کاهش سهم هزینه غذایی خانوارهای شهری در مقایسه با دوره زمانی ۵۰ الی ۶۹ در سبد هزینه خانوارها ایرانی
براساس نتایج طرح هزینه درآمد خانوارها - مرکز آمار ایران نشان می دهد که سهم هزینه خوراکی ها بطور متوسط درسالهای ۱۳۵۳ الی ۱۳۶۹ طی بیست سال گذشته ۳۹ درصد سبد هزینه خانوارها را تشکیل می دهد، این سهم بطور متوسط درسالهای ۱۳۷۰ الی ۱۴۰۰به میزان ۲۵ درصد رسیده است.
سهم هزینه های خوراکی در سبد خانوارها
براساس نتایج طرح هزینه درآمد خانوارها - مرکز آمار ایران نشان می دهد که سهم هزینه خوراکی ها بطور متوسط درسالهای 1353 الی 1369 طی بیست سال گذشته 39 درصد سبد هزینه خانوارها را تشکیل می دهد، این سهم بطور متوسط درسالهای 1370 الی 1400به میزان 25 درصدرسیده است. با گسترش میزان جمعیت شهرنشینی در طی دوره زمانی سهم هزینه غیرخوراکی ها خانوارها شامل : هزینه اجاره مسکن ،پوشاک ،حمل و نقل و ارتباطات ، آموزش و بهداشت و سایر خدمات تعمیرات لوازم شخصی و خانگی در سبد خانوارها نیز تغیراتی داشته است. این پدیده ناشی از رشد بخش خدمات درمقایسه با رشد مقدار مصرفی کالاهای خوراکی باشد و یا افزایش قیمت کالاهای غیرخوراکی درجامعه شهری باشد..اما اقتصاد دانان نظریه های متفاوتی در این زمینه ارائه داده اند. جان مینارد کینز مصرف را برحسب درآمد می سنجند.او معتقد است، درآمد اشخاص و تاثیر آن بر میزان هزینه هایش تاثیرگذار است. بعدها این نظریه توسط میلتون فریدمن توسعه یافت او هزینه مصرفی شخصی با درآمد دائمی اش مرتبط می دانست ، نه درآمد کنونی اش یا درآمدی که دریک زمان مشخص کسب می کند. منظور فریدمن درآمد دائمی همان ثروت و دارایی مالی است. بنابر
این او مصرف را تابعی از یک مصرف مستقیل و مصرف تابعی از درآمد می داند.برای اندازه گیری رفاه خانوارها معمولا از طریق روش های آماری و با تکمیل پرسشنامه و دریافت اطلاعات هزینه ها و درآمد خانوارها انجام می گیرد.. مصرف و تسهیلات بالاتر نشان از رفاه بیشتر است .البته در طرح هزینه خانوارها معمولا هزینه ها برحسب ارزش ریالی بیان می شود این مسئله ممکن است ناشی از افزایش قیمت کالاها نیز شامل شود .هزینه مصرف نهایی خانوارها در شرایط عادی اقتصاد درجامعه فاقد تورم یعنی رفاه بیشتر..نتایج آماری
هزینه های خانوارهای شهری درطی سالهای 1353 الی 1400در جداول زیر ارائه می شود..
جدول 1 - هزینه خوراکی و غیر خوراکی خانوارهای شهری درطی سالهای 1353 الی 1369
|
متوسط هزینه سالانه (هزار ریال) |
متوسط هزینه سالانه (هزار ریال) |
متوسط هزینه سالانه (هزار ریال) |
سهم هزینه ( درصد) |
|
|
سال |
هزينه كل |
خوراكي |
غيرخوراكي |
خوراکی |
|
1353 |
235 |
92 |
143 |
39 |
|
1354 |
339 |
138 |
200 |
41 |
|
1356 |
438 |
146 |
293 |
33 |
|
1358 |
528 |
205 |
323 |
39 |
|
1359 |
546 |
207 |
338 |
38 |
|
1361 |
883 |
355 |
528 |
40 |
|
1362 |
1113 |
436 |
677 |
39 |
|
1363 |
1240 |
480 |
760 |
39 |
|
1364 |
1280 |
500 |
780 |
39 |
|
1365 |
1315 |
547 |
768 |
42 |
|
1366 |
1489 |
634 |
854 |
43 |
|
1367 |
1800 |
803 |
997 |
45 |
|
1368 |
2086 |
916 |
1170 |
44 |
|
1369 |
2294 |
748 |
1545 |
33 |
ماخذ: نتایج طرح هزینه درآمد خانوارهای شهری - مرکز آمار ایران
جدول 2 - هزینه خوراکی و غیر خوراکی خانوارهای شهری درطی سالهای 1370 الی 1400
|
متوسط هزینه سالانه (هزار ریال) |
متوسط هزینه سالانه (هزار ریال) |
متوسط هزینه سالانه (هزار ریال) |
سهم هزینه (درصد) (هزار ریال) |
|
|
سال |
هزينه كل |
خوراكي |
غيرخوراكي |
خوراکی |
|
1370 |
3059 |
959 |
2100 |
31 |
|
1373 |
6242 |
2043 |
4199 |
33 |
|
1374 |
8880 |
3050 |
5829 |
34 |
|
1375 |
11061 |
3408 |
7653 |
31 |
|
1376 |
13346 |
3962 |
9384 |
30 |
|
1377 |
16670 |
5176 |
11494 |
31 |
|
1378 |
20703 |
6184 |
14519 |
30 |
|
1379 |
24175 |
6810 |
17365 |
28 |
|
1380 |
28020 |
7166 |
20854 |
26 |
|
1381 |
34971 |
8880 |
26091 |
25 |
|
1383 |
51479 |
13198 |
38281 |
26 |
|
1384 |
59242 |
14254 |
44988 |
24 |
|
1385 |
67286 |
15188 |
