حواشی سد «چم‌شیر» در سال 1401، از آن جایی شروع شد که از فعالان حوزه محیط زیست هشدار می‌دانند، مبادا با ساخت این سد بر روی رودخانه زهره در استان کهگیلویه و بویراحمد، فاجعه زیست‌محیطی سد «گتوند» بار دیگر تکرار شود؛ چراکه معتقد بودند مخزن سد با سازند گچساران پس از آبگیری تداخل پیدا می‌کند و باعث تغییر در وضعیت کیفی رودخانه زهره می‌شود و این احتمال وجود دارد، بار دیگر شاهد اشتباه سد «گتوند» استان خوزستان باشیم.

احتمال زیر آب رفتن یک سایت تاریخی

چند ماه پس از شروع نگرانی‌ها، اخبار تازه‌ای از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث ‌فرهنگی و گردشگری منتشر شد و در گزارشی اعلام کردند که در نتیجه کاوش‌ها در حوضه آبگیر سد چم‌شیر، تا کنون 140 اثر تاریخی در ۱۶۰ محوطه باستانی کاوش شده در این حوضه به دست آمده است.

محمد درویش - فعال محیط زیست - هم در گفت‌وگویی در این‌باره عنوان کرده بود: «گزارش ارزیابی این سد در سال ۱۳۸۸ آورده شده است که این سد ۹۰ میلیون متر مکعب آب شرب باید برای مردم استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد تامین کند. در صورتی که مجریان این سد اعلام کرده‌اند به دلیل اینکه آب شور است و حداقل میزان EC شوری آن بالای ۲۰۰۰ است و عملا این آب نمی‌تواند برای آب شرب مردم مناسب باشد، همچنین در این گزارش آورده شده است که هیچگونه مکان تاریخی در محل احداث این سد وجود ندارد، در حالی که گزارش شده است در صورت آبگیری این سد ده‌ها سایت تاریخی به زیر آب خواهد رفت یا اینکه چندین گونه جانوری مهم در مخزن سد وجود دارد.»

به گفته کارشناسان مخالف آبگیری سدچم‌شیر، شواهدی انکارناپذیر وجود دارد که نشان می‌دهد رودخانه زهره به دلیل عبور از سازند تبخیری گچی-نمکی گچساران و سازند مارنی میشان شور شده و در محدوه مخزن سد چم‌شیر با ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ میکروزیمنس بر سانتیمتر هدایت الکتریکی با آبگیری، تجمع نمک آن افزایش یافته و شوری رود تا چندین برابر وضعیت فعلی خواهد رسید.

 در مطالعات جدید زمین‌شناسی ۶۰ درصد بستر دریاچه سد چم‌شیر از بخش آسیب‌پذیر نمکی سازند تبخیری گچساران تشکیل شده و برون‌زدگی نمکی در نزدیکی رودخانه زهره واقع در بابا منیر در منطقه چم شیر کشف شده است.

همچنین، در بستر دریاچه سد گسل‌های فراوان نیز وجود دارد که با افزایش سطح تماس ۴ کیلومتری مربعی فعلی مسیر رودخانه، به ۳۱ کیلومتر مربع، با انحلال لایه‌های نمک و گچ، شوری آب مخزن چندین برابر افزایش یافته و تبخیر طبیعی در منطقه نیز باعث افت شدیدتر کیفیت آن می‌شود.

بر این اساس، بعد از آبگیری سد، قطع جریان سیلابی رخ خواهد داد و قطع جریان سیلاب‌های زهره که هر سال نقش مهمی در نمک‌زدایی و ارتقای حاصلخیزی خاک با انتقال تدریجی دو و نیم میلیون تن نمک به خلیج فارس دارد، می‌تواند خطر افزایش نمک و شور شدن زمین‌های کشاورزی در پایاب حوضه - مناطق زیدون تا هندیجان - را افزایش دهد و با کاهش رطوبت خطرات جدی در تشکیل کانون‌های ریزگرد در بخش جنوب شرقی خوزستان پدید آورد.

