مرتضی ابراهیمی- آمارها نشان می‌دهد که در ماه‌های اخیر ترکیب نقدینگی تغییر یافته است. مطابق این آمارها، رشد ماهانه سپرده‌های مدت‌دار در خردادماه معادل ۲/ ۱ درصد بوده و به کمترین میزان طی دو سال اخیر رسیده است. ازسوی دیگر در آخرین ماه بهار ۱۰ درصد به میزان سپرده‌های جاری (دیداری) افزوده شده است. این روند مختص به خرداد نبوده و مطابق بررسی‌ها، از انتهای پاییز سال گذشته، از نسبت «شبه پول به نقدینگی» کاسته شده و در عوض «نسبت پول به نقدینگی» رشد کرده است. محتمل‌ترین دلیلی که برای تغییر ترکیب نقدینگی می‌توان بیان کرد، تداوم سیاست کاهش نرخ سود بانکی به شکل بخشنامه‌ای و در فواصل زمانی کوتاه‌مدت بوده است.
باتوجه به اهمیت مطالب فوق با یک کارشناس اقتصادی گفتگو کرده ایم
میثم رضایی، کارشناس ارشد اقتصادی و مشاور سیاست‌های پولی، مالی و صنایع در گفتگو با جهان اقتصاد گفت: نرخ بهره ابزاریست به‌منظور جلوگیری از کاهش ارزش پول در امروز و دریافتی در آینده (به دلیل ارزش زمانی پول و نرخ تورم). همچنین در شرایط متعارف بازار، به‌منظور جبران فرصت‌های سرمایه‌گذاری وام‌دهنده، ممکن است مبلغی به‌عنوان حداقل سود مورد انتظار وام‌دهنده به این نرخ اضافه گردد. یکی از عوامل موثر بر تعیین نرخ بهره، تورم است. در واقع نرخ بهره عاملی است در جهت تعدیل ارزش زمانی پول در اثر کاهش قدرت خرید در مواجهه با تورم.
رضایی افزود: نرخ بهره معمولاً به دو دسته نرخ بهره واقعی و اسمی تقسیم می‌شود. نرخ بهره اسمی ، نرخی است که معمولاً توسط بانک مرکزی اعلام می‌گردد. اما آنچه که در واقعیت بیانگر هزینه فرصت پول است، نرخ بهره واقعی است که برای نخستین بار فیشر آن را اینگونه مطرح نمود. نرخ بهره واقعی برابر است با تفاضل نرخ بهره اسمی و تورم.
این کارشناس ارشد اقتصادی بیان داشت: در تحلیل‌های اقتصادی به‌طور معمول نرخ مقایسه هزینه فرصت فعالیت‌ها غالباً، با توجه به نرخ بهره اسمی محاسبه می‌گردد. اما از لحاظ اقتصادی کاهش عدد نرخ بهره اسمی نمی‌تواند معیار مناسبی در سنجش میزان هزینه فرصت پول در یک جامعه باشد.
 |
تورم ـ نرخ بهره اسمی = نرخ بهره واقعی
نمودار: نرخ بهره واقعی در ایران
اگر با توجه به فرمول و رابطه فیشر ( رجوع به نمودار) بخواهیم این موضوع را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم، کاملاً روشن است که نرخ بهره واقعی در حال حاضر، بیشترین مقدار خود در ۲۵ سال گذشته را تجربه می‌کند. دراین شرایط اقتصادی و نرخ بهره ۱۵ درصدی، بسیاری از فعالین اقتصادی اینگونه می‌پندارند که نرخ بهره به کمترین میزان خود در سال‌های اخیر رسیده، غافل از اینکه کاهش تورم در قیاس با نرخ بهره اسمی، فزاینده‌تر بوده است.
رضایی گفت: در ۲۵ سال گذشته با توجه به نمودار تنها ۸ سال نرخ بهره واقعی مثبت بوده است ( در سال های ۷۹، ۸۰، ۸۴، ۸۸، ۸۹، ۹۳، ۹۴ و ۹۵ ) و در ۱۷ سال باقیمانده دیگر، سپرده‌گذاری در بانک‌ها به امید کسب سود، به دور از توجیه اقتصادی بوده است. با توجه به اطلاعات فوق، سیاست پولی بانک مرکزی و استفاده از ابزاری به نام نرخ بهره، برخلاف تصور عامیانه، انقباضی‌ترین سیاست پولی در ۲۵ سال اخیر است. سیاستی که انبساطی عمل نمود و موجب افزایش بخشی از نقدینگی شد. در حالی که اگر استدلال اکثریت مردم، در نظر داشتن نرخ بهره واقعی بود، شاید اثری معکوس داشت و بانک‌ها ماًمن سپرده‌های بیشتری بودند. به بیان دیگر سیاست اعمال شده به لحاظ توضیح فنی و اقتصادی، سیاست پولی انقباضی بود که در اذهان عمومی انبساطی انگاشته شد.