52098 |
23 |
|
1386 |
81289 |
18202 |
63087 |
22 |
|
1387 |
94214 |
21360 |
72854 |
23 |
|
1390 |
132716 |
32752 |
99965 |
25 |
|
1391 |
164281 |
44570 |
119711 |
27 |
|
1392 |
205982 |
54953 |
151029 |
27 |
|
1393 |
234865 |
58126 |
176739 |
25 |
|
1394 |
262397 |
62431 |
199967 |
24 |
|
1395 |
284820 |
66636 |
218185 |
23 |
|
1396 |
329525 |
76750 |
252775 |
23 |
|
1397 |
393227 |
94505 |
298722 |
24 |
|
1398 |
474379 |
117529 |
356850 |
25 |
|
1399 |
621392 |
161094 |
460298 |
26 |
|
1400 |
925017 |
246537 |
678480 |
27 |
ماخذ: نتایج طرح هزینه درآمد خانوارهای شهری - مرکز آمار ایران
پیش بینی کمبود غذا در آینده ناشی از افزایش جمعیتی
توماس رابرت مالتوس اقتصاد دان بد بین در سال (۱۷۹۸) کتابی پرهیاهو، تحت عنوان " اصل تکثیر نفوس و تاثیر آن در ارتقاء جامعه انتشار داد و مورد حمله شدید مخالفان قرار گرفت. چهارسال بعد، پس از تعمق بیشتر و ارائه دلایل گویاتر به تجدید چاپ آن پرداخت و با اصلاحات و حواشی، تقریبا تحت همان عنوان " تحقیق در اصل ازدیاد نفوس و تاثیر آن بر سعادت بشر " منتشر کرد. مالتوس کتب دیگری درباره " محصول خالص " ، " تعاریف علم اقتصاد " ، " مطالعاتی درباره قوانین مربوط به غلات " و " ماهیت وافزایش بهره مالکانه " معروف ترین اطلاعات اقتصادی اوست.خلاصه نظریه مالتوس، .ریشه کلیه مصیبت ها درعدم تناسب میان افزایش جمعیت و محدودیت مواد غذایی می دانست.او معتقد است قانون طبیعی جمعیت، براساس رشد تصاعد هندسی است، در صورتی که قانون طبیعی افزایش مواد غذایی، تنها از تصاعد عددی پیروی می کند. بنابراین، علت فقر در تمایل مستمر مازاد جمعیت وکمبود منابع کافی برای تامین نیاز است. گرچه مالتوس می کوشید طبیعت رادر ایجاد تعادل،سهیم بداند و بلاهای طبیعی را مانند زلزله، سیل، بیماری های مسری و همچنین جنگ را ابزار محدود کننده و مکانیسم تعادلی معرفی کند ، او مهم ترین مسئله درعدم تعادل جمعیت و غذا ایجاد رانت بیان کرد.
نگاهی به رشد جمعیت ایران
براساس آمار رسمی مرکز آمار ایران در سال 1400 کشور ایران جمعیتی بالغ بر 85961000 نفر می باشد که از این تعداد 65427000 نفر در نقاط شهری( معادل 76درصد ) با بعد خانوار 3/3 نفر و تعداد 19902000 نفر در نقاط روستایی( معادل 24 درصد ) با بعد خانوار 3/4 می باشد. پیش بینی می شود این جمعیت تا سال 1415 به تعداد 91446000 نفر برسد. همچنین آمارها نشان می دهد در سال 1400 متوسط هزینه یک خانوار شهری 925017000 ریال و میزان درآمد آنها بطور متوسط 1174217000 ریال می باشد . یعنی 79 درصد درآمدشان صرف هزینه ها خانوار می باشد. از میزان هزینه خانوارها بطور متوسط 266037000 ریال ( معادل 29 درصد مربوط به هزینه خوراکی ها می باشد. هزینه یک خانوار روستایی در آن سال به میزان 519119000 ریال و میزان درآمد آنها 637137000 ریال می باشد یعنی خانوارهای روستایی از درآمدشان 81/4 درصد را صرف هزینه های زندگی شان می شود. از کل هزینه ها به میزان 207034000 ریال هزینه خوراکی شان را تشکیل می دهد درمقایسه با خانوار شهری حدود 2/5 د رصد اختلاف هزینه خانوار روستایی از شهری می باشد. در بین هزینه های خوراکی خانوارها مصرف برنج در بخش غلات مهم ترین مسئله است ، برنج یک کالای اساسی خوراکی تمامی خانوارهای ایرانی می باشد . با اینکه برنج یک کالا جانشینی است. اما همچنان مصرف این کالاها در سبد خانوارها بالا است.مصرف برنج در ایران برحسب جغرافیایی به لحاظ کشش درآمدی نیز متفاوت است در برخی از استان ها بعنوان یک کالای ضروری و در برخی از استان های محروم یک کالای لوکس تلقی می شود.بنابراین با توجه به محدودیت منابعی آب کشور ما ممکن است در آینده این محصول و سایر غلات درکشت آن با چالش مواجه شویم.. به طبع آن زیر مجموعه بخش کشاورزی مانند دامداری و مرغداری و تولید گوشت تاثیرگذار باشد..این پدیده با کاهش سهم هزینه خوراکی های خانوارهای ایرانی و مسئله فقر غذایی و کمبود مصرف کالری در پی خواهد داشت.
نویسنده : دکترکوروش جوادی پاشاکی
مدیر عامل شرکت آماری و پژوهشی شاخص نگار
