مهدی نظیفی- تحلیل‌گر اقتصادی

تحولات عمیق ایران در دوره اعتراضات اخیر که ویژگی آن عدم اعتماد میان مردم، فعالان اقتصادی و نخبگان در مقابل حاکمیت است ناکارآمدی سیاست‌گذاران اجتماعی-اقتصادی را به اوج رسانده است. قالیباف، رئیس مجلس گفت:ٰ«امروز باید اقرار کنیم در برخی مسائل قدرت حل مساله را نداریم و گاه که قدرت حل مساله‌ای را داریم، اما آن را در زمان خود حل نمی‌کنیمٰ.» به‌رغم کسب امتیازات ویژه چین از قرارداد ۲۵ ساله با ایران، اخیرا در دو بیانیه بی‌سابقه علیه ایران، در یک تغییر موضع آشکار با همنوایی صریح با مواضع ضدایرانی ۶کشور عرب خلیج فارس خواستار حل مسالمت‌آمیز موضوع جزایر سه گانه بین ایران و امارات شد. این آشکار می‌کند که سیاست خارجی محل حرف‌های بی‌اساس و شعار نیست و موفقیت سیاست‌ها و رفتار کشورها در خروجی مشخص اقتصادی-سیاسی ارزیابی می‌شود. ایران از هیچیک از قراردادهای خود با چین و روسیه به دلیل موانع صادراتی بسیار، خروجی مشخص بااهمیت اقتصادی قابل مقایسه با قراردادهای عملیاتی شده عرب‌‌ها با چین و روسیه حتی در زمینه نفت و گاز هم نداشته است.

قراردادهای چین با اعراب در پی بازی با کارت ایران در منطقه خاورمیانه بدست آمده و از این جهت تبعات آن در آینده می‌تواند منافع ملی ایرانیان را در معرض خطرات جدی قرار دهد. مصداق این سخن سرنوشت پروژه برقی کردن راه آهن تهران-مشهد با چین است، تنها قراردادی که در سفر شی جین‌ پینگ به تهران امضا شد، که به دلیل ساده عدم ارائه ضمانت‌نامه پیش‌پرداخت قرارداد از طرف چین، هنوز فعال نشده است. پس از صدور ۲بیانیه، احضار ملایم و با تاخیر سفیر چین نشان از ضعف‌های مفرط سیاست خارجی دارد که درنهایت خوش‌بینی محض به شرق و بدبینی محض به غرب در موقعیتی قرار گرفته که اکنون شانس کمی برای تعامل با دیگر کشورها به غیر از روسیه و چین دارد پس وزیر صمت هم پس از اعلام ممنوعیت واردات خودروهای فرانسوی، اکنون ممنوعیت واردات از چین را طنزآمیز و توجیهی از سوی غرب‌زده‌ها عنوان می‌کند. اشتباه استراتژیک ارسال اسلحه به روسیه باعث شد چین از جمهوری اسلامی عبور کند ولی پس از این قطعا به شرایط قبل برنخواهد گشت. به بعضی متوهمان کم‌دانش باید گفت چین و روسیه هیچگاه واقعا دوست و متحد ایران نبوده‌اند.

سال ۲۰۲۲، جهش قیمت نفت حدود یک تریلیون دلار درآمد بخش بالادستی صنعت نفت و گاز برای دولتهای خاورمیانه رقم زده است. عربستان از این فرصت اقتصادی حداکثر استفاده را برده، پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال میلادی با سهم ۴۰درصدی، ۴۰۰میلیارد دلار درآمد نفتی کسب کند که نسبت به سال گذشته رشد ۲برابری دارد، ایران و کشور کوچک بحرین هر یک با سهم ۴درصدی در انتهای بهره برداران قرار دارند. در حالی که ایران می‌توانست در حد عربستان از صادرات نفت بهره برداری کند ولی با فرصت‌سوزیهای افراطیون از این خوان نعمت محروم مانده حتی اوجی وزیر نفت گفته است:«ایران به دلیل تحریم‌ها نتوانسته حق عضویت در اوپک را واریز کند». سیاستهای افراطیون باعث شده با وجود افزایش حدود ۴۰درصدی قیمت ارز در مدت تصدی دولت جدید، شاخص بازار بورس کاهش را تجربه کند حتی سهام شرکتهای صادرات محور نتوانند هم‌تراز با قیمت ارز رشد کنند. طبق گزارش اتاق بازرگانی ایران شامخ کل اقتصاد در آبان ماه به ۴۷.۳۹واحد رسیده که با کاهش ۲.۸واحدی نسبت به شامخ مهرماه، کاهش میزان فعالیتهای کسبوکارها، افزایش رکوداقتصادی، کاهش مقدار تولید محصولات، افت قابل توجه سفارشات جدید، کاهش به‌کارگیری نیروی کار، کاهش سفارشات جدید در کنار افزایش موجودی مواد اولیه را نشان می‌دهد. تقویت انتظارات افزایشی در بازارها هم به صورت پیشروی دلار و سکه در کانالهای تاریخی ۳۸هزارتومان و ۱۹میلیون تومان خود را نشان می‌دهد.

