهد تا شاید با ورود ماشین به فضای سبز، سرعت آن کاسته شود؛ لکن پیچ با زاویه بسیار بالا کنترل وسیله نقلیه را از دست راننده خارج کرده و اتوبوس با شدت هرچه‌تمام‌تر با سازه بتنی که در کناره جاده قرار داشته است برخورد می‌کند. مسیر طی شده از لحظه عمل‌نکردن ترمز تا برخورد با سازه بتون‌ی، به‌همراه جرم اتوبوس و وزن سرنشینان، سبب بالا رفتن سرعت اتوبوس به بالای ۱۰۰ کیلومتر در ساعت می‌شود و این برخورد آن چنان شدید است که دو سوم کف اتوبوس کاملاً جمع شده و این شدت تخریب و ضربه‌های فراوان و همچنین پرت‌شدن افراد، سبب می‌شود که تلفات این حادثه به ۱۰ نفر کشته و ۲۵ نفر زخمی برسد. "
فرهیختگان نوشت 1403: طی چندین دهه، مرگ‌های حاصل از تصادفات جاده‌ای به‌عنوان یک بحران بین‌المللی شناخته می‌شد که هر ساله جایگاه بالایی در علل اصلی مرگ‌ومیر کسب می‌کرد. اما بررسی وضعیت تصادفات در جهان نشان‌می‌دهد طی چند سال اخیر حتی با کنارگذاشتن آثار محدودیت‌های ترددی دوره شیوع کرونا (که با کاهش تردد موجب کاهش مرگ‌ومیر شده بود)، تعداد مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات با کاهش محسوسی روبه‌رو بوده است.
این در حالی است که طی یک دهه اخیر مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات رانندگی در ایران که با تلاش‌های گسترده نظارتی و فرهنگی مجموعه پلیس روند کاهشی را تجربه کرده بود، شوربختانه طی سه سال اخیر روند صعودی به خود گرفته است. آمارها بسیار قابل‌تأمل است، به‌طوری‌که تعداد مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات در ایران با کل مرگ‌ومیر تصادفات رانندگی در اتحادیه اروپا با ۲۷ کشور و جمعیت ۴۵۰ میلیون‌نفری برابری می‌کند
چه عواملی باعث تحمیل این هم تلفات در سطح کشور شده‌است. بدون شک از دو مقوله تورم تحریم در این فرایند نم‌ی نوان گذشت که این دو مقوله خود بستر و مناسباتی را به وجود آورده که مزید بر علت شده‌است. در باب تورم و گرانی دلیلی بر وجود قطعات فیک و بی استاندارد و ورود خودروهای ارزان‌قیمت و بی‌کیفیت از یک سوء و در سوی دیگر وجود تحریم‌ها ایجاد رانت برای دستگاه‌ها، سازمان‌های و افراد خاص و ویژه خواری از عوامل مؤثر در فرایند اسف‌بار می‌باشد. به گزارش بهداشت جهانی (WHO)
"نتایج ما نشان داد که برای هر سال در طول مطالعه، میزان مرگ‌ومیر نرخ به‌ازای هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعیت به‌طورکلی ۰.۵۹ کاهش‌یافته است در میان مردان ۰.۹۶، اما کاهش در میان زنان قابل‌توجه نبود در سال‌های اخیر مداخلات متعددی صورت‌گرفته است در جمهوری اسلامی ایران برای کاهش آسیب‌های ترافیکی جاده‌ای، مانند بهبود وضعیت اورژانس پزشکی خدمات و زیرساخت‌های حمل‌ونقل، افزایش پلیس بودجه، و استفاده از دوربین‌های سرعت. بااین‌حال، این مداخلات به‌اندازه کافی جاده را کاهش نداده است آسیب‌های ترافیکی جمهوری اسلامی ایران یک کشور میانه است کشور درآمدی در منطقه مدیترانه شرقی و مانند سایر کشورهایی که در این وضعیت قرار دارند، داشته است منابع ناکافی برای ارائه خدمات مناسب به بیماران با آسیب‌های ترافیکی جاده‌ای. جامع، یکپارچه سیستم مراقبت از تروما ایجاد نشده است و وجود دارد تنوع در تعداد صدمات ترافیکی گزارش شده بر اساس گزارش‌های پلیس، داده‌های ثبت‌نام مرکز بهداشت، و پزشکی قانونی (۳۰-۳۲). بوده است. "
در گزارش مذکور به نکته مهم این فرایند اشاره شده‌است. عدم تأمین منابع مالی خود چالش اصلی و از پارامترهای مهم خواهد بود. از کمبودهای در این روند می‌توان به تعداد دوربین‌های بین جاده‌ای، کمبود تجهیزات نیروی پلیس‌راه، ضعف در شبکه امدادرسانی تعداد ناوگان اورژانس و بروز نبودند این ناوگان و هزینه کافی برای ایمنی راه را می‌تواند لحاظ نمود.
