نقش صدا و سیما در گسترش فرهنگ عفاف و حجاب
بی گمان نحوه رفتار، گفتار، حرکات دست و چشم و لباس مجریان و بازیگران زن و محتوای فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی می تواند در زمینه الگوسازی های مثبت و منفی عفاف و حجاب در جامعه تاثیر بسزایی داشته باشد.
حمیدرضا محمدی فعال رسانه‌ای و کارشناس علوم ارتباطات در یادداشتی با اشاره به نقش ویژه صدا و سیما در ترویج موضوع عفاف و حجاب نوشت:در بین وسایل ارتباط جمعی، تلویزیون به دلیل گیرایی و جذابیت های خاص خود نقش و سهم بیشتری در انتقال الگوهای رفتاری و فرهنگ سازی حجاب و عفاف درجامعه دارد و از آنجا که مخاطبان تلویزیون گروه معدودی نیستند و تمامی گروه های سنی، مخاطب پیام های تلویزیون قرار می گیرند، این رسانه در سطح بسیار کلان و بر کل جامعه تأثیر می گذارد. علاوه بر این سهولت استفاده از تلویزیون و تنوع برنامه های آن، اهمیتش را دوچندان می کند
در کتاب صحیفه نور جلد5 صفحه 203 آمده که حضرت امام خمینی (ره) در مورد نقش و اهمیت صدا و سیما چنین بیان داشته اند: «اهمیت رادیو و تلویزیون بیشتر از همه(وسایل ارتباط جمعی) است، این دستگاه، دستگاه تربیتی است. باید تمام اقشار ملت با این دستگاه تربیت شوند، این یک دانشگاه عمومی است، یعنی دانشگاهی است که در تمام سطوح کشور گسترده شده است.»
مقام معظم رهبری (مدظله العالی ) نیز در دیدار با مدیران صدا و سیما می فرمایند:« زن سرشار از ارزش های اسلامی و انقلابی است. لذا سیمای زن مسلمان و انقلابی باید با تکیه بر حجاب، نجابت و عفت نقش اصلی و اساسی او در خانواده و جامعه، تأثیر زن در رشد مرد و جامعه و نیز نقش پر اهمیت او در واقعیت های گذشته نظیر جنگ تحمیلی در صدا و سیما نشان داده شود»
الگوسازی صدا و سیما در زمینه حجاب و عفاف
براساس نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما از پر مخاطب ترین برنامه‌های سیما که در مرداد 98 منتشر شده بیش از 80 درصد مردم بیننده برنامه های تلویزیون بودند که بر اساس آن زنان با آمار 73درصد، بیش از مردان «67.9درصد» به تماشای تلویزیون نشسته اند. این موضوع از اهمیت تاثیر پذیری برنامه های این رسانه بر ذهن مخاطبان به خصوص قشر دختران و زنان جامعه حکایت دارد.
بی گمان نحوه رفتار، گفتار، حرکات دست و چشم و پوشش مجریان و بازیگران زن و حتی محتوای فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی می تواند در الگوسازی های مثبت و منفی حجاب و عفاف در بین دختران و زنان جامعه تاثیرگذار باشد.
وظایف صدا و سیما در زمینه گسترش فرهنگ عفاف و حجاب
قانون راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب که در 13 دی 1384 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده برای 26 دستگاه اجرایی کشور وظایفی را تعیین کرده است. این قانون 31 وظیفه را برعهده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران قرار داده که در این جا به برخی از مهم ترین این وظایف اشاره می شود:
1- فرهنگ‌سازی در زمینه اصلاح پوشش نامناسب و ارائه راه‌حل‌های مؤثر و فوری از طریق تولید برنامه‌های کارشناسی، گفتمان، تولید فیلم، تیزرهای تلویزیونی و ...
2- تبیین و آموزش احکام شرعی حجاب و عفاف و رعایت حریم عفاف در خانه و اجتماع و آموزش معیارهای رفتار صحیح زن و مرد جهت برقراری روابط متعادل اجتماعی.
