گذرگاه بحران خشکسالی

با افزایش جمعیت جوامع و نیاز به توسعه منابع آب افزایش یافت و بشر با الگو گیری از طبیعت شروع به سد سازی در مقیاس بالا کرد . با گذشت زمان و افزایش دخالت انسان ، طبیعت از تعادل خارج شد و همین عدم تعادل منجر به تغییرات منابع آب در حوزه های گوناگون شد. 

تغییرات نقطه ای با کاهش روان آبهای سطحی، در یک مقطع زمانی که ممکن است در اثر کاهش بارش باشد را شکست هیدرولوژیکی در آن مقطع می نامند. 

بنا به تعریف و پدیده ی فوق، با وجود روند کاهشی در بارش ها و رواناب ها در طی سالهای 1376 الی 1378 در مناطق وسیعی از ایران و نیز از سال های حدود 1384 الی 1386 در مناطق دیگر صورت پیشرونده ، نیازمند روش های خلاقانه برای نجات جوامع هستیم. هرچند موتور محرک اصلی این تغییرات آب و هوایی ، وجود اختلاف دمای شدید بین قطبین کره ی زمین و مدار استوایی بوده با این حال گذر از این بحران همان روش های خلاقانه مورد اشاره در ادامه توصیه می شود. 

در کنار پروژه های بزرگ آبی از جمله سد ها و تونل های انتقال آب که فواید و پیامد های مثبت آن در بهبود کیفیت زندگی جوامع بر کسی پوشیده نیست، اقدامات محلی می تواند در حفظ و توسعه ی منابع آب کوچک و نیز نجات آبخوان ها از خشکی کمک ویژه ای در چنته ی خود داشته باشند. 

یکی از روش های موثر ، سطوح آبگیر است که با به دام انداختن بارش ها و انتقال آن به سطوح و لایه های پایین خاک و رساندن آن به سفره های زیر زمینی از میزان تبخیر کاسته و بر دارایی سفره می افزاید. این روش برای مناطقی با آب و هوای خشک و یا نیمه خشک که میزان بارندگی سالانه ی کم و تبخیر زیاد دارند ، پیشنهاد می شود. این روش با تثبیت پوشش گیاهی و تقویت سفره هایی زیر زمینی نیازمند توجه بیشتر است. 

در ادامه ی مسیر نجات و مدیریت سفره های زیر زمینی و آبخوان ها پخش سیلاب و ایجاد نفوذ حداکثری در آبخوان ها با گذشت زمان موجب رفع نیاز حوضه ها از انتقال های ابر سازه ای خواهد شد و به صورت منطقه ای، راه حل کارآمدی برای تامین آب خواهد بود. 

تقویت آبخوانها و مدیریت و برداشت ، در کنار روش های آبخیزداری می توان به منزله ی شاه ابزار نجات دشت ها و مناطق بحرانی باشد. 

یکی دیگر از روش های خلاقانه که در سالهای اخیر مورد اقبال جهانی قرارگرفته است و نیز رد پای آن در دل تاریخ غنی ایران زمین هویدا است سد های زیرزمینی است . این سدها با تنوع بالا به لحاظ شکل و کاربرد راهی به شدت تاثیرگذار بر مدیریت بحران آب است. در این گذار وجود دستورالعمل علمی و کاربردی که تدوین آن در دستور کار شرکت توسعه ی منابع آب و نیروی ایران قرار گرفته است ، الگویی خواهد بود برای ساخت سدهای زیرزمینی کارشناسی شده تا با به خدمت گرفتن آن تعادل طبیعت را کمتر برهم زده و مناطق مختلف را به صورت منطقه ای مورد توسعه منابع آبی پایدار قرارداد. در آینده ای نزدیک پس از اتمام مطالعات تدوین دستور العمل فرایند مکانیابی این سد ها ی ناجی هدف بعدی در این مسیر است. 

نکته بسیار قابل تامل در روش های ذکر شده ، قابل مشارکت بودن مردم بومی است چرا که تجربه ثابت کرده این مشارکت ها باعث پایداری پروژه شده و نگهداری از آن نیز توسط مردمان محلی به دقت خواهد بود زیرا منافع آن برای همین مردم می باشد.  

در پایان گفتنی است تلاش برای حفظ و نگهداری منابع آبی مناطق خشک و نیمه خشک از درجه اهمیت بیشتری نسبت به تامین آب به روش های ابرسازه ای است.