مرتضی ابراهیمی

صنعت پتروشیمی یکی از صنایع تاثیرگذار در اقتصاد کشور به شمار می‌رود که مواد پایه در آن دسته‌بندی شده و نقش و اهمیت هر یک از آنها را می‌توان به تفکیک، مورد بررسی قرار داد. یکی از مواد پایه صنعت پتروشیمی، متانول یا متیل الکل بوده که ساده‌ترین نوع الکل است. این محصول بالادستی به صورت گسترده برای تولید مواد شیمیایی صنعتی همانند فرمالدهید، استیک اسید، دی‌متیل ترفتالات، متیل متاکریلات و بسیاری دیگر از ترکیبات شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنين با توجه به كمبود قابل پيش‌بيني منابع انرژي در آينده، مصرف مستقيم متانول به عنوان سوخت پاك و يا در توليد هيدروژن مصرفي پيل‌هاي سوختي، بسيار مورد توجه است.

یوسف کفاش، تحلیلگر کارگزاری کارآمد، در گفتگو با جهان اقتصاد با اشاره به مطلب فوق گفت: متانول از گاز سنتز تولید می‌شود که گاز سنتز نیز از منابع مختلفی از جمله گاز طبیعی (متان)، ذغال سنگ و سوخت‌های مایع تولید می­گردد. در نقاط مختلف دنیا نحوه تولید متانول متفاوت است؛ به طوری که در خاورمیانه به علت وفور گاز طبیعی، 100 درصد متانول تولید شده از متان است. در حالی که در کشورهای  جنوب شرق آسیا نظیر چین حدود 70 درصد متانول تولید شده از ذغال سنگ و تنها 20 درصد از گاز طبیعی است.

کفاش گفت: بر اساس اطلاعات منتشرشده موسسه MMSA در سال 2020، ظرفیت اسمی تولید متانول در جهان نزدیک به 150 میلیون تن است. از طرفی تولید و مصرف جهانی متانول 107 میلیون تن و تجارت جهانی آن 27 میلیون تن است. ظرفیت اسمی تولید متانول در ایران 12 میلیون تن است که 8 درصد ظرفیت اسمی و 43 درصد تجارت متانول در سطح جهان را پوشش می­دهد. از سوی دیگر، نزدیک به 40 درصد از تولید متانول خاورمیانه سهم ایران است.

تحلیلگر کارگزاری کارآمد افزود: حال با این تفاسیر به نظر می‌رسد بررسی شرکت‌های تولیدکننده متانول در بازار سرمایه خالی از لطف نباشد. در حال حاضر سه شرکت پتروشیمی زاگرس، فن­آوران و خارک به صورت سهامی عام فعالیت می­کنند. مجموع ظرفیت تولیدی متانول این سه شرکت، 4.9 میلیون تن است. این شرکت یکی از بزرگترین تولیدکنندگان متانول در سطح جهان شناخته می­شود. از سوی دیگر 80 درصد درآمد عملیاتی پتروشیمی فن‌آوران ناشی از فروش متانول است و 20 درصد دیگر سهم فروش اسیداستیک است. این شرکت تنها تولیدکننده این محصول در کشور است. پتروشیمی خارک نیز دارای ظرفیت 600 هزار تنی تولید متانول است. این پتروشیمی علاوه بر متانول، به تولید پروپان، بوتان و پنتان نیز مبادرت می­ورزد و تنوع محصولات این شرکت نسبت به دو شرکت دیگر بالاتر است. باتوجه با ترکیب محصولات تولیدی هر شرکت می­توان گفت با فرض ثبات سایر عوامل و تغییرات قیمت متانول، در صورت افزایش قیمت جهانی، پتروشیمی زاگرس به علت تک محصول بودن بیشترین تاثیر مثبت در درآمد عملیاتی و پتروشیمی خارک کمترین تاثیر را می­پذیرد. از سوی دیگر درصورت افت شدید قیمت متانول، پتروشیمی خارک کمترین ریسک و پتروشیمی زاگرس بیشترین ریسک را متحمل خواهند شد.

وی بیان داشت: جالب است بدانید که بیشترین سهم بهای تمام شده در این صنعت مربوط به گاز خوراک مصرفی است. در حال حاضر نرخ گاز خوراک به صورت دستوری و بر حسب سنت بر مترمکعب بر اساس دلار نیما تعیین می­گردد. یکی از مهمترین ریسک­های این صنعت تغییرات دستوری نرخ گاز خوراک است. همانطور که مشاهده می­شود بیشترین سهم گاز خوراک در بهای تمام شده محصولات مربوط به پتروشیمی زاگرس است. در واقع در صورت افزایش نرخ گاز خوراک بیشترین زیان متوجه پتروشیمی زاگرس و کمترین زیان متوجه پتروشیمی خارک خواهد شد.

