افزایش استخراج مواد معدنی و هدفگذاری تولید ۵۵ میلیون تُن فولاد

از طرفی، در قالب طرح جامع فولاد که در دولت حسن روحانی، تدوین شد قرار شده که کل تولید فولاد ایران در سال ۱۴۰۴ شمسی، به ۵۵ میلیون تُن در سال برسد. تولید این مقدار فولاد در سال، به حدود ۱۶۰ میلیون تُن ماده معدنی سنگ آهن نیاز دارد.

در گفتگوی با دکتر داریوش اسماعیلی - عضو هیأت مدیره شرکت صنعتی و معدنی گُل گهر- رشد چند برابری استخراج مواد معدنی و چالش های تحقق تولید ۵۵ میلیون تُن فولاد خام در ایران بررسی شده است. اسماعیلی، پیش از این مدتی رئیس سازمان نظام مهندسی معدن ایران بوده ، نماینده مردم خرامه، سروستان، کوار در ادوار نهم و دهم مجلس شورای اسلامی و در سال های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ معاون امور معادن وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده است.

*بر اساس اطلاعاتی که وجود دارد در سال ۱۳۸۳ حدود ۱۵۲ میلیون تُن استخراج مواد معدنی در کشور داشته ایم. بنا به گفته آقای محتشمی پور، معاون امور معادن وزارت صنعت، معدن و تجارت، برای سال ۱۴۰۰ این رقم به ۶۱۷ میلیون تُن افزایش پیدا کرده است. بر اساس این دو آمار، طی حدود ۲۰ سال، میزان استخراج مواد معدنی کشور ما چند برابر شده.

با توجه به شناختی که جنابعالی از بخش معدن ایران دارید، آیا این چند برابر شدن استخراج مواد معدنی، قابل دفاع است و اساساً این مقدار فعالیت و عملکرد بخش معدن را چگونه ارزیابی می کنید؟

-با فرض این که این اعدادی که گفتید درست باشد و فرض ما این باشد که ما یک کشور معدنی هستیم، حتی این مقدار افزایش استخراج مواد معدنی، قابل دفاع نیست و قابل قبول نیست. اگر موضوع ما این باشد که اقتصاد معدن، بتواند به عنوان یکی از پیشران های بقیه فعالیت های اقتصادی عمل کند، این مقدار استخراج مواد معدنی، چشمگیر نیست.

ما اعتقاد داریم که معدن می تواند جایگزین خوبی برای درآمدهای نفتی باشد. آمارهای مختلف وجود دارد ولی به طور متوسط، گفته شده که ما در ایران، در مجموع ۷ درصد از کُل مواد معدنی جهان را در اختیار داریم. ما اگر این فرض ها را در نظر بگیریم، این مقدار استخراج مواد معدنی، قابل قبول نیست و این عدد و رقم قابل دفاع نیست.

در دنیا قاعده این است که یک درصد ذخایر معدنی خودشان را استخراج می کنند. اگر در سال ۱۴۰۰، ما ۶۰۰ میلیون تُن مواد معدنی استخراج کرده باشیم، حدود یک درصد از مواد معدنی کشور را استخراج کرده ایم. کل ذخایر سنگ آهن ایران، حدود ۴ میلیارد تُن بوده و علاوه بر آن، ذخایر سنگ مس و بقیه ذخایر معدنی را داریم.

*آیا عدد و رقم دقیقی در مورد کُل ذخایر مواد معدنی ایران وجود دارد که در مورد آن جای چون و چرا نباشد؟

-من عدد و رقم دقیقی در این زمینه ندارم و باید آمار آن را از وزارت صنعت و معدن بگیرید که کل ذخایر مواد معدنی کشور چقدر است. با این حال، قاعده این است که یک درصد ذخایر معدنی را استخراج می کنند. البته افزایش چند برابری که درحوزه استخراج مواد معدنی ایران اتفاق افتاده، یک حرکت مثبت است. بنابراین، روندی که در این زمینه طی شده، یک روند مثبت بوده و نباید منکر آن شد.

