تولید محصولات پیچیده باعث وابستگی سایر کشورها به ایران می‌شود /برای رقابت با دنیا راهی جز تولید فناورانه نداریم /تنها راه‌ نجات و توسعه اقتصادی کشور تولید است

در این دوره از کنفرانس مهندس‌ علی معصومی دبیرکل انجمن تحقیق‌وتوسعه نوآوری صنایع‌ومعادن ایران، دکتر سعید زرندی مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری صنایع شیمیایی ایران و معاون اسبق وزارت صمت، دکتر مصطفی طاهری عضو کمیسیون صنایع‌ومعادن مجلس، دکتر نادر آل‌ابراهیم پژوهشگر حوزه هوش مصنوعی، دکتر برات قبادیان معاون اسبق آموزش، پژوهش و فناوری وزارت صمت، دکتر آرمان خالدی عضو هیات‌علمی پژوهشکده مطالعات فناوری، مهندس محمد گلستانی مدیر توسعه صنعت و فناوری سازمان صنایع کوچک‌وشهرک‌های صنعتی ایران و نمایندگان شرکت‌های فعال در حوزه صنعت‌ومعدن حضور داشتند.

دکتر سعید زرندی مدیرعامل هلدینگ صنایع شیمیایی ایران و معاون اسبق وزارت صمت به عنوان سخنران این کنفرانس به موضوع توسعه صنعتی و زیرساخت‌های موردنیاز این مهم پرداخت و گفت: موضوعی که در حوزه توسعه صنعتی و توسعه اقتصادی کشورها مهم است؛ اینکه بدانیم در رابطه با سایر کشورهایی که در اطراف ما هستند؛ در چه جایگاهی قرار داریم و نسبت به سایر کشورها آیا امکان تبادلات کالایی، خدماتی و محصول وجود دارد یا خیر؟

وی با بیان اینکه توسعه صنعتی را باید قالب زنجیره ارزش جهانی ارزیابی کنیم، افزود: اگر می‌خواهیم به توسعه اقتصادی دست یابیم؛ چاره‌ای نداریم تا در توسعه تولیدات کشور توان رقابت‌پذیری خود را بالا ببریم. در همین راستا یکی از راه‌هایی که در سنجش رقابت‌پذیری موثر است؛ اینکه در سطح جهانی چقدر می‌توانیم نقش‌آفرین باشیم و در کجای دنیا قرار داریم؟

تولید محصولات پیچیده باید در دستور کار قرار گیرد

مدیرعامل هلدینگ صنایع شیمیایی ایران با تاکید بر اینکه تولید محصولات پیچیده باید در دستور کار قرار گیرد، گفت: اولین چیزی که در این حوزه خودنمایی می‌کند؛ این است که توسعه اقتصادی کشورها از منظر پیچیدگی محصول طراحی و تحلیل می‌شود. اینکه آیا محصولی تولید می‌کنید که زنجیره ارزش جهانی را به شما وابسته کند یا خیر؟ بنابراین اگر پیچیدگی محصولی ما پایین باشد؛ قاعدتا همین جایگاهی را خواهیم داشت که امروز در عرصه جهانی و منطقه‌ای داریم. درست است که صادراتمان توسعه و رشد زیادی پیدا کرده است، اما متاسفانه امروز تنها به عنوان تامین‌کننده مواد‌اولیه تولید در دنیا محسوب می‌شویم.

وی در ادامه با اشاره به آمار صادرات و واردات کشور گفت: در نگاهی خیلی خوشبینانه و با تخمین؛ حداقل ارزش واردات سرانه‌ به ایران ۵برابر صادرات سرانه کشورمان است. یعنی اینکه یک دلار جنس صادر و پنج دلار جنس به کشور وارد می‌شود. از طرفی دیگر آمارها نیز نشاندهنده این است که تنها نیم‌درصد صادرات محصولات صنعتی با فناوری پیشرفته و بیش از 50درصد صادرات محصولات صنعتی منبع‌محور (پیچیدگی پایین محصولات) داریم که همین موضوع نشاندهنده آن است که چه بخواهیم و چه نخواهیم؛ جایگاه ما در زنجیره ارزش جهانی در تامین مواداولیه تولید جهان محدود شده است.