اطلاعات آماری خود گویای بسیاری از ناگفته خواهد بود. مبنی بر گزارش تحلیلی پژوهشکده آمار در اسفند 98
تعداد فوت سر صحنه (ناجا) تعداد فوت پزشکی قانونی بیمه خسارت پرداختی
1392 17.765 17.994 3.013
1393 16.481 16.872 2.773
1394 16.868 16.584 2.399
1395 16.150 15.932 3.742
1396 16.509 16.201 4.195
1397 16.699 17.183 5.666
1398 13.513 13.703 -
در قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۰-۱۳۹۶):
ماده ۱۰۸- به‌منظور ارتقای نظم و امنیت و توسعه پیشگیری و مقابله با جرائم، کنترل مؤثر مرزها و همچنین کاهش تخلفات و حوادث رانندگی اقدامات زیر در طول اجرای قانون برنامه اجرا می‌شود:
الف- ارتقای نظم و ایمنی حمل‌ونقل و عبور و مرور؛
۱- دولت مکلف است اقدامات و سازوکار لازم برای کاهش تلفات حوادث رانندگی با تأکید بر تجهیز و تقویت پلیس راهنمایی‌ورانندگی، ارتقای کیفیت ایمنی وسایط نقلیه، تقویت و تکمیل شبکه‌های امدادرسانی و فوریت‌های پزشکی، اصلاح نقاط حادثه‌خیز جاده‌ای و توسعه فرهنگ صحیح ترافیکی را فراهم نماید به‌نحوی‌که تلفات حوادث رانندگی نسبت به تعداد ده‌هزار دستگاه خودرو تا پایان اجرای قانون برنامه سی و یک درصد (۳۱%) کاهش یابد.
۲- تمام معابر اصلی، میادین و بزرگراه‌ها در مراکز استان‌ها و کلان‌شهرها و همچنین جاده‌های اصلی و آزادراه‌ها با نصب، نگهداری و به‌روزرسانی سامانه‌های کنترلی و مراقبتی هوشمند توسط شهرداری‌ها و وزارت راه و شهرسازی تحت پوشش قرار گرفته و این سامانه‌ها و دسترسی لازم آن در اختیار نیروی انتظامی قرار گیرد.
بر اساس قانون توسعه ششم بررسی و تجزیه تحلیل مرکز آمار و علت‌یابی آن برای عدم حصول نتایج در قالب موارد ذیل ارائه شده‌است:
"ازآنجایی‌که در متن برنامه و مستندات، استانداردسازی تعاریف و مفاهیم در سطح ملی انجام نشده است و همچنین فرمول کاهش ۳۱% هدف‌گذاری شده به‌طور صریح مشخص نبود، بنابراین مذاکراتی با کارشناسان محترم وزارت راه و شهرسازی، پلیس راهنمایی رانندگی ناجا و سازمان برنامه‌وبودجه انجام شد و تعاریف اقلام مذکور به شرح زیر اعلام شد:
·- تلفات حوادث رانندگی، فقط شامل کشته‌شدگان ناشی از حوادث رانندگی است و مجروحان و مصدومان را شامل نمی‌شود و همچنین مواردی که علت بروز حادثه خارج از اراده راننده و سه عامل وسیله نقلیه، جاده و انسان باشد مشمول تصادف نمی‌شود.
· منظور از خودرو، تمام وسایط نقلیه (اعم از خودرو و موتورسیکلت) است.
· منظور از کاهش ۳۱%، کاهش نسبی میزان تلفات جاده‌ای در هر ۱۰٬۰۰۰ خودرو در انتهای برنامه ششم (انتهای سال ۱۴۰۰) نسبت به سال ماقبل برنامه ششم (انتهای سال ۱۳۹۵) است.
