هفت پیشنهاد برای حرکت به سوی بانکداری اسلامی

خبرگزاری ایکنا نوشت: سیدسعید شمسی‌نژاد، عضو هیئت‌مدیره بانک قرض‌الحسنه رسالت و کارشناس امور پولی و بانکی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره وضعیت کنونی بانکداری اسلامی در کشور و راهکارهای حرکت بانک‌ها به سوی بانکداری اسلامی پرداخت و اظهار کرد: با گذشت بیش از سه دهه از تصویب و استقرار قانون عملیات بانکی بدون ربا در سیستم پولی و مالی کشور، کلیه ذی‌نفعان این موضوع به کارآمدی این قانون با دیده تردید نگاه کرده و ابعاد مختلف آن را دچار مشکل می‌دانند. به عبارت دیگر انتظاری که نویسندگان آن زمان قانون عملیات بانکداری بدون ربا از تصویب آن داشتند عملاً در حال حاضر به وقوع نپیوسته و اهداف آنها از حرکت در این مسیر محقق نشده است.

صوری بودن اغلب قراردادها در نظام بانکی

وی ادامه داد: شاید بتوان این‌گونه بیان کرد که مواردی از قبیل عدم توجه به اصول اساسی بانکداری اسلامی، ضعف فرهنگ‌سازی مناسب در ایجاد و استقرار بانکداری اسلامی، عدم ارتباط با بانک‌های اسلامی در سایر کشورها و ایجاد بستر رقابت میان آن‌ها، ضعف مؤلفه‌های ساختاری پولی و مالی کشور، ضعف ساختاری در ایجاد شبکه مناسب بانکداری اسلامی، صوری بودن اغلب قراردادها و عدم توجه به ماهیت اصولی اقتصاد اسلامی و ... برخی از دلایل این موضوع هستند.

شمسی‌نژاد یادآور شد: با توجه به دلایلی که بیان شد و اذعان همه مردم و کارشناسان، لقب دادن بانکداری اسلامی به سیستم پولی و مالی کشور، کمی جای تأمل دارد. در حالتی می‌توان سیستم بانکی کشور را با عنوان بانکداری اسلامی نامید که برخی مؤلفه‌های اصلی آن مانند استفاده از عقود اسلامی به صورت واقعی نه صوری، تقسیم سود و زیان منطبق با نوع عقد، آشنا بودن همه عوامل بانکداری با محتوا و اصول بانکداری اسلامی، انطباق کامل با موازین شریعت اسلامی از جمله حذف ربا، غرر و... در کلیه عقود، در حال اجرا باشد.

سه هدف اصلی بانکداری اسلامی

عضو هیئت‌مدیره بانک قرض‌الحسنه رسالت با درباره اهداف بانکداری اسلامی اظهار کرد: اهداف اصلی نظام بانکداری اسلامی در سه کلمه شامل عدالت، ثبات و رشد اقتصادی خلاصه می‌شود. دستیابی به این اهداف با توجه به ضعف‌هایی که بیان شد و عملکرد سیستم بانکی در حال حاضر قابل دستیابی نیست و نیازمند اصلاح جدی در ابعاد مختلف است.

این کارشناس مسائل پولی و بانکی ادامه داد: هرچند قرار بود بعد از گذشت پنج سال از تصویب و اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا، این قانون مورد بازنگری قرار گیرد اما با گذشت بیش از چند دهه هنوز این موضوع انجام نشده و عملاً مسیر بانکداری کشور به سمت بانکداری اسلامی حرکت نکرده است. بر اساس واقعیت‌های موجود در سیستم بانکداری و اهداف اصلی بانکداری اسلامی می‌توان پیشنهادهایی را ارائه کرد تا انحراف به وجود آمده در مسیر گذشته کاهش یابد.

