«بانکداری بدون شعبه» رؤیا یا نقطه عطف نظام مالی ایران

در شرایطی که در سطح جهانی بیش از ۸۵ درصد تراکنش‌های مالی در بسترهای آنلاین انجام می‌شود، ایران نیز با وجود محدودیت زیرساختی به سمت دیجیتالی‌شدن در حرکت است اما هنوز میان «بانک دیجیتال» و «بانکداری بدون شعبه» فاصله دارد.

ساختار بانکی کشور طی دهه‌ها بر محور تعامل حضوری و اعتماد فیزیکی بنا شده اما نسل جدید مشتریان دیگر به دنبال خدمات سریع، غیرحضوری و هوشمند است. با وجود رشد اپلیکیشن‌های بانکی و سامانه‌های موبایلی، نگاه غالب در بسیاری از بانک‌ها، دیجیتال را صرفاً یک کانال کمکی می‌بیند نه بستر اصلی ارتباط با مشتری در نتیجه بانکداری بدون شعبه همچنان در مرحله نیمه‌دیجیتال باقی مانده است.

چالش زیرساختی مهم، نبود سامانه یکپارچه احراز هویت و فقدان سندیکای داده ملی است؛ وضعیتی که مانع تصمیم‌گیری دقیق و ارائه خدمات داده‌محور می‌شود. از سوی دیگر، مقاومت فرهنگی و ذهنیت امنیت‌گریز برخی مشتریان نیز مانع گسترش اعتماد به بانک‌های بدون شعبه است. در حالی‌که در نظام‌های پیشرفته، الگوریتم‌های هوش مصنوعی و رمزنگاری چندلایه، امنیت تراکنش‌ها را به‌مراتب افزایش داده‌اند، در ایران هنوز آموزش و اعتمادسازی عمومی در این زمینه نهادینه نشده است.

در میان نمونه‌های داخلی، بانک رسالت و بلو بانک گام‌هایی جدی در دیجیتال‌سازی برداشته‌اند؛ با حذف فرایندهای حضوری و ارائه خدمات برخط، تصویری جدید از بانکداری نوین ساخته‌اند. با این حال، وابستگی به سامانه‌های سنتی در برخی عملیات مانند صدور کارت و تسویه بین‌بانکی، نشان می‌دهد مسیر استقلال کامل از شعب هنوز طی نشده است. در سطح جهانی، نئوبانک بریتانیایی «Revolut» نمونه موفق بانکداری کاملاً بدون شعبه است و توانسته با تکیه بر هوش مصنوعی و داده‌محوری، تجربه‌ای امن، سریع و مقرون‌به‌صرفه برای میلیون‌ها کاربر فراهم آورد.

مفهوم «بانکداری باز» نقطه اتصال میان مدل سنتی و دیجیتال است؛ مدلی که با استفاده از رابط‌های برنامه‌نویسی (API)، امکان تعامل نوآورانه بانک‌ها با شرکت‌های فین‌تکی را فراهم می‌کند. انتشار آیین‌نامه بانکداری دیجیتال توسط بانک مرکزی در سال ۱۴۰۴ گام نخست در این مسیر بود اما تا تحقق عملی، نیاز به بازطراحی معماری داده، امنیت و مدل اقتصادی پایدار وجود دارد.

بانکداری بدون شعبه نه رؤیاست و نه تهدید؛ اگر با رویکرد تسهیل‌گرانه و توسعه سند هویت دیجیتال ملی همراه شود، می‌تواند آغاز فصل تازه‌ای در تاریخ اعتماد و پول الکترونیک ایران باشد.

علی نواصر ـ کارشناس ارشد تجارت الکترونیک