بررسی کارآفرینی اجتماعی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها برای ایجاد تغییرات مثبت و پایداری در جامعه و محیطزیست
کارآفرینی اجتماعی برای فردای بهتر
مقصود فراستخواه، جامعه‌شناس، با تأکید بر لزوم همبستگی اجتماعی و تغییر پارادایم‌های فکری از ضرورت ایجاد ظرفیت‌های انسانی و نهادی برای عبور از الگوهای منازعه به‌سوی توسعه پایدار صحبت کرد
رویداد «امکان توسعه پایدار»، که با شعار هم‌آفرینی پایدار، کارآفرینی پایدار برگزار شد، اگرچه بر موضوع کارآفرینی اجتماعی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها تأکید داشت، اما فرصتی شد برای دغدغه‌مندان و طالبان ایران آباد و پایدار. فرصتی برای گفتن رؤیاهایی که هر کس برای این سرزمین دارد و تعهد و تلاشی که برای تحقق این رؤیا در پیش گرفته است. رویدادی که یادآوری کرد بسیارند وطن‌دوستانی که خود را در مقابل آینده سرزمین‌شان مسئول می‌دانند و برای توسعه پایدار آن هر آنچه بتوانند انجام می‌دهند؛ افرادی از همه اقشار مردم، از مدیران و مسئولان شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی تا فعالین فرهنگی، اجتماعی و محیط‌زیستی.
در رویداد اخیر امکان توسعه پایدار، موضوعات مهمی در زمینه مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR)، چالش‌های زیست‌محیطی و فرصت‌های سرمایه‌گذاری پایدار مورد بحث قرار گرفت. این نشست به میزبانی «خانه امکان» و با همراهی جمعی از کارشناسان و فعالان حوزه محیطزیست و توسعه پایدار برگزار شد و سخنرانان به ارائه نظرات و تجربیات خود در این زمینه پرداختند
چالش‌ها فرصت‌هایی برای درآمدزایی
در ابتدای این رویداد، «آمال موسوی»، مدیرعامل خانه امکان، با اشاره به اهمیت تغییر نگرش در مواجهه با چالش‌ها، گفت: «در تفکر جدید، حتی چالش‌های جدی می‌توانند به فرصتی برای یک کسب‌وکار تبدیل شوند. کسب‌وکارها نه‌تنها می‌توانند سودآور باشند، بلکه می‌توانند این چالش‌ها را نیز حل کنند.» او افزود: «به‌جای فرار از مشکلات، باید با آنها مواجه شویم و بررسی کنیم که چگونه می‌توانیم این چالش‌ها را به فرصت‌های درآمدزایی برای سازمان تبدیل کنیم.
موسوی همچنین به مفهوم «خلق ارزش مشترک» اشاره کرد و گفت: «این مفهوم به این معناست که همه ذی‌نفعان از فرایند توسعه پایدار سود می‌برند. این موضوع تنها به سهامداران مربوط نمی‌شود، بلکه باید به توسعه کل جامعه توجه کنیم.» او با اشاره به تجربیات خود در صنعت، از هدررفت منابع به‌عنوان یک فاجعه یاد کرد و خواستار بازنگری در نحوه استفاده از منابع شد.
باید الگوهای فکری خود را تغییر دهیم
ایجاد جامعه‌ای است که در آن هیچ‌کس نادیده گرفته نشود و هیچ‌کس طرد نشود، رؤیای «مقصود فراستخواه»، جامعه‌شناس و استاد گروه برنامه‌ریزی آموزش عالی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و برنامه‌ریزی آموزش، دیگر سخنران این رویداد بود و برای تحقق آن تلاش می‌کند. او بر اهمیت همیاری جمعی و همبستگی اجتماعی تأکید کرد و گفت: «وضعیت ما نیاز به تحمل و یادگیری بیشتر دارد و برای حل مسائل باید تلاش کنیم.» فراستخواه افزود: نهادهای اقتدارگرا و کمال‌گرایی انسان‌ها دو مانع جدی هستند که منجر به شکل‌گیری الگوی منازعه‌ای شده‌اند.
