فریده خدادادی-در سال‏های اخیر به سبب تغییرات اقلیمی شاهد کاهش حجم آب رودخانه‌ها و سدها بودیم که به نوعی روند زندگی کشاورزان و حتی مردم شهرها را با اختلال روبه‌رو کرده است؛ به طوری که کم‌آبی طی سالیان اخیر موجب اضافه برداشت از دشت‏ها و برداشت بیش از حد مجاز از سفره‌های زیرزمینی شده است.

به گزارش جهان اقتصاد، تغييرات اقليمی يا تغييرات آب‌ و هوايي به‌ معنای تغيير مشخص در الگوهای آب و هوايی و غيرعادی بودن اقليم است و چالشي بزرگ و زيست ‌محيطی است كه موارد بسياري بايد دست‌ به‌ دست هم دهند تا چنين پديده‌ای رخ دهد و سازمان‌های بسياری نيز بايد دست‌ به ‌دست هم دهند تا بتوانند با چنين بحران‌هايی مقابله كنند.

حال پرسش‏هایی مطرح است از قبیل این که تغییرات اقلیمی یا برداشت بی رویه آب کدام مقصر اصلی ورشکستگی آبی در کشور است؟ سهم مدیریت ناکارآمد و تغییر اقلیم در کم آبی هریک چقدر است و آیا می‎توان به‌درستی سهم هر یک را تعیین کرد؟

در این زمینه خبرنگار جهان اقتصاد با علی قنادی اسلامی، کارشناس حوزه آب و انرژی به گفتگو پرداخته است که در ادامه می‏خوانید:

این کارشناس حوزه آب و انرژی عنوان کرد: امروزه افزایش دما و تغییرات اقلیمی باعث ایجاد یک نیروی محرکه قوی برای شناختن بیشتر ارزش آب در دنیا شده است، از طرفی ارزش اکولوژیکی آب بسیار متفاوت از قیمت تجاری آب بر اساس هزینه‏های برداشت، تصفیه و انتقال آن است.

قنادی اسلامی گفت: دمای متوسط کره زمین پس از انقلاب صنعتی و در پی انتشار گازهای گلخانه‏ای ناشی از فعالیت‏های انسانی، حدودا 1.2 درجه افزایش پیدا کرده است و همین مقدار باعث تغییرات زیادی در زمین شده‏است که می‏توان به بالا آمدن آب دریا، ذوب شدن یخچال‏های طبیعی، باران‏های سیل آسا و ... اشاره کرد.

وی افزود: مطابق بررسی و نظر دانشمندان، افزایش دمای کره زمین نباید از یک و نیم درجه فراتر رود و هشدار داده‏اند که گرمایش کره زمین که ناشی از فعالیت‏های انسانی است که اگر از حد خاصی بالاتر رود و به نقطه بی بازگشت برسیم، دیگر شرایط قابل کنترل نخواهد بود و ممکن است بارش شدیدتر در برخی مناطق و خشکسالی‏های بدتر در مناطق دیگر را شاهد باشیم.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: در حالت خوشبینانه اگر با اقدام خوب همه کشورهای دنیا، میزان خالص انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال 2050 به صفر برسد، می‏توان انتظار داشت که میانگین افزایش دما تا پایان قرن، در حد قابل قبولی حفظ شود. میانگین یک و نیم درجه سانتی گراد، هدف توافقنامه پاریس بوده که از نظر دانشمندان هنوز جای امیدواری برای رسیدن به نزدیکی آن را  دارند و برای رسیدن به این هدف، میزان انتشار گازهای گلخانه‏ای تا سال 2030 باید به میزان مشخصی کم شود. در اجلاس گلاسکو هم تصمیماتی گرفته شد و باید منتظر نتایج عملی آن باشیم.

