روایت "جهان اقتصاد" از کمبود سوخت در آخرین سفرهای تابستانی
بنزین، مسافر جامانده جاده‌ها
گلناز پرتوی مهر
تابستان رو به پایان است؛ فصلی که همواره با هیاهوی سفر، جاده‌های شلوغ، صدای چرخ لاستیک‌ها روی آسفالت داغ و مقصدهایی پر از خاطره شناخته می‌شود. اما امسال، مسافران جاده‌های ایران با مهمانی ناخوانده‌ای روبه‌رو شدند: کمبود بنزین. مشکلی که از هفته‌های پایانی مرداد و اوایل شهریور، در برخی استان‌ها به شکل محسوس خود را نشان داد و صف‌های طولانی مقابل جایگاه‌های سوخت، تصویر تازه‌ای از سفرهای آخر فصل ترسیم کرد.
زنجیره‌ای از روایت‌ها در جایگاه‌ها
«از نیمه‌شب حرکت کردیم تا ترافیک نخوریم، اما وقتی رسیدیم به ایستگاه، تازه ترافیک اصلی شروع شد؛ ترافیک پمپ بنزین!» این را یکی از مسافران شمال کشور تعریف می‌کند. مشابه این روایت را می‌توان در جاده‌های جنوب، غرب و شرق کشور هم شنید. بسیاری از رانندگان از این می‌گویند که برای پر کردن باک خود، ناچار شده‌اند چند ساعت در صف منتظر بمانند یا حتی به امید پیدا کردن جایگاهی با ذخیره بیشتر، مسیرشان را تغییر دهند.
گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد در برخی مناطق، جایگاه‌ها به دلیل محدودیت در سهمیه‌گیری و کاهش عرضه، مجبور به ارائه سوخت به‌صورت محدود بوده‌اند. این موضوع به‌ویژه برای خانواده‌هایی که مسیرهای طولانی را انتخاب کرده‌اند، دردسرساز شده است.
دلایل کمبود؛ ترکیبی از مصرف بالا و زیرساخت فرسوده
کارشناسان حوزه انرژی معتقدند کمبود بنزین در پایان تابستان، تنها یک عامل ندارد. افزایش شدید مصرف به دلیل سفرهای خانوادگی، دمای بالای هوا که خود به افزایش مصرف خودروها منجر می‌شود، و همچنین محدودیت‌های تولید و توزیع، از مهم‌ترین دلایل عنوان می‌شوند.
به گفته یکی از کارشناسان: «در تابستان، مصرف روزانه بنزین کشور به رکوردهایی نزدیک می‌شود که زیرساخت پالایش و شبکه توزیع توان پاسخگویی کامل به آن را ندارد. وقتی همه‌چیز همزمان باشد ـ سفرها، گرما، و کاهش ظرفیت برخی پالایشگاه‌ها برای تعمیرات ـ نتیجه‌اش همان صف‌های طولانی است.»
صف‌های طولانی؛ تهدیدی برای فرهنگ سفر
اگرچه بسیاری از خانواده‌ها با صبوری و گاه طنز تلخ به ماجرا نگاه می‌کنند، اما صف‌های طولانی بنزین در عمل، تهدیدی برای فرهنگ سفر محسوب می‌شود. در شرایطی که سفر باید تجربه‌ای لذت‌بخش و آرامش‌بخش باشد، ایستادن چند ساعته در گرما یا نیمه‌شب برای پر کردن باک، به خستگی و نارضایتی مسافران دامن می‌زند.
برخی مسافران در گفت‌وگو با خبرنگار ما تأکید می‌کنند که همین مسئله باعث شده در روزهای پایانی تعطیلات، از ادامه مسیر یا حتی سفر صرف‌نظر کنند. در واقع، بنزین نه فقط سوخت خودرو، که سوخت خاطره‌ها و تجربه‌های خانوادگی است و کمبود آن مستقیماً بر کیفیت زندگی مردم اثر می‌گذارد.
پیامدهای اقتصادی کمبود سوخت
کمبود بنزین تنها به رانندگان محدود نمی‌شود. کسب‌وکارهای کوچک در حاشیه جاده‌ها، رستوران‌ها، اقامتگاه‌ها و حتی بازارهای محلی نیز از کاهش تعداد مسافران آسیب می‌بینند. وقتی مسافران به‌دلیل دغدغه سوخت‌گیری، مسیر خود را کوتاه می‌کنند یا سفر را نیمه‌کاره رها می‌کنند، گردش مالی این مناطق نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
همچنین، حمل‌ونقل عمومی بین‌شهری که بخش عمده‌ای از ناوگان آن با بنزین و گازوئیل فعال است، درگیر اختلال می‌شود. رانندگان تاکسی‌های بین‌شهری یا وانت‌بارها که زمان‌بندی مشخصی دارند، گاه ناچارند ساعت‌ها منتظر تأمین سوخت بمانند و این به معنای کاهش درآمد آن‌هاست.
نگاه به آینده؛ راهکارها و ضرورت‌ها
کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که برای جلوگیری از تکرار این وضعیت در سال‌های آینده، چند اقدام اساسی ضروری است:
افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها: سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های جدید یا ارتقای واحدهای موجود می‌تواند بخشی از فشار را کم کند.
گسترش سوخت‌های جایگزین: توسعه خودروهای گازسوز یا برقی می‌تواند وابستگی مستقیم به بنزین را کاهش دهد.
مدیریت مصرف: فرهنگ‌سازی برای صرفه‌جویی و استفاده هوشمندانه از سفرهای جاده‌ای، بخشی از راه‌حل است.
تقویت زیرساخت توزیع: ایجاد ذخایر استراتژیک سوخت در مناطق پرتردد و توسعه جایگاه‌های مدرن می‌تواند از بروز بحران‌های مقطعی جلوگیری کند.
مردمی که خسته نمی‌شوند
با همه این‌ها، واقعیت این است که مردم ایران نشان داده‌اند در برابر دشواری‌ها خسته نمی‌شوند. حتی در صف‌های طولانی سوخت، صحنه‌هایی از همدلی و شوخ‌طبعی میان رانندگان دیده می‌شود. خانواده‌هایی که در کنار خودروهایشان بساط چای یا هندوانه برپا می‌کنند، یا رانندگانی که به دیگران کمک می‌کنند تا خودروهایشان را تا جایگاه هل بدهند.
شاید همین روحیه است که باعث می‌شود، حتی وقتی «بنزین» از جاده جا می‌ماند، سفر همچنان ادامه پیدا کند. اما این واقعیت نیز نباید مانع از آن شود که مسئولان، راه‌حل‌های پایدار برای مدیریت سوخت کشور پیدا کنند.
کمبود بنزین در سفرهای آخر فصل تابستان امسال، بیش از آن‌که یک مسئله مقطعی باشد، نشانه‌ای است از چالشی بزرگ‌تر: نیاز کشور به بازنگری در سیاست‌های انرژی و سفر. اگرچه مسافران توانستند با صبر و ابتکار خود، این تابستان را پشت سر بگذارند، اما برای تابستان‌های آینده باید برنامه‌ریزی دقیق‌تری صورت گیرد.
زیرا بنزین تنها یک مایع قابل احتراق نیست؛ بلکه پلی است میان مردم و جاده‌ها، میان شهر و روستا، میان کار و تفریح، میان خستگی و خاطره. و اگر این پل آسیب ببیند، تأثیرش فراتر از پمپ‌بنزین‌ها، در همه عرصه‌های زندگی دیده خواهد شد.