او خواستار ایجاد ظرفیت‌های انسانی و نهادی برای عبور از این الگوی منازعه شد و گفت: «ما باید فضاهای ساختاری مرزی ایجاد کنیم که ارتباط میان جامعه و دولت را تقویت کند و امکان مشارکت جامعه در تصمیم‌گیری‌ها را افزایش دهد.» فراستخواه همچنین بر لزوم تغییر پارادایم‌های فکری تأکید کرد و افزود: ما باید الگوهای فکری خود را تغییر دهیم.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران تجربه موفقی است
«سرمایه‌گذاری مسئولانه و توسعه پایدار» موضوع سخنرانی «رضا زرنوخی»، مدیرعامل صندوق توسعه تکنولوژی، در این رویداد بود. او ایران را دارای بهترین اکوسیستم کارآفرینی در آسیا دانست و دلیل این امر را انسجام و هماهنگی کامل تمامی اجزای آن عنوان کرد. زرنوخی با اشاره به تجربیات خود در حوزه توسعه کارآفرینی و استارت‌آپ‌ها، به بررسی سرمایه‌گذاری خطرپذیر پرداخت و گفت: تجربه سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران تجربه موفقی بوده و می‌توانیم درس‌های زیادی از آن بگیریم؛ اهداف تخصصی حوزه‌های نوآوری با انگیزه بازدهی مالی متناسب با ریسک، وجود یک نهاد مالی حرفه‌ای که آن را اداره کند و ایجاد اشتغال مولد و پایدار که هدف نسل جوان است، در ایران اتفاق افتاده است و به‌نظر من می‌تواند بسیار توسعه پیدا کند.
دولت‌گرایی توسعه را به چالش می‌کشد
«پارادایم دولت‌گرایی شامل تمام انواع حکومت‌ها، از توتالیتر تا دموکراتیک، می‌شود و هیچ تفاوتی بین آنها وجود ندارد. این پارادایم بر این باور استوار است که دولت نهاد اصلی برای اداره امور جامعه و حل مسائل عمومی است.» این تصویری کلی از این مفهوم جدید، بخشی از سخنان «رضا شهران»، مشاور استراتژیک در حوزه حکمرانی، بود که در سخنرانی خود به بررسی آن پرداخت کرد. او «پارادایم دولت‌گرایی» را یکی از موانع اصلی توسعه پایدار دانست و افزود: «دولت‌ها به‌جای تمرکز بر توسعه، به‌دنبال رشد کمی هستند. بیمارستان می‌سازند، اما سلامت ایجاد نمی‌شود؛ مدرسه می‌سازند، اما انسان‌های توانمند تربیت نمی‌کنند. این روند منجر به بزرگ‌شدن دستگاه‌های دولتی و گسترش ناکارآمدی و فساد می‌شود.»
او حاضران را به تلاش برای رسیدن «ایران آرمانی» دعوت کرد و گفت: ایران آرمانی نه در امتداد گذشته و شرایط محور، بلکه در راستای خلق آینده است.
نگاه نخستین به تکنولوژی لازمه توسعه پایدار
تبیین «فلسفه تکنولوژی» و رابطه آن با «توسعه پایدار» محور سخنرانی «حمیدرضا نمازی»، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، بود. او فهم نادرست از تکنولوژی را یکی از چالش‌های مهم در ایران معرفی کرد و افزود: بسیاری فکر می‌کنند تکنولوژی ابزاری خنثی است، درحالی‌که تکنولوژی جبر اجتماعی قدرتمندی است که بر زندگی ما تأثیر می‌گذارد.