قنادی اسلامی ادامه داد: کشور ما با این که در تولید ناخالص داخلی رتبه پنجاه و یکم جهان را دارد اما در پله ششم تا هشتم جهانی در تولید گازهای گلخانه‏‏ای همچون دی اکسید کربن قرار گرفته است،کشور چین با حدود 28درصد تولید دی اکسید کربن رتبه اول را دارد و آمریکا با رتبه نخست تولید ناخالص داخلی دنیا و حدود 14 درصد انتشار دی اکسید کربن جهان در رتبه دوم انتشار گازهای گلخانه‌ای قرار دارد. ( آمار سال 2019)

وی گفت: افزایش دما و خشکسالی به صورت دومینو وار یکدیگر را تشدید کرده‌اند به طوری که عملا باعث تبخیر بیشتر بوده اند و در نتیجه در مناطق خشک، بارش کمتر اما با شدت زیادتر است، در پی این مشکل بشر باید میزان انتشار گازهای گلخانه ای را تا سال 2030 به نصف کنونی و تا سال 2050 تقریبا  به صفر برساند.

این کارشناس حوزه آب و انرژی، با بیان این که کشورهای آمریکا و چین به عنوان بزرگ‎ترین کشوهای تولیدکننده گازهای گلخانه‏ای هستند، گفت: یکی از مشکلات مبارزه با تغییرات اقلیمی برای کشورهای فقیر و کمتر توسعه یافته، نداشتن توان تامین تکنولوژی‏های پیشرفته برای مقابله با تغییرات اقلیمی نسبت به کشورهای ثروتمند است.

قنادی اسلامی افزود: بالا رفتن دما عملا باعث بيشتر شدن تعريق و نيز تبخير شده است كه در نهايت مصرف آب را در گياهان و جانوران  بالا مي‎برد به طوري كه افزايش هر يك درجه دما مي‏تواند ميزان مصرف آب را به مقدار قابل توجهي بالا ببرد. اين وضعيت مي‏تواند كشور را در آينده با مشكلات جدي و عملا خشكيدگي بیشتری مواجه كند. هر چقدر خشکیدگی در کشور بالاتر رود، عملا میزان باروری یا قدرت زایش زمین کمترخواهد شد.

وی افزود: تغییرات اقلیمی باعث افزایش زمان‏های خشکسالی و نیز کاهش تعداد سال‏های ترسالی می‏شود.

**آثار خشکسالی

این کارشناس حوزه آب و انرژی گفت: خشکسالی می‏تواند در مرحله هواشناسی با کمبود بارش،  در مرحله هیدرولوژی با کاهش منابع آب زیرزمینی و سطحی اتفاق بیفتد که در نهایت هر دو می‏تواند منتهی به خشکسالی کشاورزی و عدم داشتن آب کافی برای کشاورزی شود که به امنیت غذایی آسیب می‏رسانند. البته خشکسالی پس از گذر از مرحله اقتصادی و اجتماعی حتی می‏تواند به خشکسالی روانی که پیامد آن همان افسردگی است منتهی شود همچون خشکی دریاچه آرال  که در شوروی سابق که تاثیرات روانی بسیاری روی مردم آن مناطق گذاشته است.

به گفته قنادی اسلامی، گرچه خشکسالی یک پدیده طبیعی است اما نابودی منابع آب زیرزمینی و ورشکستگی آبی با فعالیت‏های انسان محور و با برداشت بی رویه اتفاق می افتد، از طرفی عدم آب کافی باعث کاهش کیفی و کمی محصولات کشاورزی می‏شود. 

وی گفت: خشکسالی‏های انسان محور به دلیل برداشت بی رویه، عملا باعث تاثیرات مخرب آن در شرایط اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی- امنیتی می‏شود. خشکسالی انسان محور برخلاف خشکسالی‏های طبیعی، در دوره‏های دراز مدت اتفاق می‏افتد و به راحتی می‎تواند به ورشکستگی آبی در هر کشوری منجر شود.

