گروه نهاد هاي مالي:بي‌شک بارها و بارها شنيده‌ايد که سيستم بانکداري کشورمان به‌صورت بانکداري اسلامي و بدون ربا مديريت و اداره مي‌شود. اما به‌راستي تفاوت سيستم بانکداري ما با ساير سيستم‌هاي بانکي در چيست و به عبارتي ديگر اسلامي بودن بانکها چه تفاوت‌هايي بين بانک‌هاي ما و بانک‌هاي مطرح جهان ايجاد کرده است؟

مسعود سعادت‌مهر، اقتصاددان اظهار کرد: مهمترين مشخصه بانکداري اسلامي، وجود سود به جاي بهره است، لذا به‌منظور تبيين تمايز سود و بهره بايد به تشريح مفاهيم بانکداري اسلامي و سرمايه‌داري پرداخت.وي با شفاف‌سازي درباره مفهوم بانکداري سرمايه‌داري تصريح کرد: در بانکداري اسلامي، اصل بر دريافت بهره است به اين معنا که فرد پول خود را نزد بانک سپرده‌گذاري مي‌کند و بر اساس قراردادي که با بانک مي‌بندد بهره دريافت مي‌کند، از طرفي بانک اين پول را به فرد ديگي وام مي‌دهد و با وام‌گيرنده قرارداد مي‌بندد که مبلغي را به‌عنوان بهره به بانک بپردازد.‏

سعادت‌مهر ادامه داد: بانکداري سرمايه‌داري مبتني بر دريافت بهره با رباست چون در اين سيستم، بانک و وام‌گيرنده دغدغه اين را ندارند که طرف مقابل سود مي‌کند يا ضرر و يا اينکه در چه بازاري سرمايه‌گذاري مي‌کند. تنها اصل و بهره پولي که از قبل توافق شده را مي‌خواهند لذا در سيستم بانکداري سرمايه‌داري، بانک صرفاً يک واسطه مالي است که پول را از سپرده‌گذار دريافت کرده و به فرد ديگري وام مي‌دهد و از اين کار سود مي‌برد.عضو هيئت‌ علمي دانشگاه پيام‌نور لرستان درباره مفهوم بانکداري اسلامي، تصريح کرد: در سيستم بانکداري اسلامي دريافت بهره يا ربا حرام است و اصل بر دريافت سود است، بدين‌ معني که فرد سپرده‌گذار پول خود را به بانک مي‌دهد و قرارداد مي‌بندد که از سود حاصل از پول خود درصدي را دريافت کند، پس بانک بايد اين پول را در جايي سرمايه‌گذاري کند سپس سود به‌دست آمده را بر اساس قرارداد با سپرده‌گذار تقسيم کند ولي اگر سودي در کار نباشد، هيچ مبلغي هم عايد سپرده‌گذار نخواهد شد.‏

سعادت‎‌‎مهر افزود: بانک اسلامي وقتي سپرده‌ها را به افراد ديگري وام مي‌دهد، با آن‌ها قراردادي بر مبناي سود(نه بهره) مي‌بندد لذا وام‌ گيرنده بايد پول خود را در کارهاي توليدي و سودآور سرمايه‌گذاري کند و بانک بر اين روند نظارت خواهد کرد، سپس اگر وام‌گيرنده به سودي دست يافت طبق قرارداد آن‌را با بانک تقسيم مي‌کند ولي اگر سودي حاصل نشد و يا احياناً ضرر کرد، فقط بايد اصل وام را به بانک برگرداند و هيچ بهره‌اي را هم مازاد بر اصل پول به بانک نخواهد پرداخت.وي خاطرنشان کرد: در سيستم بانکداري اسلامي، بانک وکيل سپرده‌گذار است(نه‌واسطه) و در ازاي آن حق‌الزحمه‌اي را دريافت مي‌کند لذا هر سيستمي که در آن سود به جاي بهره باشد بانکداري اسلامي محسوب مي‌شود. يکي از مزايايي بانکداري اسلامي اين است که به‌منظور دستيابي به سود بيشتر پول در چرخه توليد و تجارت وارد مي‌شود در حالي‌که در بانکداري غيراسلامي هيچ ضمانت و نظارتي بر نحوه چرخش پول و قرارگيري آن در کارهاي توليدي وجود ندارد.سعادت‌مهر در پاسخ به سؤالي مبني‌بر اين‌که آيا بانکداري ايران، اسلامي است؟، اذعان کرد: در حال حاضر بانکداري ايران تفاوت چنداني با بانکداري ربوي ندارد و تنها به‌جاي واژه "بهره" از "نرخ سودعلي‌الحساب" که از قبل مقدار آن هم تعيين شده است استفاده مي‌کند.‏