3- ترویج الگوهای مناسب حجاب از طریق تولید فیلم و سریال و سایر برنامه‌های تلویزیونی و انجام مناظره علمی، فرهنگی و هنری در خصوص فلسفه حجاب و عفاف به منظور استحکام بنیه اعتقادی و فرهنگی جوانان.
4- آموزش و ترویج احکام شرعی حجاب و پوشش بومی (منطقه‌ای) در جغرافیای جمهوری اسلامی ایران.
5- به تصویر کشیدن زنان تحصیل کرده، ممتاز، متعهد و باحجاب در فیلم‌ها و مجموعه‌های هنری و پرهیز از نشان دادن آنان در نقش‌ها و شخصیت‌‌های عامه و کم‌سواد.
6- بازنگری در شرایط انتخاب فیلم‌ها و سریال‌های خارجی بر اساس ملاک‌های حجاب و عفاف.
7- تهیه برنامه‌های متناسب با فرهنگ حجاب و عفاف برای کودکان و استفاده از قهرمان‌های عروسکی مطرح در کارتون‌ها و برنامه‌های
8- تهیه برنامه‌های مختلف در خصوص تاریخچه و جایگاه پوشش و حجاب در غرب، تبیین علل و عوامل آن و چگونگی رواج فرهنگ برهنگی در سده‌های اخیر در آن جوامع.
9- نظارت مستمر بر تبلیغات تجاری به منظور جلوگیری از ایجاد روحیه مصرف گرایی و تجمل پرستی به عنوان عوامل ترویج بی مبالاتی اخلاقی و سوق آن به سوی تبلیغات و آگهی‌های فرهنگی و اخلاقی.
10- تدوین سیاست‌های مشخص در مورد سبک لباس و آرایش هنرمندان، مجریان زن و مرد و ... در برنامه‌ها، فیلم‌های سینمایی، تئاتر و ... با محوریت عفاف و حجاب.
نقدی بر عملکرد صدا و سیما در حوزه عفاف و حجاب
از جمله انتقاد هایی که به صدا و سیما در زمینه حجاب و عفاف وارد می شود، ضعف برنامهریزی دقیق و نداشتن اهتمام جدّی در راه ترویج فرهنگ عفاف و پوشش اسلامی است، چرا که تا کنون اقدام ویژه و برجسته‌ای که نشان‌دهنده برنامهریزی هدفمند و گسترده در راه ترویج فرهنگ حجاب و عفاف باشد، در رسانه ملی انجام نشده و از توانمندی و ظرفیت‌های بالای
تلویزیونی برای فرهنگ‌سازی درباره حجاب، عفاف و لوازم آن به شایستگی استفاده نشده که البته این کار، نیازمند پژوهش ژرف و علمی است.
با این وجود در برخی سریال‌های تلویزیونی از بانوانی که به پوشش اسلامی و حفظ حریم نامحرم مقید هستند، شخصیت‌پردازی خوب و مناسبی انجام می‌شود؛ یعنی افرادی را موفق، جذاب و تأثیرگذار نشان می‌دهند که شایستگی الگودهی به مخاطبان را دارند.
به‌عنوان نمونه، از سریال «ستایش» می‌توان یاد کرد که در آن، شخصیت ستایش که آراسته به پوشش برتر یعنی چادر است، زنی موفق رانشان می دهد که با وجود ناملایمات فراوان توانسته فرزندان خود را بزرگ کرده و براساس ارزش های اسلامی تربیت کند. درنتیجه، مخاطب به وی علاقه‌مند می‌گردد. این‌گونه شخصیت‌پردازی‌ها در الگودهی درست، نقش بسزایی دارند.
در پایان ضمن سپاس از تلاش‌هایی که تا کنون از سوی رسانه ملی در خصوص حجاب و عفاف انجام پذیرفته است، اما به نظر می‌رسد برای ترویج آن باید گام‌های بیشتری برداشته می‌شد که به عللی از انجام آن بازمانده‌اند و این، خود نیازمند آسیب‌شناسی جدی و دقیق است.