- بر اساس نتایج ارائه شده در جدول فوق، آمار تعداد فوت سازمان‌ها بنا بر دلایلی همچون تعاریف و مفاهیم، سیستمی نبودن نحوه جمع‌آوری و... با یکدیگر هماهنگ نیست. به‌عنوان‌مثال طی سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶ تعداد آمار فوتی‌ها در سر صحنه از آمار تعداد فوتی‌های ثبت شده تا ۳۰ روز پس از تصادف بیشتر است. "
با تمام چالش‌های موجود تا سال ۱۳۹۹ باز هم‌روند متوفیات و مصدومین در تصادفات کاهشی را نشان‌می‌دهد؛ اما از سال ۱۴۰۰ باز هم‌روند تغییر کرده و به‌صورت افزایشی درآمد است جدول ذیل مشخص‌کننده این روند می‌باشد.
مقایسه آماری متوفات در تصادفات
سال متوفیات مصدومین
1395 15932 333071
1396 16201 335995
1397 17183 367428
1398 16946 347307
1399 15396 276771
1400 16778 317120
1401 19490 369279
1402 20045 391069
آمار کل 137971 2738040
نمودار و جدول فوق نشان‌دهنده آن است که تا سال ۱۳۹۹ روند کاهشی بوده از ۱۴۰۰ این روند تغییر کرده و افزایش آن مشهود می‌باشد. در تحلیل آتی به علل و راهکارهای آن خواهیم پرداخت. البته این مورد نیز مغفول واقع نشود که آمار فوق فقط در حوزه تصادفات بوده و بخش آلایندگی زیست‌محیطی به هم گفته وزیر بهداشت اکتفا کرده که:
به گزارش خبر آنلاین، " محمدرضا ظفرقندی در یک‌صد و دهمین جلسه مجمع‌عمومی فرهنگستان علوم پزشکی که صبح امروز؛ پنجشنبه ۹ آذر ۱۴۰۳ با حضور رئیس‌جمهور برگزار شد، با تشکر از رئیس‌جمهور به‌خاطر توجه ویژه به شبکه سلامت گفت:
آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: طبق آمارها حدود ۴۰ هزار نفر در سال به‌خاطر آلودگی هوا قربانی می‌شوند و ۱۲ میلیارد دلار به کشور خسارت وارد می‌شود و اینها نشان می‌دهد که باید به فکر حل این مسائل باشیم. پدیده‌هایی مانند آسم کودکان و مشکلات ریوی از اثرات آلودگی هواست.
وزیر بهداشت همچنین کم‌سوادی مردم در حوزه سلامت و بالابودن آمار مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات جاده‌ای را از دیگر مشکلات حوزه سلامت عنوان کرد که رفع آنها تنها در حوزه مسئولیت این وزارتخانه نیست و به همکاری دستگاه‌های مختلف و تصمیم‌گیری در سطوح بالا نیاز دارد و تصریح‌کردن: حل مشکلات حوزه سلامت نیاز به عزم ملی دارد و منابع آن نیز باید افزایش یابد. برخی طرح‌ها مانند طرح دارویار طرح خوبی است به‌شرط آنکه منابع آن تأمین شده باشد درحالی‌که این اتفاق نیفتاده است. "
نکته دیگر که نمودار منعکس کرده است تعداد افزایش مصدومین در این حوزه می‌باشد که مطلب حائز اهمیتی است در طی از سال ۹۵ الی ۴۰۲ تعداد دو میلیون هفت‌صد سی هشت هزار چهل نفر (۲.۷۳۸.۰۴۰) بوده و از سال ۱۴۰۰ این تعداد سالانه بالغ از سی صدهزار نفر بوده و در سال ۱۴۰۲ تقریباً به عدد چهارصد هزار نفر رسیده است. هر یک از بخش بخش‌ها خود یک گزارش و بررسی تجزیه تحلیل خود را طلب می‌کند.
باری در ختم گزارش حاضر پنداری این شعر شاملو تداعی‌کننده روزگار ماست.
در نیست راه نیست شب نیست ماه نیست نه روز ونه آفتاب، ما بیرونِ زمان ایستاده‌ایم با دشنه‌ی تلخی در گُرده‌هایِمان. هیچ‌کس با هیچ‌کس سخن نمی‌گوید که خاموشی به هزار زبان در سخن است. در مردگانِ خویش نظر می‌بندیم با طرحِ خنده‌یی، و نوبتِ خود را انتظار می‌کشیم بی‌هیچ خنده‌یی!