نمازی با اشاره به چهار نسبت بین انسان و تکنولوژی، افزود: «تکنولوژی در نسبت با بدن، پس‌زمینه، تفسیر و ترس تعریف می‌شود. ما باید رابطه‌مان با تکنولوژی را بسنجیم و با آن تعامل انتقادی داشته باشیم.»
نمازی همچنین به اهمیت «نگاه نخستین» به تکنولوژی اشاره کرد و گفت: «تکنولوژی شرط لازم برای توسعه پایدار است. در پدیدارشناسی تکنولوژی اصطلاحی به نام «نگاه نخستین» وجود دارد که به ما یادآوری می‌کند چگونه باید دوباره به تکنولوژی نگاه کنیم.
گفت‌وگوی صاحب‌نظران و دغدغه‌مندان محیطزیست، مسئولیت اجتماعی شرکتی و نمایندگان شرکت‌های فعال در این حوزه بخش دیگری از این رویداد بود.
مشارکت بنگاه‌های اقتصادی در حل چالش‌ها
«محمدامین صمیمی»، رئیس کمیسیون کارآفرینی اجتماعی سازمان کارآفرینی ایران، به ضرورت مشارکت بنگاه‌های اقتصادی در حل چالش‌های اجتماعی و محیط‌زیستی اشاره کرد و گفت: «این مشارکت باید به‌صورت مستقیم و با استفاده از مدل‌های فعال در حوزه‌های مختلف صورت گیرد.» او تأکید کرد در دنیای امروز، بدون توجه به پیامدهای اجتماعی و محیط‌زیستی حکمرانی شرکتی، نمی‌توان به توسعه دست یافت و افزود: «اگر بنگاه‌ها به مسائل اجتماعی توجه کنند، احتمال موفقیت آنها افزایش می‌یابد.»
«آذر صفری»، محقق و مدرس بین‌المللی ESG و توسعه پایدار، درباره تفاوت میان مسئولیت اجتماعی شرکتی و کار خیر گفت: مسئولیت اجتماعی شرکتی به یک ایده اشاره دارد که جنبش‌هایی مانند آنچه در دانشگاه هاروارد علیه شرکت‌های آمریکایی که همراه با آپارتاید در آفریقای جنوبی شکل گرفت، سنگ بنای بحث‌های امروزی است.
موسوی، مدیرعامل خانه امکان: در تفکر جدید، حتی چالش‌های جدی می‌توانند به فرصتی برای یک کسب‌وکار تبدیل شوند. به‌جای فرار از مشکلات، باید با آنها مواجه شویم و بررسی کنیم که چگونه می‌توانیم این چالش‌ها را به فرصت‌های درآمدزایی برای سازمان تبدیل کنیم
صفری با اشاره به اینکه مسئولیت اجتماعی شرکتی مفهومی است که از پایین به بالا شکل گرفته است و تنها به دولت‌ها وابسته نیست، تأکید کرد: «این مسئولیت باید با مشارکت مردم و بخش خصوصی به تحقق برسد.» او همچنین به اهداف ۱۷گانه توسعه پایدار سازمان ملل اشاره کرد و گفت: «این اهداف باید در کنار توجه به سود، به پایداری اقتصادی، محیطزیست و جوامع مرتبط نیز حاصل شود.»
بخش خصوصی احیاگران محیطزیست را حمایت کند
«محمد درویش»، فعال محیطزیست، فرونشست زمین را از مهمترین چالش محیط‌زیستی کشور و «زلزله خاموش» خواند و گفت: «همه کسانی که در این کشور کسب‌وکاری راه انداخته‌اند و سازه‌ها و تأسیساتی دارند، اگر بخشی از تلاش‌های خود را به مهار این خطر اختصاص دهند، هم به سرزمین خود کمک کرده‌اند و هم به خودشان.» او به کاهش وسعت جنگل‌های کشور اشاره کرد و از اهمیت ترمیم و احیای جنگل‌ها به‌عنوان منبع تولید اکسیژن، جذب کربن و حفظ تنوع زیستی سخن گفت؛ «اگر اولویت ما استقرار دوباره و ترمیم جنگل‌ها باشد، کار بزرگی برای تضمین آینده ایران انجام داده‌ایم.»