دکتر زرندی با بیان اینکه اصلی‌ترین شاخص در کشور برای سنجش پیشرفت صنعت کشور شاخص رقابت‌پذیری سازمان ملل است، گفت: در گزارش رقابت‌پذیری سازمان ملل نسبت صنایع با تکنولوژی بالا به متوسط و پایین در کشورهای توسعه‌یافته رو به افزایش است؛ در حالی ‌که برای کشور ما این نسبت بسیار پایین است و در رده‌بندی بین‌المللی سال 2020 متأسفانه جایگاه کشور ما رتبه 55ام است و در مقایسه با کره‌جنوبی (رتبه 5) و ترکیه (رتبه 28) قابل‌قبول نیست.

راهی جز تولید فناورانه وجود ندارد

مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری صنایع شیمیایی ایران با مرور سیاست‌های توسعه صنعتی کشور طی 60سال گذشته خاطرنشان کرد: توسعه صنعتی در ایران در ابتدا از مسیر جایگزینی واردات در دهه 1340 کار خود را آغاز کرد و در بازه زمانی بین 1370 تا 1400 رویکرد توسعه صادرات به خود گرفت. هم‌‌اکنون راهبرد اصلی به نظر باید حداکثرسازی ارزش‌افزوده به عنوان جایگزین رویکرد توسعه صادرات باشد و این مهم در تمامی امور توسعه صنایع‌ومعادن کشور و زنجیره‌های ارزش در دستور کار قرار گیرد. سياستگذاری در راستای توسعه صنايع تكمیلی از يك‌سو ارزش‌افزوده بالا ايجاد می‌كند و از سوی ديگر به عنوان موتور پيشران می‌تواند باعث سرازير شدن سرمايه‌های مردمی و خرد به حوزه توليد شود كه خود باعث اشتغالزايی و سودآوری بالا می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه زنجيره ارزش ابزار مهمی جهت رديابی مزيت رقابتی بنگاه‌های اقتصادی به شمار می‌رود، گفت: توسعه صنايع تكميلی درجه پيچيدگی زيست‌بوم صنعتی ايران را افزايش داده و تحريم‌پذيری صنعت ايران و وابستگی به واردات را كاهش می‌دهد. با علم به ادامه‌دار بودن سياست‌های استكبار جهانی عليه منافع مردم و كشورمان؛ مساله تحريم يك مساله بلندمدت است. بی‌‌اثر كردن تحريم‌ها، افزايش اشتغال و خلق ثروت مبتنی بر توانمندی‌های داخلی؛ ضرورتی حياتی برای توسعه و پيشرفت كشور است.

در حال حاضر هنوز بسياری از فرصت‌های كشور همچون منابع نفت، گاز، معادن و بسياری از مواد ‌ديگر؛ به صورت خام و يا با كمترين ارزش‌‌افزوده صادر می‌شوند. در اثبات اين نكته همين بس كه ارزش‌افزوده صنايع پايين‌دست نفت در كشور ما در حدود 20درصد و در كشورهای صنعتی حدود 400درصد است. «شكوفايی» صنايع نيازمند شناخت واقعی فرصت‌ها، منابع، چالش‌ها، موانع و برقراری يك برنامه عملياتی تحقق‌پذير است. هدف از تهيه برنامه بررسی وضعيت زنجيره ارزش در صنايع است كه در حال حاضر به عنوان محصولات زيربنايی و كليدی برای رشد و توسعه كشور و فرآیند صنعتی شدن در ساير بخش‌ها را ايفا می‌كنند. بنابران می‌توان زنجيره ارزش را دروازه مردمی شدن اقتصاد ايران نامگذاری كرد.

