حذف ارز ترجیحی روغن و مسیر شفافسازی بازار با انتقال به تالار دوم
آقای ربیعی، دبیر انجمن روغن و چربیهای خوراکی مطرح کرد
حذف ارز دولتی در زنجیره واردات روغن خام، از مهمترین اصلاحات ساختاری در نظام یارانهای کشور به شمار میرود؛ اصلاحی که با هدف افزایش شفافیت، کاهش رانت، بهبود کارایی منابع ارزی و نزدیکسازی قیمتها به واقعیتهای اقتصادی دنبال میشود. در سالهای اخیر تخصیص ارز ترجیحی به روغن خام، اگرچه با نیت حمایت از اقشار آسیبپذیر صورت میگرفت، اما به دلیل اختلاف قابلتوجه میان نرخ رسمی و ارز آزاد، زمینهساز شکلگیری یارانه پنهان عظیم، بروز انحراف در تخصیص منابع، ایجاد رانت و تشدید قاچاق معکوس شده است.
این سیاست علاوه بر تحمیل فشار سنگین بر منابع ارزی دولت، موجب اختلال در رقابت سالم، کاهش انگیزه سرمایهگذاری در تولید داخلی دانههای روغنی و افزایش پیچیدگی نظارت بر زنجیره تأمین شده است.
نگاشته در این شماره در گفتوگو با سیامک ربیعی، دبیر انجمن روغن چربیهای خوراکی، وضعیت بازار روغن و چشمانداز آن را پس از حذف ارز ترجیحی واکاوی نموده است.
ربیعی در ابتدا ضمن تشریح وضعیت بازار روغن در صورت حذف ارز ترجیحی اظهار کرد: ارز تخصیصی برای واردات روغن خام سالانه حدود دو میلیارد یورو برآورد میشود. انتقال این کالا به «تالار دوم» میتواند حدود ۱۶۷ همت صرفهجویی ارزی برای دولت ایجاد کند. درنتیجه، با حذف یارانه پنهان ارزی، دولت قادر خواهد بود منابع ارزی را بهصورت هدفمند، شفاف و مبتنی بر اصول بهرهوری مدیریت و تخصیص دهد.
امکان واریز ماهانه 330 هزار تومانی یارانه از محل صرفهجویی ارزی
دبیر انجمن روغن و چربیهای خوراکی با تأکید بر هدفمندسازی یارانهها و حمایت از اقشار آسیبپذیر تصریح کرد: با توجه به اینکه فلسفه تخصیص ارز ترجیحی به روغن خام، پرداخت یارانه پنهان به دهکهای پایین جامعه است و با عنایت به آخرین آمار حدود ۴۲ میلیون یارانهبگیر، میتوان ۱۶۷ همت مابهالتفاوت ارز ترجیحی را در قالب یارانه مستقیم به خانوارها تخصیص داد. بر اساس این محاسبه، امکان واریز ماهانه حدود ۳۳۰ هزار تومان به ازای هر نفر از محل صرفهجویی ارزی وجود دارد.
برای مثال در حال حاضر قیمت یک بطری روغن ۸۱۰ گرمی ۶۹,۲۵۰ تومان است و در صورت آزادسازی کامل، بهای آن به حدود ۱۷۰ تا ۱۸۰ هزار تومان خواهد رسید؛ بنابراین میتوان از محل صرفهجویی ارزی اشارهشده، کالابرگ الکترونیکی برای خرید روغن در اختیار تمامی یارانهبگیران قرار داد. همچنین شارژ یارانه یک ماه زودتر از زمان آزادسازی قیمتها میتواند از التهابات بازار و حساسیتهای اجتماعی پیشگیری کند.
بنابراین منابع آزادشده ناشی از حذف ارز ترجیحی میتواند در قالب یارانه نقدی یا کالابرگ هدفمند، مستقیماً به اقشار کمدرآمد اختصاص یابد و موجب بهبود عدالت در توزیع یارانه شود.