درویش همچنین به نمونه‌های موفقی از احیای جنگل‌ها مانند ترمیم ۲۵۰ هکتار از جنگل‌های تخریب‌شده زاگرس توسط «سلطان محمد صالحی» جوان اشاره کرد و گفت: «افراد زیادی مانند سلطان محمد صالحی وجود دارند که می‌توانند با یک درصد از
سود بخش خصوصی، جنگل‌ها را دوباره احیا کنند.» او پیشنهاد کرد شرکت‌ها برای انجام مسئولیت اجتماعی خود به‌جای اجرای طرح‌های گران‌قیمت، از افراد فعال در این زمینه حمایت کنند.
تغییر رویکرد شرکت‌ها به‌سمت منفعت برای تمام ذی‌نفعان
«سامان صاحب‌جلال» نماینده شرکت مپنابویلر، از دیگر شرکت‌کنندگان در بحث «نقش بنگاه‌های اقتصادی در توسعه پایدار» به گزارش پایداری شرکت خود اشاره کرد و گزارش‌های پایداری را ابزاری برای مدیریت ذی‌نفعان و استراتژی تعاملی معرفی کرد. او گفت: «ما دیگر صرفاً به دنبال کسب سود برای سرمایه‌گذاران مالی نیستیم، بلکه هدف ما خلق منفعت برای تمام ذی‌نفعان است.»
«امین شجاعی»، بنیانگذار شرکت آپام و کنشگر محیطزیست، در ادامه به اهمیت ارزیابی رد پای کربن و ایجاد زیرساختی برای بازار کربن پرداخت. او گفت: ما در تلاشیم تا شرکت‌ها را به هدف انتشار صفر تا سال ۲۰۳۰ یا ۲۰۵۰ هدایت کنیم و از آنها می‌خواهیم که پروژه‌های سبز و جبران‌کننده را در برنامه‌های خود قرار دهند. او به برگزاری جلسات متعدد برای افزایش آگاهی در جامعه درباره اهمیت جبران تأثیرات زیست‌محیطی اشاره کرد و از نیاز به همکاری میان نهادها، شرکت‌ها و کسب‌وکارها برای تعریف پروژه‌های سبز سخن گفت
«محمدجواد گایینی»، مدیر توسعه پایدار شرکت انرژی دانا، نیز در سخنان خود به اهمیت اقدامات آموزشی و محیط‌زیستی پرداخت و گفت: « تعداد مدارس پایدار بسیار کم است و هنوز بسیاری از کودکان از امکانات آموزشی محروم هستند.» او با اشاره به تجربیات شرکت خود در تعامل با مردم محلی و بومی گفت با تعامل با زنان محلی توانسته‌اند ضمن کم کردن هزینه‌های شرکت خود، برای مردم محلی اشتغالزایی داشته باشند. او افزود: به‌طور کلی، ما به‌دنبال تحقق عدالت در تمامی ابعاد هستیم و امیدواریم که این فرهنگ در جامعه گسترش یابد.
عشق به کشور؛ ساختن آینده‌ای بهتر
صحبت‌ها الهام‌بخش کسانی که برای رفع چالش‌های کشور تلاش کرده بودند و راهی برای توسعه پایدار این سرزمین گشوده بودند، پایان‌بخش این رویداد بود.
«بهروز مرباغی»، مدیرعامل مؤسسه فرهنگی هنری اردیبهشت اودلاجان، از تجربه خود در احیای خانه تاریخی میرزا محمد ناظر در محله اودلاجان گفت. او گفت: این خانه که به دوران قاجار تعلق دارد، پس از سال‌ها بی‌توجهی، به‌شدت آسیب دیده بود. ما در سال ۱۳۹۸ در یک فراخوان قانونی شرکت کردیم و برنده شدیم تا این خانه را احیا کنیم. ما این خانه را به یک مرکز فرهنگی تبدیل کرده‌ایم و برنامه‌هایی مانند نمایش فیلم، نشریه محلی و فعالیت‌های فرهنگی برای کودکان و نوجوانان برگزار می‌کنیم. هدف ما این است که با جذب جامعه محلی، اصالت این بافت تاریخی را احیا کنیم.