تمام اینها آشکار می‌کند با تنگ‌تر کردن حلقه حکمرانی، با اصرار بر مهندسی انتخابات، مهندسی فرهنگی و... به نهایت سیاست داخلی ناکارآمد اقتصادی- اجتماعی معترض‌ساز و سیاست خارجی دشمن‌ساز رسیده است. در حالی که در پرونده‌های: قتلهای زنجیره‌ای، فساد بابک زنجانی، مهسا امینی، وقایع زاهدان و... هیچ حکم محاربه یا اعدام برای متهمان صادر نشده، پس از ماهها سکوت درباره پرونده فساد کلان فولاد مبارکه، به تازگی خبر بازداشت مدیرعامل سابق و مدیران به گوش می‌رسد، ولی به بهانه اقدام پیشگیرانه، بدون اینکه ظاهرا قتلی اتفاق افتاده باشد، شاهد شتابزدگی در صدور و اجرای عجولانه احکام اعدام برای پرونده‌های پرابهام که البته محل مناقشه شرعی و قانونی است، هستیم. اشد مجازات با هدف جلوگیری از جرم، اصولا خالی از رافت بوده و مورد قبول هیچیک از حقوقدانان مطرح ایران و جهان نیست کما اینکه اینگونه احکام قضایی موفق به کسب اهداف پیشگیرانه هم نشده بلکه به تشدید همه جانبه اعتراضات داخلی و محکومیت‌ها و تحریم‌های جدید بسیاری از دولت‌های خارجی منجر شده که با پیچیده‌تر کردن روابط ایران با سایر کشورها باعث شد در بیانیه پایان نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا ضمن اعلام حمایت از حقوق اساسی ملت ایران، آنچه که «سرکوب گسترده» از سوی دولت ایران خواند را محکوم شود. موارد اخیر بار دیگر نشان داد که افراطیون تا چه حدی می‌توانند برای حاکمیت کنونی جمهوری اسلامی خطرناک و پرریسک باشند. البته این تحریمهای محافظه کارانه اروپا و آمریکا که با امید اندک به احیای برجام وضع می‌شود از سوی دیگر باعث شده افراطیون حاکم با همراهی گروههای مافیایی متنفع از تحریم‌ها، برای تشدید خشونت‌های افراطی سوءاستفاده کنند.

 اعدام، شدیدترین شکل سرکوب حکومتی معترضان است ولی افراطیون حاکم خشونت‌های بیمارگونه را ستایش می‌کنند. شاید توجه به توصیه دلسوزانه کارشناسان برای طرد افراطیون، دلجویی از خسارت دیدگان حوادث ۳ماهه اخیر و آغاز گفتگوهای سازنده با گروههای متنوع صنفی، سیاسی و اجتماعی مانعی بر اضافه شدن خسارات جدید بر خسارات قبلی و احتمالا پیداشدن روش میانه‌ای برای پایان تنش‌های اجتماعی بشود. باید تاکید کرد به‌کارگیری خشونت علیه معترضان و تشدید آن فقط موجب انفجار اعتراضات می‌شود و نشان‌دهنده رسیدن افراطیون به نهایت گرداب بن‌بستهایی است که رهایی از آن ظاهرا برایشان محال شده است.

از حافظ یادی کنیم:

از برای مقدمِ خیل و خیالت، مردمان  /  زِاشک رنگین در دیار دیده، آیین بسته‌اند

کار زلف توست، مُشک‌افشانی و نَظّارگان  /  مصلحت را، تُهمتی بر نافهِٔ چین بسته‌اند