بعد از اوج گرفتن فشارها و انتقادها، موضع سازمان محیط زیست این بود که باید نتایج ارزیابی مطالعات در دریاچه سد چمشیر حتما به تایید مراجع ذیصلاح برسد و به غیر از این، سازمان هیچ مجوزی برای آبگیری نخواهد داد. رئیس سازمان محیط زیست هم به صراحت گفته بود: «اجازه گتوند دوم را نمی‌دهیم.»

سلاجقه - رئیس سازمان حفاظت محیط زیست - در این‌باره در پاسخ به خبرنگاران گفته بود: «هیچگاه دنبال تکرار گتوند دیگری در کشور نیستم و اجازه نخواهم داد.»

وی همچنین گفته بود که با همکاری وزارت نیرو و پس از گمانه‌زنی و نمونه‌برداری، نتایج اعلام می‌شود و در صورتی که مشکل نداشته باشد، مجوز آبگیری سد چم‌شیر گچساران داده می‌شود.

با وجود مخالفت‌ها، چم‌شیر آبگیری شد

سرانجام پس از حرف‌وحدیث‌ها و روایت‌های گوناگون، آرش مصلح- مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد در گفت‌وگو با تسنیم از آبگیری آزمایشی سد چم‌شیر و افتتاح رسمی آن با حضور رئیس‌جمهور در آینده نزدیک خبر داد و گفت که سد چمشیر با هدف «تست دریچه‌ها» به صورت آزمایشی آبگیری شده است.

به گفته او، در گمانه‌های اکتشافی حفاری شده در محدوده زون شور مخزن هیچگونه آثاری از وجود لایه‌های نمک گزارش نشده و لاگ حفاری چاه‌های نفت میدان نفتی گچساران تا اعماق حداقل حدود 400 متری لایه‌های ضخیم نمک را نشان نمی‌دهد و نکته جالب اینجاست که این مسئول در گفت‌وگوی دیگری با ایسنا، مصاحبه قبلی خود را تکذیب کرد و گفت سد چم‌شیر آبگیری نشده است!

او گفت: «آبگیری سد چم‌شیر گچساران منوط به تایید کمیته آبگیری است و این کمیته متشکل از اساتید دانشگاه‌های برتر کشور و تیمی از محیط زیست است.»

به گفته وی، کیفیت آب رودخانه زهره تا بالادست محدوده چشمه‌های شور کف بستر رودخانه زهره در پایین دست، تقریباً خوب است و تیپ آب به هیچ وجه کلروه نیست و این امر مهر تاییدی بر «عدم وجود نمک» در بالادست ساختگاه سد چم‌شیر است.

خلاصه اینکه سال گذشته، مساله آبگیری سد چم‌شیر، با ادعا و تکذیب‌های فراوانی همراه بود؛ پس از این تکذیب‌ها، خبرگزاری ایسنا ویدئویی از وضعیت سد چم‌شیر منتشر کرد که نشان داد آبگیری در این سد انجام شده است.

پیش از این، محمد درویش، در یک رشته‌توییت به انتقاد از عملکرد سازمان حفاظت محیط‌زیست و بی‌اعتنایی دولت پرداخته و نوشته بود: ‌«سرانجام به رغم مخالفت صریح علی سلاجقه رئیس سازمان محیط‌زیست با آبگیری سد چم‌شیر و همراهی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس و دستور معاون اول رئیس‌جمهور به شماره ۵۴۰۴۴/م مورخ ۱۷ دی ۱۴۰۱، مبنی بر به تعویق انداختن آبگیری، باز هم وزارت نیرو دیروز آبگیری را شروع کرد تا همه دریابیم که کی به کیه!»

این کنشگر محیط زیست بارها درمورد اثرات مخرب آبگیری این سد هشدار داده بود با انتشار عکسی تازه از این سد که مقادیر زیادی آب را در مخزن سد نشان می‌داد، نوشت: ‌اینجا مخزن سد چم‌شیر است در دوم اسفند.