هر چند که این مقدار استخراج مواد معدنی در کشور، مطابق با انتظاراتی که وجود دارد نیست. این وضع، نشان می دهد که به بخش معدن، آن طور که باید توجه می شد، توجه نشده. هنوز هم، آن باوری که باید در مورد بخش معدن، وجود داشته باشد، وجود ندارد و مسئولان مختلف، به باور لازم برای استخراج بیش از پیش مواد معدنی نرسیده اند.

من امیدوارم میزان استخراج مواد معدنی، در آینده شتاب پیدا کند. با شناختی که از آقای علی آبادی، وزیر جدید صنعت و معدن، داریم و ایشان هم نگاه مثبتی به بخش معدن دارند، من امیدوارم استخراج مواد معدنی، شتاب پیدا کند.

*آقای محتشمی پور، معاون امور معادن وزارت صنعت و معدن، در سال ۱۴۰۱ گفته بود بیش از ۵۵ میلیارد تُن انواع ذخایر معدنی داریم. آقای شهیدی، رئیس سازمان زمین شناسی هم در همان سال ۱۴۰۱ اعلام کرده که ۴۰ میلیارد تُن انواع ذخایر معدنی در کشور داریم.

آیا این که در مورد یک سال، دو رقم کاملا متفاوت در مورد ذخایر معدنی کشور اعلام شده، خوب است و این که از این مقدار ذخایر معدنی، در حد بیش از ۶۰۰ میلیون تُن در سال ۱۴۰۰ استخراج شده، قابل توجه نیست؟

-در این زمینه دو نکته قابل طرح است. یک نکته این است که ممکن است ذخایر شناخته شده مس ایران ۵ میلیارد تُن باشد و ما سالیانه در حد ۳ درصد آن را استخراج کنیم. در حالی که امکان دارد حتی یک درصد از ذخایر یک ماده معدنی دیگر یا حتی یک دهم درصد آن ذخایر را استخراج نکنیم. موضوع این است که ما باید از همه معادن، استخراج بیش تری انجام بدهیم.

از طرف دیگر، در مقطع فعلی کارخانجات فولاد زیادی تاسیس شده اند و مقدار زیادی کنسانتره آهن تولید می کنیم. این کار، یک کار ارزشمند و خوب است. در بخش استخراج سنگ آهن، حتماً از رقم ۱۰۰ میلیون تُن استخراج سنگ آهن عبور کرده ایم. یک سوال این است که آیا در بخش استخراج طلا یا روی یا عناصر معدنی مختلف دیگر هم، به همین میزان افزایش استخراج داشته ایم؟

من فکر می کنم، جهت گیری ما در بخش معدن، جهت گیری درستی است. تا الان در این زمینه به خوبی، به پیش رفته ایم و از آن انتقاد نمی کنم ولی با آن چیزی که مورد انتظار بوده و هدف است، فاصله داریم و امیدواریم آن هدف مورد نظر محقق شود.

*با میزان استخراج ۶۱۷ میلیون تُن مواد معدنی در سال ۱۴۰۰، به بیش تر از یک درصد استخراج از کل ذخایر معدنی در هر سال رسیده ایم. آیا ایده آل شما این است که سالیانه، خیلی بیش از یک درصد استخراج مواد معدنی انجام شود؟

-اولاً تا همین الان دو عدد در مورد ذخایر مواد معدنی کشور اعلام شده و این دو رقم، توسط دو منبع اعلام شده. یک منبع، سازمان زمین شناسی بوده و دیگری معاون معدنی وزارت صنعت و معدن بوده است.

*هر دو مسئولی که آمارهای ذخایر مواد معدنی را اعلام کرده اند، دقیقاً از نظر شغلی، معاونان وزیر صنعت، معدن و تجارت هستند.

-بله؛ هر دوی آنها، معاون وزیر صنعت و معدن هستند ولی بین آمار آنها، در حد ۱۵ میلیارد تُن اختلاف وجود دارد. البته ما در کُل مملکت، در حوزه تهیه آمار مشکل داریم و به خصوص در بخش معدن، به تاسیس یک مرکز برای ارائه دقیق آمارهای بخش های مختلف معدنی، نیاز داریم.

