گزارش جهان اقتصاد از اساسنامه خاک خورده پیگیری حق‌آبه هیرمند

فریده خدادادی-سال‏هاست که تالاب هامون خشک شده است و مردم منطقه سیستان که در مجاورت رودخانه هیرمند سکونت دارند، با مشکل کم آبی دست و پنجه نرم می کنند و پس از گذشت 48 سال تدوین اساسنامه پیگیری حقابه رودخانه هیرمند بین ایران و افغانستان باعث شد که آرزوی دیرینه مردم این دیار تحقق پیدا کند اما دریغ که تاکنون از اجرای آن خبری نبوده است.

به گزارش جهان اقتصاد، سال گذشته پس از گذشت 48 سال از امضای قرارداد حق‌آبه ایران از افغانستان، اساسنامه پیگیری حق‌آبه رودخانه هیرمند در هفت‌بند تدوین شد و دراین اساسنامه بر مواردی از جمله نقشه‌کشی جدید و به‌روز در حوضه آبریز هیرمند، حفظ امنیت مهندسان نقشه‌برداری و همین‌طور تامین آب رودخانه مرزی ۲ کشور تاکید شد.

نعیم الله سالارزی، معاون کمیسار آب هلمند درکشور افغانستان نیز پیرو این اساسنامه گفته بود که برای انجام تعهدات بین ۲ کشور در موضوع رودخانه هیرمند توافق و پیشنهاد ایران مبنی بر تامین امنیت نقشه‌برداران و همین‌طور کمک به حل مشکل موجود را قبول کرده‌اند.

وی بیان کرده بود که ما یک معاهده تاریخی داریم که در سال ١٣٥١ صورت گرفت و مطابق معاهده آب هلمند حق‌آبه کشور ایران ثابت شد و امیدوارهستیم کار فیزیکی حق‌آبه ایران آغاز و پس از کار یک ماهه حق‌آبه ایران ثابت شود و دولت افغانستان وادار به این است که مطابق معاهده عمل کند.

معاون کمیسار آب هیرمند در ادامه در خصوص ساخت سد بر روی هیرمند نیز عنوان کرده بود که ما ۱۰۰درصد مطمئن هستند که بند کمال‌خان برای ایران هیچ مشکلی به‌وجود نخواهد آورد، حق‌آبه‌ای را که معاهده ذکر کرده به ایران می‌رسد و دولت افغانستان طبق قانون آب این کشور و قوانین بین‌المللی هیچ کاری را نخواهد کرد که به ضرر آب هیرمند باشد.

حال با توجه به تحولات و اتفاقاتی که در کشور این افغانستان وجود دارد، موضوع حقابه رود هیرمند در سراشیبی قرار گرفته است، موضوعی که نباید به فراموشی سپرده شود چرا که تامین آب منطقه مردم ساکن در رود هیرمند واجب است.

خبرنگار جهان اقتصاد نیز پیرو اهمیت این موضوع با محمدرضا محبوب‌فر، کارشناس محیط‌زیست و توسعه پایدار به گفت‌وگو پرداخته است که در ادامه می‏خوانید:

این کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار اظهار کرد: پیش ازانقلاب دولت ایران دادخواست حقوقی ایران از آب رودخانه هیرمند را درمنطقه سیستان استان سیستان و بلوچستان تحت عنوان حقابه ایران ازهیرمند را مطرح نمود زیرا این رودخانه در گذشته درهردو کشور ایران و افغانستان جاری بود و به نحوی که این حقابه ایران از هیرمند تامین و بخشی از آب‏هایی که به نام بارش درافغانستان وجود داشت به رودخانه‏های ایران وارد می‏شد.

محبوب‌فر افزود: در سال 1857 میلادی، هرات که یکی از ولایت‏های کنونی در افغانستان است از خاک ایران جدا شد و خودداری حاکمیت افغانستان از جاری شدن رود هیرمند در خاک ایران، این حقابه را به یک مساله مهم سیاسی، اجتماعی و زیست‌محیطی دو کشور مبدل کرد و به اختلافاتی در ولایت هرات که نزدیک به خاک افغانستان و دولت ایران بود، دامن زد و به معاهده پاریس منجر شد.