محتوای اصلی نظام بانکی کشور، اسلامی نیست

وی یکی از این پیشنهادها را تبیین مجدد اصول بانکداری اسلامی بیان کرد و افزود: به نظر می‌رسد با توجه به عملکرد سیستم بانکی در چند دهه گذشته و اذعان مراجع تقلید و کارشناسان مربوطه، اصول بانکداری اسلامی در سیستم بانکی اجرا نشده و شبهات زیادی در این رابطه وجود دارد. این موضوع می‌تواند از طریق احیا و برجسته شدن شورای فقهی بانک مرکزی و ارائه دستورالعمل‌های اجرایی، حرکتی در تبیین اصول اساسی بانکداری اسلامی ایجاد کند. شمسی‌نژاد با بیان اینکه فقط پوسته نظام بانکی کشور، اسلامی است گفت: به عبارت دیگر لازم است که محتوا و اصول اساسی بانکداری که فقط پوسته ظاهری آن در سیستم بانکی بوده و محتوا و بستر اصلی آن در سیستم بانکی مشاهده نمی‌شود، احیا شود. لذا با استقرار مجدد اصول بانکداری اسلامی، صوری شدن قراردادها از بین رفته و عقود اسلامی با کلیه شرایط و محتوای خود استقرار خواهد یافت.

آسیب‌های سودهای کلان در نظام بانکی

عضو هیئت‌مدیره بانک قرض‌الحسنه رسالت، پیشنهاد دیگر در راستای حرکت به سمت بانکداری اسلامی را فرهنگ‌سازی میان کلیه ذی‌نفعان سیستم بانکی، معرفی و بیان کرد: در حال حاضر اغلب ذی‌نفعان سیستم بانکی به شرایط موجود تن داده‌اند و عملاً تغییر رویه‌های موجود و حرکت به سمت بانکداری اسلامی، کار دشواری است. سود ۲۰ درصد در ذهن مخاطبان بانک‌ها به یک عرف تبدیل شده است. حال واقعیت آن است که این سود عملاً به فرهنگ سیستم پولی و مالی کشور تبدیل شده و سیستم بانکی با تحمل زیان‌های بسیار باید این سود و معادل آن را به سپرده‌گذاران پرداخت کرده که ایجاد آن هم به مؤلفه‌های اقتصادی کشور آسیب فراوان وارد کرده است.

این کارشناس مسائل پولی و بانکی با اشاره به ضرورت افزایش سواد مالی در میان مردم ادامه داد: باید اصول بانکداری اسلامی از طریق توسعه سواد مالی در سطوح مختلف مردم گسترش یابد و این رشد سواد مالی در کنار آموزش بانکداری اسلامی میان مردم، سیستم بانکی و کلیه ذی‌نفعان می‌تواند فرهنگ‌سازی مناسب را ایجاد کند.

نیازمند ایجاد رقابت در سیستم بانکی هستیم

وی بر ضرورت ایجاد رقابت در میان سیستم بانکداری کشور تأکید کرد و گفت: به اعتقاد برخی کارشناسان، عجله در اعلام و به‌کارگیری سیستم بانکداری بدون ربا برای همه شبکه بانکی، خود از عوامل توسعه‌نیافتگی آن‌ها به سمت بانکداری اسلامی است. به عبارت دیگر عدم ساختار و بسترسازی مناسب قبلی و نیز عدم شکل‌دهی رقابت میان بانک‌های کشور با سایر بانک‌های اسلامی در کشورهای دیگر نمی‌تواند منجر به هدف مطلوب شود.

شمسی‌نژاد با بیان اینکه می‌توان میان بانک‌های اسلامی و غیراسلامی رقابت ایجاد کرد یادآور شد: اگر در کشور ما همچون برخی کشورهای دیگر از سیستم دوگانه یعنی فعالیت هم‌زمان بانک‌های غیراسلامی و بانک‌های اسلامی استفاده می‌شد و عملاً مردم با انتخاب خود به سیستم بانکی مراجعه می‌کردند و شرایط رقابت هم ایجاد می‌شد، شاید در حال حاضر می‌توانستیم به داشتن چند بانک اسلامی افتخار کنیم.