ما امیدواریم وزارت صنعت و معدن، تاسیس چنین مرکزی را پیگیری کند تا این اختلافات آماری وجود نداشته باشد. البته تکرار می کنم که باید همه انواع مواد معدنی را استخراج کنیم ولی عملاً بر یک بخش خاص مثل سنگ آهن که نیاز داشتیم، تمرکز کرده ایم. به همین دلیل، استخراج بخش های دیگر به اندازه کافی انجام نشده و فرضاً ما یک ماده معدنی به اسم کرومیت داریم که برای ایجاد مقاومت در فولاد به کار می رود، اما مجموع استخراج آن، رقم بالایی نیست.

*بخش عمده مواد معدنی استخراج شده کشور مربوط به سنگ آهن و سنگ مس است، یعنی بیش تر بر این دو حوزه معدنی، تمرکز شده. آیا استخراج این نوع ذخایر معدنی، مزیت داشته یا این که دولت، صرفاً تاکید بیش تری بر این نوع معادن داشته است؟

-حتماً این نوع معادن، مزیت داشته اند. در سال های گذشته، تعداد قابل توجهی کارخانجات مختلف زنجیره فولاد ایجاد شده. زنجیره فولاد از کنسانتره آهن شروع می شود تا تولید ورق فولادی، پروفیل و میلگرد. تولید همه این اقلام، نیاز به سنگ آهن داشته و همچنان هم دارند. بنابراین، تمرکز بر استخراج سنگ آهن، هم به خاطر نیاز کشور بوده و هم این که یک مزیّت بوده که این مقدار استخراج سنگ آهن انجام شده.

*صنایع معدنی حوزه فولاد، جایگاه مهمی در اقتصاد کشورمان دارند و یک بخش مهم از صادرات غیر نفتی کشور، از طریق فولاد خام و محصولات فولادی است. در سال های قبل یعنی در دولت آقای روحانی، تولید سالیانه ۵۵ میلیون تُن فولاد هدفگذاری شد، اما در دولت آقای رئیسی، به طور مشخص آقای فاطمی امین وزیر صنعت و معدن گفت که رشد اقتصادی ۸ درصد محقق نشده و در نتیجه باید در هدفگذاری تولید ۵۵ میلیون تُن فولاد، تغییر ایجاد کنیم.

در وضعیت فعلی که آقای فاطمی امین از این وزارتخانه برکنار شد، آیا کشور ما باز به دنبال تحقق تولید همان ۵۵ میلیون تن فولاد است، یا با توجه به محقق نشدن رشد اقتصادی ۸ درصدی در سال، دیگر نیاز نیست و نمی شود به آن هدف برسیم؟

-من الان دقیقا نمی دانم وزارت صنعت و معدن چه تصمیمی دارد ولی به هر حال، تصمیم گیری در این زمینه به عهده وزارت صنعت و معدن، دولت و سازمان برنامه و بودجه کشور است. آنها باید تصمیم بگیرند که چه هدفی، پیگیری شود ولی این که چه کاری درست است، به نظر من کار درست این است که با همان برنامه قبلی پیش برویم.

الان همان ۵۵ میلیون تُن فولاد در حال محقق شدن است. در سال ۱۴۰۴ شمسی، شاید به این هدف برسیم یا حداکثر یک یا دو سال بعد از آن، ایجاد ۵۵ میلیون تُن ظرفیت تولید فولاد محقق خواهد شد. با رشد قابل توجهی که در صنایع فولاد داریم، این هدف تحقق پیدا می کند.

بعد از این که اینهمه مجوز صادر شده و واحدهای مختلف تولیدی در حال ساخت، رو به اتمام بوده و پروژه ها پیشرفت های فیزیکی ۵۰ درصد دارند، نمی توانیم آنها را تعطیل کنیم. در حال حاضر، فقط نیازی به مجوز جدید نداریم.

اگر موضوع این است که مجوز جدید صادر شود، یا صادر نشود، قاعدتاً به صدور مجوز جدید در همه بخش های زنجیره فولاد نیاز نیست. در وضعیت فعلی، فقط در بعضی بخش های زنجیره فولاد، صدور مجوز جدید لازم است. به طور قطعی می توان گفت که برای تولید شمش فولاد، نیاز به صدور مجوز جدید نیست.