 همانطور که می‌بینید تقریبا ارتفاع آب به بیشینه خود نزدیک می‌شود و آنگاه دیروز مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد هر نوع آبگیری سد چه رسمی و چه آزمایشی را رد کرد! به نظر می‌رسد دروغ‌های پیش از این سوء‌تفاهم بوده!»

وجود منابع نفت و گاز در لایه‌های پایین «مخزن چم‌شیر»

تا اینجای کار، مخالفت‌ها با آبگیری سد چم‌شیر به موضوعات محیطی زیستی و سپس آسیب‌های میراثی ربط داشت. اما مجتبی یوسفی - عضو کمیسیون عمران و نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی – درباره یک پدیده منفی دیگر پرده‌برداری کرد و به ایلنا گفته بود که «در حال حاضر نه تنها سازمان حفاظت محیط زیست با احداث سد چمشیر مخالفت کرده است، بلکه شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب نیز اعلام کرده که در لایه‌های پایین مخزن این سد منابع نفت و گاز وجود دارد که هنوز استخراج نشده است و ما می‌توانیم این منابع را برای آیندگان نگه داریم و از آن به عنوان ذخایر بین نسلی نفت و گاز کشور استفاده کنیم.»

این نماینده مجلس همچنین گفته بود: «با وجود مخالفت‌ها، مشخص نیست که چرا وزارت نیرو این همه برای آبگیری سد چمشیر اصرار دارد. اگر لازم باشد، حتما مجلس از ابزارهای نظارتی خود در این زمینه استفاده خواهد کرد و همین طور که در حال حاضر کمیسیون اصل 90 به این مساله ورود پیدا کرده و صریحا با آبگیری چمشیر مخالفت کرده است، اگر آبگیری سد اتفاق بیفتد، نمایندگان مخالف آبگیری این سد در استان خوزستان و سایر استان‌ها از ماده 234 آیین‌نامه داخلی مجلس برای معرفی متخلفان به دستگاه قضایی استفاده خواهند کرد تا این نکته در تاریخ ثبت شود که مجلس انقلابی حاضر نشد زیر بار یک تصمیم ضدمحیط‌زیستی برود.»

 کارزار توقف آبگیری چم‌شیر

در این راستا، از مدتی قبل کارزاری با عنوان «درخواست توقف آبگیری سد چم‌شیر گچساران» به راه افتاد که تا لحظه انتشار این گزارش، 32 هزار و 77 نفر آن را امضا کرده‌اند.(روز انتشار، آپدیت شود)

این کارزار خطاب به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی مجلس شورای اسلامی، رئیس کمیسیون کشاورزی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی و رئیس سازمان بازرسی کل کشور آماده شده و همچنان در حال جمع‌آوری امضا است.

آبگیری سد چم شیر در سکوت رسانه‌ای

خلاصه اینکه، با توجه به تصاویر منتشر شده از سد چم‌شیر در شهرستان گچساران و اخبار ضد و نقیض و رد و تکذیب‌ها، این احتمال وجود دارد که مسئولان قصد داشته‌اند در سکوت خبری روند آبگیری این سد را پیش ببرند که البته عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با فارس گفته بود:« سد چمشیر مطابق تمام پروژه‌ها مطابق قانون پیش رفته و اگر وزارت نیرو بدون توجیهی از آبگیری سد در مهلت مشخص خودداری کند، عملا ترک فعل انجام داده و در مراجع قضایی باید پاسخگو باشد.»

این نگرانی هنوز مطرح است که با توجه به اینکه در اسفند سال 1401، آب منطقه‌ای استان کهگیلویه و بویراحمد آبگیری آزمایشی سد چم‌شیر گچساران را رد کرد ولی عکس‌ و ویدیوها قصه‌ی دیگری را روایت کردند، مبادا امسال هم روند این پروژه روال پر ابهام سال گذشته را پیش ببرد؟