این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهار کرد: متاسفانه ما در کشور بیشتر شاهد کنترل بحران‏های آبی و یا انتقال بحران به زمان‏های آینده یا به منطقه دیگری در هنگام کم آبی مناطق مختلف کشور هستیم درحالی که باید به دنبال حل ریشه‌ای مشکل باشیم، در برخی از موارد هم با کمک‏های مالی به ضرر کنندگان سعی می‏کنیم نشان دهیم بحران را مدیریت کرده ‏ایم.

** ساختارهای جدید حکمرانی آبی در کشور نیاز است

قنادی اسلامی تصریح کرد: ما در کشور نیاز به ساختارهای جدید حکمرانی آبی هستیم. ساختارهای جدید باید دارای مولفه‏های مستقل در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری بوده و باید در تمامی سیاست‏گذاری‏های کلان اقتصادی کشور دخالت داده شود.

به گفته وی، اگر مقابله با تغییرات اقلیمی با همین روند انتشار گازهای گلخانه‏ای و مصرف سوخت‏های فسیلی ادامه پیدا کند، این فرصت که همچون پنجره ای برای تصمیم گیری بشریت باز شده است، برای همیشه بسته خواهد شد و باید نظاره گر عبور از نقطه بی بازگشت تغییرات اقلیمی و روند نابودی طبیعت و کره خاکی خودمان باشیم که می‏تواند تاثیرات مخرب اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی امنیتی برای کشورها به دنبال آورد. البته اگرچه امروزه تغییرات اقلیمی هم ناشی از فعالیت‏های غیرمتوازن بشر است، اما مشکلات اصلی مرتبط با منابع آب در کشور ما ناشی از فعالیت‏های انسانی است و اثرات تغییرات اقلیمی نقش بسیار کمتری در خشکیدگی کشور داشته است.

این کارشناس حوزه آب و انرژی گفت: دبی و جریان ظاهری رودخانه‏هایی همچون کارون و یا سایر رودخانه‏ های کشور در فصول بارندگی نمی‏تواند ملاک و معیاری مناسب برای بارش خوب و سال پرآبی باشد زیرا به دلیل گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی بسیاری از بارش‏ها در نقاط مرتفع که در گذشته به صورت برف بوده و می‏توانست ذخیره مناسبی برای تامین آب در فصول گرم سال باشد، به صورت باران باریده شده و امکان ذخیره در فصول گرم را ندارد و خود را به صورت سیلابی شدن و پر آبی رودخانه‏ها نشان می‏دهد و این موضوع غلط انداز بوده و نباید باعث برداشت‏های اشتباه در این خصوص شود، این بارش‏ها نمی‏تواند به معنی رفع ورشکستگی آبی برای کشور باشد.

وی عنوان کرد: یادمان باشد که مجوز میزان برداشت آب را ما نباید با اعمال قانون، به مصرف‌کننده‌ها  بدهیم بلکه این طبیعت است که بر اساس میزان تواناییش می‏تواند آن را تامین کند و توانایی طبیعت همیشه و در همه سال‏ها ثابت نبوده و به خصوص امروزه با تغییرات اقلیمی و برداشت‏های بی رویه برای کشور خشک و نیمه خشکی مثل ایران کاهش زیادی یافته است. هرچقدر دیرتر برای مشکلات کم آبی در کشور اقدامی صورت گیرد، عمق و شدت مشکلات بزرگتر شده و راهکارهای موجود نیز محدود تر و سخت تر خواهند شد.

به گفته این کارشناس حوزه آب و انرژی، متاسفانه جامعه ما شوک پذیری خود را نسبت به خبرهای  بحران منابع آبی از دست داده و این زنگ خطری بزرگ از نقطه نظر جامعه شناسی و عدالت زیست محیطی برای مردم و محیط زیست یک کشور است. این وضعیت می‏تواند محصول شرایط بیمار گونه  اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی آن جامعه باشد.