*آیا با ظرفیت تولید ایجاد شده در صنعت فولاد ایران، قابلیت این وجود دارد که دقیقاً ۵۵ میلیون تُن فولاد هم تولید شود، یا این که عملاً میزان تولید فولاد کمتر از ۵۵ میلیون تن خواهد بود؟

-با همین مجوزهایی که صادر شده، کُل تولید فولاد می تواند از آن ۵۵ میلیون تُن فراتر برود. در زمانی که بنده، معاون امور معادن وزارت صنعت و معدن بودم (سال های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹)، صدور مجوز جدید را ممنوع کرده بودیم و مجوز جدید نمی دادیم. فقط در یک مقطع زمانی، تعدادی مجوز در حوزه تولید آهن اسفنجی صادر کردیم. چون بالانس لازم در کل زنجیره تولید فولاد، به وجود نیامده بود، در نتیجه تعدادی مجوز برای تولید آهن اسفنجی صادر شد.

با این حال، متاسفانه در سال های اخیر، مجوزهای جدید برای تولید فولاد داده شده. بعد از صدور این مجوزها، دارندگان آنها به واردات تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز اقدام کرده اند و مشغول راه اندازی کارخانه هستند. در حالی که با صدور مجوزهای جدید، کل ظرفیت تولید فولاد خیلی بیش از آن ۵۵ میلیون تُن رفته است.

اگر منظور آقای فاطمی امین، این بوده که مجوزهای جدید صادر نشود، اتفاقاً این مجوزهای جدید در زمان آقای فاطمی امین صادر شده. اگر منظور این است که کل برنامه تولید ۵۵ میلیون تُن فولاد را متوقف کنیم و دنبال تحقق این هدف نباشیم که عملاً این کار در حال انجام شدن است و چه بخواهند و چه نخواهند، این میزان تولید فولاد، اتفاق خواهد افتاد.

*از آن ۵۵ میلیون تُن فولاد که هدفگذاری شده در سال ۱۴۰۴ تولید شود، باید ۲۰ میلیون تُن آن صادر شود و ۳۵ میلیون تن آن در داخل کشور مصرف خواهد شد. با توجه به این که در داخل کشور، رکود اقتصادی در بخش های مختلف از جمله بخش مسکن و ساخت و ساز حاکم است، آیا بازار داخلی قابلیت مصرف ۳۵ میلیون تن فولاد را دارد؟

-با این برنامه ای که دولت آقای رئیسی در نظر گرفته و می خواهد رونق اقتصادی ایجاد کند، آن ۳۵ میلیون تُن فولاد قابلیت مصرف در داخل کشور را دارد. اگر قرار باشد سالیانه یک میلیون واحد مسکونی در کشور تولید شود، نیاز به میلگرد، ورق فولادی و لوله و پروفیل خواهیم داشت یا لوازمی نیاز داریم که توسط صنایع معدنی، تولید می شود.

اگر اقتصاد ما به سمتی برود که رونق اقتصادی داشته باشیم، مصرف داخلی قابل توجهی خواهیم داشت و اگر ۳۰ میلیون تُن مصرف داخلی نباشد حداقل و به راحتی ۲۰ میلیون تن مصرف داخلی داریم.

نکته دوم این است که ما اصلاً مصرف داخلی فولاد نداشته باشیم. در این حالت، فولاد تولید شده را صادر می کنیم و چرا صادر نکنیم؟ صادرات فولاد، یک منبع ارزی برای کشور است.

از طرفی، برای این که یک ماده معدنی مثل سنگ آهن به میلگرد، لوله و پروفیل و شیرآلات، تبدیل شود تعداد ۶ کارخانه مختلف از کارخانه کنسانتره آهن گرفته تا کارخانه آهن اسفنجی باید وجود داشته باشد. به همین دلیل، تولید این نوع محصولات فولادی، اشتغال زیادی ایجاد می کند.

منبع: صفحه اقتصاد