شاخص پیچیدگی یکی از شاخص‌های قوت و قدرت محصولات است

دکتر زرندی با تاکید بر اینکه اگر قصد دارید در بازارهای جهانی موردتوجه قرار بگیرید، باید محصول پیچیده و دانش‌دار داشته باشید تا برای همکاری به سراغتان بیایند، گفت: متاسفانه تاکنون نتوانستیم محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر تولید کنیم و بازار منطقه ما را فقط برای یک جزء می‌شناسد؛ بنابراین لازم است تا در سیاست‌های کلان کشور یک بازنگری جدی تحت‌عنوان «نهضت تولید فناورانه» داشته باشیم.

وی با بیان اینکه اگر نتوانیم این رابطه یک به پنج صادرات به واردات را تغییر بدهیم، همیشه نقش خام‌فروش را خواهیم داشت، تصریح کرد: شاخص پیچیدگی یکی از شاخص‌های قوت و قدرت محصولات به شمار می‌رود.

استاد مدیریت توسعه دانشگاه علامه گفت: مساله مهم این است که پیچیدگی محصولی از کانال نوآوری می‌گذرد و لاغیر. بنابراین ما چاره‌ای نداریم که در بنگاه‌های بزرگ به سمت استراتژی‌های نوآورانه حرکت کنیم. در نتیجه اگر می‌خواهیم وارد نوآوری شویم؛ چاره‌ای نداریم که بنگاه‌های بزرگ را داخل فضای نوآوری بیاوریم و تا زمانی که بنگاه‌های بزرگ به سمت نوآوری‌ها نروند؛ حتی موتور بنگاه‌های کوچک‌ومتوسط مقیاس هم نمی‌تواند روشن شود. لذا باید این زنجیره به همدیگر وصل شود تا شرکت‌های بزرگ نوآور بتوانند به این عرصه متصل شوند.

دکتر زرندی در ادامه به عملکرد شرکت سرمایه‌گذاری صنایع شیمیایی ایران اشاره کرد و گفت: شرکت صنایع شیمیایی ایران تولیدکننده محصولاتی است که پایه شوینده‌های کشور است و محصول LAB (آلکیل بنزن خطی) محصول اصلی این مجموعه محسوب می‌شود و تقریباً هر شوینده‌ای که در منزلتان استفاده می‌کنید؛ به نوعی برگرفته از این محصول است. مخصوصا شوینده‌های غیرحساس بیشتر است؛ چراکه هم‌اکنون یک ترکیبی از الکل چرب هم استفاده می‌شود.

افزایش ظرفیت تولید LAB به 200هزار تن

دکتر زرندی خاطرنشان کرد: در این مدت بررسی کردیم که چه محصولاتی از این خانواده را ‌می‌توان تولید کرد. در ابتدا تولید LAB صد هزار تن بود و در این دو سال‌واندی ظرفیت را به دو برابر اضافه کردیم و امیدواریم در دهه فجر امسال این ظرفیت به 200هزار تن برسد. در فضایی که در سیستم اداری داخلی کشور طی ده سال گذشته در حال مکاتبه برای توسعه یا عدم‌توسعه این موضوع بودیم و برخی از دوستان بر این عقیده‌اند که این تکنولوژی‌ها به سمت منسوخ شدن پیش می‌رود؛ کشور عربستان که بسیار دیرتر از ما وارد این عرصه شد؛ امروز ۵برابر ظرفیت‌سازی کرده و تمام بازارهای منطقه را از آن خود کرده است. به همین دلیل سعی می‌کنیم امسال این میزان را به ۲۰۰هزار تن محصول LAB برسانیم.