قاچاق معکوس حدود 400 هزار تن روغن از کشور
در شرایطی که گزارشها حاکی از افزایش قاچاق روغن نباتی به دلیل فاصله چشمگیر میان قیمت داخلی و جهانی است، آیا حذف ارز ترجیحی میتواند مانع خروج کالاهای یارانهای و رفع رانتهای گسترده شود؟ ربیعی در پاسخ به این پرسش گفت: با افزایش قیمت داخلی و نزدیکشدن آن به قیمتهای منطقهای، مزیت دلاری قاچاق معکوس از بین میرود.
با احتساب ۸۵ میلیون نفر جمعیت ایران و حدود ۵ میلیون مهاجر، مجموعاً ۹۰ میلیون نفر و سرانه مصرف ۱۸ کیلوگرم روغن در سال، مصرف سالانه کشور حدود ۱,۶۵۰,۰۰۰ تا ۱,۷۰۰,۰۰۰ تن برآورد میشود. این در حالی است که تولید و توزیع روغن در هشتماهه سال ۱۴۰۴ حدود ۱,۵۰۰,۰۰۰ تن بوده است. تفاوت این دو عدد نشان میدهد که حدود ۴۰۰ هزار تن روغن بهصورت مستقیم و غیرمستقیم قاچاق معکوس شده و از کشور خارج میشود.
وی در ادامه به چالش ترکیبی شدن ارز روغن خام اشاره کرد و افزود: ترکیبی شدن نرخ ارز برای روغن خام و اعمال قیمتگذاری برای محصولاتی که از نسبتهای مختلف این دو روغن تولید میشوند، قابل اجرا و شفاف نیست. این سیاست علاوه بر ایجاد پیچیدگی گسترده در مدیریت و نظارت بر زنجیره تأمین، بستر رانت، فساد و سوءاستفاده را برای افراد سودجو فراهم میکند.
خداحافظی با رانت در صورت انتقال تخصیص ارز روغن به تالار دوم
دبیر انجمن چربیهای خوراکی در پاسخ به این پرسش که با توجه به تقسیم بازار ارز در قالب تالار اول و تالار دوم، انتقال تخصیص ارز روغن به تالار دوم چه آثار محتملی بر شفافیت قیمت، کاهش یارانه پنهان صنایع و منطقی شدن مصرف خواهد داشت، گفت: با آزادسازی کامل ارز، مسیر سوءاستفاده از رانت ارز ترجیحی و خروج منابع ارزی مسدود میشود.
بهعنوان نمونه، بخش عمده روغن تصفیهشده در صنایع شیرینی، شکلات، چیپس، اسنک، سس، کیک و کلوچه مصرف میشود. این محصولات مشمول قیمتگذاری نیستند و حتی بخشی از آنها صادر میشود؛ بنابراین اختصاص ارز ترجیحی به کالای صادراتی عملاً خلاف اصول اقتصادی است و حذف نرخهای چندگانه ارز موجب افزایش شفافیت در تخصیص منابع، بهبود فرآیند قیمتگذاری و گزارشگیری مالی، ایجاد رقابت سالم و عدالتمحور در بازار خواهد شد.
واردات روغن خام با ارز تالار دوم چه تاثیری بر قیمت روغن دارد؟
ربیعی در پایان درباره تبعات مصوبه واردات برنج خارجی، روغن نباتی، گوشت قرمز، جو، ذرت، کنجاله و حبوبات بدون تعیین منشأ ارز مجاز خاطرنشان کرد: با واردات روغن خام با ارز تالار دوم (حدود ۱۰۲ هزار تومان) قیمت یک بطری روغن آفتابگردان ۸۱۰ گرمی تقریباً ۱۸۰ هزار تومان خواهد شد. قیمت جهانی روغن خام آفتابگردان نیز در حال حاضر ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ دلار است.
از سوی دیگر، با آزادسازی ارز روغن خام، خرید تضمینی دانههای روغنی داخلی منتفی میشود؛ زیرا شرکتهای روغنکشی به دلیل افزایش قیمت روغن خام، قادر خواهند بود دانه داخلی را مستقیماً از کشاورز خریداری کنند؛ و کشاورزان نیز با توجه به قیمت جدید و جذابتر، با افزایش بهرهوری و تولید، انگیزه بیشتری برای کشت پیدا خواهند کرد.