‏ در واقع نرخ سود علي‌الحساب توجيهي براي وجه اسلامي بخشيدن به‌کار بانک‌هاست که در اين راستا گاهاً آن را بالا و پايين مي‌کنند. امروز بانک‌هاي ما نه تنها از بهره خود نمي‌گذرند که حتي اگر يک روز پرداخت بهره از طرف وام‌گيرنده به تأخير بيفتد براي او مبلغي را با عنوان جريمه لحاظ مي‌کنند.عضو هيئت علمي دانشگاه پيام‌نور لرستان در رابطه با علل اجرايي نشدن بانکداري اسلامي در کشور، تصريح کرد: در بانکداري اسلامي اصل بر اعتماد است، يعني سپرده‌گذار به بانک اعتماد کند که قراردادي که بسته مي‌شود بر اساس سود باشد نه بهره، از طرفي بانک هم بايد به وام‎‌‎گيرنده اعتماد کند که باصداقت مبلغ سود عايدي خود را بيان کند.سعادت‌مهر ادامه داد: فرض بر اين است که افراد مسلمان‌ هستند، پس دروغ نمي‌گويند، دزدي نمي‌کنند و در يک کلام سبک زندگي اسلامي بر جامعه حاکم است که اگر اين شرايط در جامعه برقرار باشد بانکداري اسلامي بسيار مؤثر و راهگشا خواهد بود ولي از آن‌جايي که اين اعتمادسازي در جامعه کنوني ما وجود ندارد بانکداري اسلامي اجرا نمي‌شود.وي با اشاره به راهکارهاي ايجاد بانکداري اسلامي در کشور، خاطرنشان کرد: براي اجراي بانکداري اسلامي بايد وام‌هاي کلان به مردم داده شود.‏

‏ فرض کنيد اگر به صد نفر، 100 وام پنج ميليون توماني داده شود، بانک بايد بر تمام امور اين 100 نفر نظارت کند تا ميزان سود آنها و به تبع آن، سهم بانک و وام‌گيرنده مشخص شود، اما اگر به جاي 100 وام پنج ميليون توماني، يک وام 500 ميليوني داده شود نظارت بر يک نفر به مراتب آسان‌تر و با کيفيت‌ بيشتري خواهد بود.سعادت‌مهر اظهار کرد: در بانکداري اسلامي ريسک به حداقل مي‌رسد زيرا افراد مختلف پول خود را در بانک سپرده‌گذاري مي‌کنند و اين پول جمع شده در پروژه‌هاي مختلفي سرمايه‌گذاري مي‌شود لذا به‌دليل اين هم‌پوشاني معلوم نيست که پول چه فردي در چه پروژه‌اي سرمايه‌گذاري شده است و از آنجايي که همه پروژه‌ها باهم ضرر نمي‌کنند و معمولاً تعداد زيادي سود مي‌کنند، هميشه سودي وجود دارد که بين سپرده‌گذاران تقسيم شود.اين اقتصاددان بيان کرد: افرادي که در بانک‎‌‎ها مسئول اعتبارات هستند بايد از تخصص بالايي برخوردار باشند تا با ارزيابي صحيح و در نظر گرفتن تمام جوانب طرح‌ها، وام‌ها را به طرح‌هايي اختصاص دهند که توجيه اقتصادي داشته باشند. به‌عبارتي ديگر در بانکداري اسلامي متوليان بانک‌ها بايد کارشناسان خبره اقتصادي باشند در حالي‌که اين موضوع در بانکداري ربوي چندان اهميتي ندارد. ‏