این تحلیل گر بازار سرمایه بیان داشت: به طور خلاصه می­توان گفت به ازای احداث هر تن متانول 550 دلار سرمایه نیاز است. اما باید توجه داشت واحدهای کوچک­تر از یک میلیون تن، هزینه ساخت به مراتب بالاتری دارند. برای واحدهای کوچک به ازای احداث هر تن متانول حدود 750 دلار سرمایه نیاز است. به طور مثال ارزش جایگزینی پتروشیمی زاگرس با فرض دلار 25 هزار تومنی، حدود 45 هزار میلیارد تومان برآورد می­گردد. البته به علت مشکلات ساختاری در اقتصاد ایران و مسائلی از قبیل زمان­بر بودن اجرای طرح­ها، مشکلات تحریم و ... هزینه ساخت هر تن متانول بالاتر از 550 دلار خواهد بود. محاسبه ارزش جایگزینی دو شرکت دیگر به علت تنوع محصولات به راحتی نخواهد بود.

کفاش گفت: روند قیمت متانول نیز مساله دیگری است که میزان تقاضای این ماده پایه صنعت پتروشیمی را تعیین می‌کند. نرخ جهانی متانول از تاریخ 13 اکتبر ( 22 شهریور ) به سطح 200 دلار رسید. اگر چه مازاد عرضه جهانی، کاهش تقاضای محصولات به علت شیوع گسترده ویروس کرونا و چشم­انداز طرح­های افزایش ظرفیت متانول در سطح جهان باعث شده بود نرخ متانول به 150 دلار بر تن نیز برسد اما هم اکنون متانول با قیمت 253 دلار بر تن معامله می­شود. بهبود تقاضای محصولات پتروشیمی، اعلام خبر تاخیر یکساله در بهره­برداری از طرح 1.8 میلیون تن متانول توسط متانکس، چشم‌انداز مثبت نسبت به افزایش تقاضای متانول به عنوان سوخت جایگزین در کشتی­ها از جمله عوامل افزایش قیمت متانول در هفته­های اخیر است. لازم به ذکر است سازمان بین‌المللی دریانوردی، متانول را یک سوخت دریانوردی معرفی کرده است و انستیتوی متانول از این قانون استقبال کرده است. در حال حاضر این موسسه در حال رایزنی با شرکت‌های کشتیرانی مبنی بر ساخت کشتی با استانداردهای سوخت متانول است. هم اکنون 12 نفتکش که سوخت آنها متانول هست در حال فعالیت می­باشند و مجوز ساخت 10 نفتکش دیگر صادر شده است. در واقع زمان اخذ مجوز و ساخت کشتی‌های جدید در حال کاهش است.

وی افزود: با فرض نرخ متانول 210 دلاری و نرخ دلار 25 هزار تومان برای 6 ماه پایانی سال مالی 1399 و نیز سال مالی 1400، سودآوری شرکت­ها به شرح زیر است. کمترین "پی بر ای" تحلیلی نیز مربوط به پتروشیمی زاگرس است. لازم به ذکر است بیشترین درصد تقسیم سود متعلق به پتروشیمی زاگرس با 100 درصد و کمترین درصد متعلق با پتروشیمی خارک با 85 درصد است.

تحلیلگر کارگزاری کارآمد در پایان گفت: بر این اساس و با نگاهی اجمالی می­توان گفت، روند فعلی قیمت جهانی متانول در بلند­مدت چندان پایدار نیست. با بهره­برداری از ظرفیت­های جدید تولید متانول، فشار عرضه باعث افت نسبی قیمت متانول خواهد شد. از سوی دیگر روند سودآوری شرکت­های تولیدکننده متانول در ایران حتی با فرض نرخ­های نه چندان بالا همچنان جذاب خواهد بود. به نظر می­رسد با شرایط فعلی، پتروشیمی زاگرس بیشترین ارزندگی را بین رقبای خود داشته باشد. اما لازم است ریسک­ هایی نظیر افت شدید قیمت متانول و قیمت‌گذاری دستوری گاز خوراک نیز مدنظر قرار گیرد. زیرا بیشترین اهرم نسبت به متغیرهای ذکر شده نیز متعلق به این شرکت است.