فراستخواه، جامعه‌شناس: نهادهای اقتدارگرا و کمال‌گرایی انسان‌ها دو مانع جدی هستند که منجر به شکل‌گیری الگوی منازعه‌ای شده‌اند. ما باید الگوهای فکری خود را تغییر دهیم و فضاهای ساختاری مرزی ایجاد کنیم که ارتباط میان جامعه و دولت را تقویت کند و امکان مشارکت جامعه در تصمیم‌گیری‌ها را افزایش دهد
«هایده شیرزادی»، کنشگر محیطزیست و کارآفرین محیطزیست اجتماعی که توانسته است با بازیافت، پسماند کرمانشاه را به صفر برساند، نیز به دغدغه‌هایش در زمینه ایجاد هم‌صدایی برای فعالیت‌های مرتبط با ایران‌زمین اشاره کرد و گفت: «ما می‌توانیم تغییر ایجاد کنیم، اما باید به این باور برسیم که عمل کردن ضروری است.» او همچنین به مشکلات ناترازی آب، انرژی و گاز در ایران اشاره کرد و گفت: «ما با چالش‌های زیادی مواجه هستیم و این مسائل باید به‌درستی مدیریت شوند.» شیرزادی از ضرورت آگاه‌سازی جامعه نسبت به مسئولیت اجتماعی و محیطزیست اجتماعی سخن گفت و تأکید کرد کار ما نه کارآفرینی که ارزش‌آفرینی است.
«احسان افسریان»، مدیرعامل موسسه پویا همیاران فرهنگ و هنر، آخرین سخنران این رویداد بود که از پروژه‌های هنرستان‌های پایدار که در آنها دانش‌آموزان پنل‌های خورشیدی را نصب و راه‌اندازی می‌کنند، گفت. او بیان کرد: این پروژه‌ها نه‌تنها به کاهش هزینه‌های مالی هنرستان‌ها کمک کرده، بلکه به ایجاد درآمد برای دانش‌آموزان نیز منجر شده است.
افسریان به اهمیت خلق ارزش اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی اشاره کرد و گفت: «صرفاً خلق ارزش اجتماعی کافی نیست و باید به‌سمت توسعه پایدار حرکت کنیم.» او به تأثیرات مثبت این پروژه‌ها بر کاهش انتشار کربن و جلوگیری از قطع درختان اشاره کرد و گفت: «با هر یک از این نیروگاه‌ها، حدود ۲۱ هزار کیلوگرم از انتشار کربن جلوگیری شده است.» افسریان همچنین به لزوم گسترش کارآفرینی اجتماعی و آموزش مهارت‌های جدید به جوانان تأکید کرد و آرزوی خود را برای گسترش این روند در سراسر ایران بیان کرد.
این رویداد که گوشه‌ای از تلاش و همت فعالان حوزه محیطزیست و توسعه پایدار برای مواجهه با چالش‌های موجود و تلاش آنها برای ایجاد فرصت‌های جدید در زمینه‌های مختلف را به نمایش گذاشت. صحبت‌ها حکایت از آن داشت که با همکاری بین‌المللی، مسئولیت اجتماعی و سرمایه‌گذاری پایدار، می‌توان به آینده‌ای امیدوارکننده‌تر برای ایران و جهان دست یافت. این همایش به‌عنوان محلی برای تبادل‌‍نظر و تجربیات، می‌تواند الگویی باشد برای افزایش تعامل و گفت‌گو و همراهی برای ساختن سرزمینی آباد و پایدار.