وی گفت: براساس معاهده پاریس حاکمیت افغانستان، الزامی برای پرداخت حقابه ایران ازهیرمند را در خاک ایران ندارد و آن را از خاک ایران جدا کرده است.

عضو انجمن آمایش سرزمین ایران گفت: پس از جداشدن هرات از خاک ایران و ملحق شدن به خاک افغانستان، 48 سال طول کشید تا مجدد بحث حقابه هیرمند و قانون و دادخواست حقوقی ایران از هیرمند به ثمر برسد.

محبوب فر افزود: در بهمن ماه 1399 در دولت دوازدهم یک اساسنامه‏ای تحت عنوان پیگیری حقابه رودخانه هیرمند بین ایران و افغانستان تدوین شد وموجب شد تا چندتن از مقامات حوزه آب ومحیط زیست کشورافغانستان برای تصویب به ایران سفر کنند.

** پیگیری حقابه در حد شعار باقی ماند

به گفته وی، با توجه به این که این اساسنامه از بهمن سال 1399 تدوین شد و هر دو کشورملزم به اجرای آن بودند اما به دلیل اختلافات سیاسی، اجتماعی و امنیتی که همچنان بین دو کشور ایران و افغانستان باقی مانده است و با عنایت به مخالفت‏هایی که از نظر داخلی درکشور افغانستان با حقابه ایران از رودخانه هیرمند شده است، عمل به این اساسنامه در حد شعار باقی ماند. 

عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران تاکید کرد: رودخانه هیرمند به تالاب هامون جاری می‏شود اما اکنون در وضعیت خشک قرار دارد و در پی خشکسالی این رودخانه، تالاب هامون کاملا از بین رفته و از نقشه جغرافیایی ایران حذف شده است.

**400 هزارنفر درگیر پیگیری حقابه تالاب هامون

محبوب فرعنوان کرد: درحال حاضرنزدیک به 400 هزارنفر درگیر پیگیری حقابه تالاب هامون هستند که تاکنون نیز به نتیجه نرسیده است به عبارتی زندگی 400 هزار نفر ازمردم سیستان در استان سیستان و بلوچستان در گرو حقابه تالاب هامون است چرا که مردم ساکن درآن نواحی به آب شرب دسترسی ندارند که خود مشکلات بسیاری ایجاد کرده است.

وی تصریح کرد: به واسطه خشکی رودخانه هیرمند و تالاب هامون  در حوضه آبریز هیرمند و منطقه سیستان، مهاجرت بیش از500 هزارنفر به استان‏های همجوار اتفاق افتاده است.

به گفته وی، دولت جدید افغانستان موظف به اجرای اساسنامه‏ای که با دولت دوازدهم در سال گذشته امضا نمودند، هستند و باید حقابه سیستان را از رودخانه هیرمند تقبل کنند.

این کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار گفت: در فروردین ماه سال جاری پس از امضای این اساسنامه بین این دو کشور، سد کمال خان در کشور افغانستان احداث شد وبا افتتاح این سد یعنی فاتحه تالاب هامون و حقابه هیرمند را باید خواند که باید دولت افغانستان نیز به این موضوع ورود پیدا کند و آن را مورد رسیدگی قرار دهد.

** لزوم معاونت دیپلماسی آب در وزارت امورخارجه

وی گفت: متاسفانه جمهوری اسلامی ایران تاکنون فاقد دیپلماسی آب بوده است و وزارت امورخارجه باید در دولت جدید کمیته‌ای را تشکیل دهد یا معاونتی را به ساختارتشکیلاتی  خود تحت عنوان معاونت دیپلماسی آب بیفزاید، چراکه مدتهاست بحران آب در کشور فراگیر شده و به صورت بحران‏های معیشتی، زیست محیطی و انرژی نمود پیدا کرده است.