ضرورت توسعه فناوری‌ها و استفاده از نیروهای خلاق و جوان در سیستم بانکی

عضو هیئت‌مدیره بانک قرض‌الحسنه رسالت، پیشنهاد دیگر خود در مسیر حرکت به سمت بانکداری اسلامی را اجرای طرح جدید اصلاح نظام بانکی دانست و اظهار کرد: عملکرد قانون عملیات بانکی بدون ربا نشان از ضعف‌های مختلف در آن دارد. لذا باید طرح جدید نظام بانکی مبتنی بر دادن روح اسلامی به کلیه عقود و اجرای واقعی بانکداری اسلامی، سریع‌تر به اجرا درآید. به نظر می‌رسد این طرح در صورتی بتواند به سمت نقطه مطلوب حرکت کند که بر استقرار کامل عقود اسلامی و نیز حاکمیت دادن بیشتر بانک مرکزی در کلیه شئونات سیستم بانکی و تغییر فرهنگ موجود سیستم بانکی تأکید داشته باشد. این کارشناس مسائل پولی و بانکی با اشاره به ضرورت توسعه فناوری‌ها و استفاده از نیروهای خلاق و جوان، اظهار کرد: شاید یکی از مهم‌ترین عوامل اصلی دور شدن سیستم بانکی از بانکداری اسلامی، صرف هزینه‌های زیاد در سیستم بانکی و ماندن در فضای سنتی بانکی و عدم تغییر رویه در آن است. به عبارت دیگر می‌توان با استقرار فناوری‌های جدید و به‌کارگیری نیروهای جوان و خلاق، علاوه بر ایجاد شفافیت بیشتر، هزینه‌های بانک‌ها را کاهش داده و به سمت واقعی‌تر شدن نظام مالی بانک‌ها حرکت کرده و استقرار بانکداری اسلامی رنگ واقعیت به خود بگیرد.

بانک‌ها باید از بنگاه‌داری خارج شوند

شمسی‌نژاد پیشنهاد دیگر را بازگشت بانک‌ها به عملیات اصلی خود دانست و تصریح کرد: شاید بتوان واضح‌ترین عنوان برای بانک‌ها را واسط شدن میان سپرده‌گذاران و تسهیلات‌گیرندگان بیان کرد اما در حال حاضر اغلب بانک‌های کشور زیرمجموعه‌ها و شرکت‌های بسیار زیادی دارند که اغلب منابع بانک‌ها را در شرکت‌های خود مصرف می‌کنند. به عبارت دیگر سیستم بانکی کشور از حالت واسطه‌گری به حالت بنگاه‌داری تغییر مسیر داده است.

عضو هیئت‌مدیره بانک قرض‌الحسنه رسالت، بر اهمیت خروج بانک‌ها از بنگاه‌داری اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد اجبار بانک مرکزی و سیستم حاکمیتی کشور بر بانک‌ها مبنی بر خروج از بنگاه‌داری، امری کاملاً درست بوده و انتظار می‌رود که این فرایند، خدمت‌رسانی بیشتری به مردم و نظام اقتصادی کشور کند.

ضرورت توسعه فرهنگ قرض‌الحسنه

این کارشناس مسائل پولی و بانکی، پیشنهاد هفتم خود را توسعه فرهنگ قرض‌الحسنه دانست و بیان کرد: در ابتدای انقلاب اسلامی، فرهنگ قرض‌الحسنه در سیستم بانکی کشور تبلور بسیار زیادی داشت اما با سود محور شدن سیستم بانکی، عملاً نظام قرض‌الحسنه دچار افول شد که این موضوع را می‌توان از میزان مانده حساب‌های سیستم بانکی در سرفصل قرض‌الحسنه مشاهده کرد که کمتر از ۵ درصد کل سپرده‌های سیستم بانکی را تشکیل می‌دهد.

وی با اشاره به اهمیت حمایت از بانک‌های قرض‌الحسنه ادامه داد: در حدود ده سال از شکل‌گیری بانک‌های قرض‌الحسنه در کشور می‌گذرد اما میزان مخاطبان و رشد این نوع بانک‌ها در کشور نشان می‌دهد که هنوز فرهنگ قرض‌الحسنه در کشور وجود دارد و می‌توان با ایجاد بستر مناسب برای رشد و توسعه فعالیت‌های این نوع بانک‌ها در کشور، مردم و سیستم بانکی را به سمت بانکداری اسلامی سوق داد.

شمسی‌نژاد در پایان گفت: به نظر می‌رسد بانکداری اسلامی در حال حاضر خواست همه افراد جامعه است و سیستم پولی و مالی کشور و در رأس آن بانک مرکزی باید راه‌های رسیدن به این هدف مطلوب را تسریع کند. امید است با همت همه مردم و مسئولان، نظام پولی و مالی کشور از شبه‌ربوی بودن خارج شده و به سمت نظام واقعی بانکداری اسلامی حرکت کند، چراکه حرکت به سمت اسلامی شدن نظام پولی و مالی، قطعاً اثر زیادی بر استقرار نظام حکومت اسلامی خواهد داشت.