این کارشناس اقتصادی در ادامه تاکید کرد: شرکت صنایع شیمیایی ایران جزء شرکت‌های شفاف حوزه شیمی و پتروشیمی کشور محسوب می‌شود و از تکنولوژی خوب و مطلوبی برخوردار است، اما وقتی خانواده این محصول را در کشورهای عربستان و اسپانیا بررسی کردیم؛ متوجه شدیم در این کشورها ۴۲محصول تولید می‌شود؛ در حالی که در این هلدینگ شش محصول تولید می‌شود و سه محصول دیگر هم قرار است به آنها اضافه شود.

طراحی هفت گام برای شکل‌گیری حوزه نوآوری

دکتر زرندی با بیان اینکه در این مسیر هفت گام برای شکل‌گیری حوزه نوآوری طراحی کردیم، گفت: در همین خصوص علاوه بر تأسیس معاونت نوآوری ‌و بخش نوآوری شرکت در برج علمی- تحقیقاتی اصفهان؛ همچنین فضایی را فراهم کردیم که در چند ماه آینده بتوانیم در این محل مستقر شویم و به عنوان یک شرکت متوسط و بزرگ در حوزه صنعت شیمیایی بتوانیم فضا را برای توسعه محصولی انجام دهیم. اولویتی که در این خصوص در نظر گرفتیم؛ کار بر روی ۴۰محصول هدف این مجموعه است. به همین دلیل یک مقدمه جدیدتری را فراهم کردیم و یک مرکز نوآوری در شهرک علم‌وفناوری اصفهان یا شهرک علمی-تحقیقاتی اصفهان ایجاد کردیم و قرار است بخش‌های R&D شرکت‌های مختلف را به این مرکز وصل کنیم تا بتوانیم هم از ظرفیت منابع داخلی بهره ببریم و هم منابع بیرونی را جذب کنیم.

دکتر زرندی در ادامه گفت: با نگاهی به شرکت‌های دانش‌بنیان به این نتیجه رسیدم که جای یک توسعه‌دهنده و یک نهاد واسط در این میان خالی است. در همین راستا یک شرکت جدیدی را با همکاری یکی از شرکت‌ها در دانشگاه شریف و در شهر خمین راه‌اندازی کردیم. قصد داریم شرکت‌ها را بهم وصل کنیم. ده؛ دوازده سال پیش دائما صحبت از ارتباط صنعت با دانشگاه مطرح بود، اما هر کاری کردند؛ این دو بخش بهم وصل نمی‌شد. به مرور که نهادهای واسط شکل گرفت؛ ادبیات ارتباط صنعت و دانشگاه نیز از لحاظ تکنولوژی و فناوری کمی به هم نزدیک‌تر شدند.

مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری صنایع شیمیایی ایران با تاکید بر اینکه در حوزه سرمایه‌گذاری نیز به واسطه‌هایی نیاز داریم، تصریح کرد: در واقع شرکت‌های واسطه می‌توانند محصول موردنیاز را شناسایی کرده و مطالعات لازم را در این خصوص انجام دهند. این شرکت‌ها می‌توانند دانش فنی موردنیاز را خریداری کنند و سپس در اختیار سرمایه‌گذار قرار دهند. به خصوص در شرایط تحریم که به راحتی نمی‌توان دانش موردنیاز را تهیه کرد؛ بنابراین باید ایده شرکت‌های واسط سرمایه را توسعه دهیم.

وی در پایان گفت: همانگونه که طی سالیان گذشته مقام‌معظم‌رهبری در فرمایشاتشان بر موضوع تولید تاکید کرده و به نوعی مخصوصا تولید دانش‌بنیان و تولید فناورانه را موردتوجه قرار دادند؛ چاره‌ای نداریم که این دو بخش یعنی حوزه دانش و حوزه نوآوری؛ حوزه تولید را متحول کند. این در حالی است که گفته می‌شود در خیلی از حوزه‌ها و تولیدات کشور به خاطر تحریم‌ها بیش از ۲۰سال عقب افتادیم؛ لذا باید با راه‌های میانبر بتوانیم انشالله این فاصله‌ها را پر کرده و عقب‌ماندگی‌ها را جبران کنیم.