نقش اردوهای دانش‏آموزی در تربیت کودکان و نوجوانان

در نظام آموزشی ایران هم اردوهای آموزشی بخشی از فعالیت‏های مدارس هستند که معمولا به صورت دوره‏های کوتاه‏مدت (گاهی چند ساعته و نهایتا دو سه روزه) و با اهداف مختلف برگزار می‏شوند. اردوهای آموزش‏محور در جهت آموزش مهارت‏های مختلف، اردوهای کشف استعداد، اردوهای کاربرد علوم در جهت کاربست آموزش‏های نظری در محیط، اردوهای مهارت‏افزایی، اردوهای خانواده‏محور، اردوهای ویژه دانش‏آموزان خاص (کم‏توان) و انواع دیگری از اردوها، سالهاست که در نظام آموزشی ایران به کار بسته می شود. به رغم فواید بسیار زیاد اردوهای دانش‏آموزی، خطرات بالقوه ی این اردوها و ذهنیت‏های موجود در این‏باره، والدین دانش آموزان و اولیای مدرسه را بر آن داشته است تا نسبت به مشارکت در اردوها تردید داشته باشند و دستاوردهای اردوها را کوچک بشمارند. نتایج پژوهش‏ها در خصوص آثار و نتایج اردوهای دانش‏آموزی نشان می‏دهد چنان چه این فعالیت بر اساس مجموعه ای از اهداف و مبتنی بر برنامه‏های حرفه‏ای و ساختارمند تنظیم شده باشد، می‏تواند نقش بسیار موثری در تربیت و رشد کودکان و نوجوانان داشته باشد. از مهم‏ترین آثار و فواید چنین اردوهایی می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:‏ ‏۱- تقویت مهارت‏های اجتماعی اردوها، فرصت‏های بسیار بزرگی برای تقویت مهارت‏های اجتماعی کودکان از طریق توسعه ی روابط اجتماعی قبلی و ایجاد روابط جدید فراهم می‏آورند. فعالیت‏های برنامه‏ریزی‏شده ی اردوها نظیر مشارکت در برپایی چادر، تمیز کردن و مرتب کردن اتاق‏ها، شرکت در فعالیت‏های گروهی، بازی‏های دست جمعی، دوچرخه سواری گروهی و ... همه در جهت رشد مهارت‏های اجتماعی کودکان موثر هستند.‏ ‏۲- کمک به استقلال کودکان بچه‏ها دوست دارند مستقل شوند اما برای بسیاری از آنها شرکت در یک اردو، اولین تجربه ی استقلال و تنهابودن است. اردوها به بچه‏ها این امکان را می‏دهد تا توانایی خود را برای برآمدن از پس کارها به تنهایی محک بزنند.‏ ‏۳- آموختن تیم‏سازی و تقویت مهارت‏های رهبری و تصمیم‏سازی اگر چه معلم‏ها و مربیان در اردوها نقش محافظ و رهبر را دارند اما در بسیاری از امور این نقش‏های اجتماعی به بچه‏ها سپرده می‏شود. آنها باید بتوانند گروه خود را تشکیل دهند، آن را مدیریت و رهبری کنند و یاد بگیرند تصمیم بگیرند و پیامدهای تصمیم خود را بپذیرند.‏ ‏۴- تشویق کودکان به تناسب اندام و داشتن سبک‏زندگی فعال شرایط اردوها به عنوان فضاهای خارج از خانه، مستلزم انواع بازی‏ها و فعالیت‏های بدنی است که مستلزم چالاکی و آمادگی بدنی هستند. این شرایط، خود به خود به کودکان می‏آموزد که تنبل‏ها و چاق‏ها جایی در بازی‏ها ندارند. پس بهتر است برای تغییرات، آماده شوند.‏ ‏۵- ایجاد فرصتی برای محک خوردن توانمندی‏های شخصی اردوها، امکان تجربه ی بسیاری از کارها را فراهم می‏کنند که بچه‏ها پیش از آن تجربه نکرده اند و یا تحت نظارت مستقیم والدین یا مراقبان خود انجام داده اند. یک کودک در شرایط اردو یاد می‏گیرد با احساساتی همچون اضطراب، ترس، تنهایی و ... کنار بیاید و خودش از پس کارهایش برآید. حتی اگر شده این کار، جمع کردن جایش از وسط اتاق باشد.‏ ‏۶- ایجاد فرصتی برای تجربه‏های منحصر به فرد ‏ اردوها به طور طبیعی همه را وادار به جنب‏و‏جوش می‏کنند. این درگیری در فعالیت‏ها، زمینه ی تجربه‏های به یادماندنی و شگفتی برای کودکان می‏شوند که تا مدت‏ها خاطره ی آن را برای شما تعریف می‏کنند. اولین باری که یک کودک، خودش آتش روشن می‏کند یا می‏تواند یک سیخ کباب بپزد یا یک مارمولک را در طبیعت دنبال کند یا از بخت خوبش چند قارچ یا توت فرنگی وحشی رسیده پیدا کند، انگار احساسش به جهان، تازه و میل به زندگی در او ده‏ها برابر می‏شود.‏ ‏۷- ایجاد فرصت برای نوع متفاوتی از دوست‏یابی فعالیت‏های اردویی، کودکان را به نحو جدیدی به هم پیوند می‏دهد. بچه‏ها در اردو، دوستانی پیدا می‏کنند که هیچ گاه در فضای کلاس و مدرسه تصور نمی‏کردند چنین آدمی ‏باشد. بارها پس از اتمام اردوها، بچه‏ها از این حرف‏ها می‏زنند که "من آدم خودم رو پیدا کردم" یا "دنبال یک چنین دوستی می‏گشتم". این دوستی‏ها زمینه همکاری در فعالیت‏های جدی آینده ی کودکان خواهند شد.‏ ‏۸- تقویت اعتماد به نفس و کسب عزت نفس موفقیت‏ها و شکست‏ها، لازمه ی رشد هستند. ورود کودکان به فضایی که توانایی‏های مختلف آنها را به چالش می‏کشد و انجام فعالیت‏های مختلف، حتی اگر تعدادی از آنها با شکست مواجه شود، باز هم باعث تقویت اعتماد به نفس کودکان می‏شود. اردو، فرصت خود ‏بودن را به کودکان می‏دهد و همین، در بچه‏ها احساس شایستگی و خوب بودن را ایجاد می‏کند. تجارب اردو، کودک را به سمت تبدیل شدن به یک بالغ قوی، شایسته و باانگیزه هدایت می‏کند.‏ ‏۹- ایجاد انعطاف پذیری ‏ یکی از خوبی‏های اردو این است که هیچ چیزش شبیه به خانه نیست. اینجا همه چیز، متفاوت از شرایط خانه ی کودک است. همین به بچه‏ها یاد می‏دهد که برای لذت بردن از اوضاع باید مهارت‏های انعطاف‏پذیری و سازگاری خود را بالاببرند، با دیگران کنار بیایند، همه چیز را سهیم شوند و اینقدر غُر نزنند.‏ ‏۱۰- افزایش سطح شادکامی و خشنودی ‏ نیازی به توضیح نیست. اکثر بچه‏ها تا هفته‏ها بعد از یک اردو، بسیار بانشاط و سرحال و باانگیزه‏اند و از همین الآن رویای اردوی بعدی را در سر می‏پرورانند. برای برآورده کردن این آرزوی‏شان نیاز نیست غول چراغ جادو باشید، فقط کافی‏ست به اردو، خوش‏بین باشید. ‏ نکات بالا و ده‏ها مورد دیگر که حاصل مطالعات و تجارب افراد عادی یا پژوهشگران درباره تاثیرات اردوهای مختلف برای کودکان است، حاکی از آن است که در درجه ی نخست، خانواده‏ها و در مرتبه ی بعد، نهادهای آموزشی باید برای تربیت کودکان و نوجوانانی مفید، موفق، شاد و سالم، بیش از پیش بر نقش این گونه فعالیت‏ها تاکید کرده و زمینه را برای گسترش چنین شیوه‏های تربیتی ای آماده سازند.‏ حسن رستمی - روانشناس کودک و نوجوان ‏