طرح عظیم گرمسیری، پیشران جهش تولید کشور

ابراهیم حبیبی-مشاور مسائل اجتماعی طرح های توسعه آب و نیرو -احداث زیرساخت­های اقتصادی و تقویت پیشران­های تولید داخلی، از اصلی­ترین اقداماتی است که دولت­ها برای دست­یابی به رشد و توسعه اقتصادی نسبت به آن برنامه­ ریزی می­کنند. ضرورت استفاده از منابع آب و خاک برای عمران و آبادی غرب کشور در چارچوب «دستورالعمل­های توسعه پایدار و حفاظت از منابع و منافع ملی و باستناد بند 15 راهبردهای درازمدت آب کشور (1382) در زمینه لزوم و مهار و استفاده از آب­های مشترک و ساماندهی رودخانه­های مرزی» از جمله چنین اقداماتی است که ماموریت انجام آن به شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران محول شده است. این اقدام به عنوان یکی از زیرساخت­های توسعه اقتصادی محسوب می­شود که دولت جمهوری اسلامی ایران اجرای آن را به وزارت نیرو ابلاغ کرده است. هدف نهایی از اجرای طرح گرمسیری، تشکیل زنجیره آب، انرژی و توسعه، برای تحقق اهداف توسعه کلان اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و دست­یابی به توسعه و امنیت پایدار است که در غرب کشور اجرا می شود.

نظریات توسعه و تحول اقتصادی، بر این نکته تاکید می کنند اجرای مجموعه ای از اقدامات سازه ای (انتقال آب) و غیرسازه ای، ورودی های جدیدی به سیستم اقتصادی، اجتماعی و امنیتی وارد و نهایتا تغییرات مثبتی ایجاد می کند. طرح عظیم گرمسیری، با سامانه ای به طول 420 کیلومتر و پیش بینی احداث سازه ها و پروژه های سد، تونل و کانال، عملاً 19 شهرستان را تحت تاثیر خود قرار می دهد و پیامدهای متفاوتی را برای هر منطقه به لحاظ اقتضائات و شرایط مختلف این مناطق ایجاد می کند. با این حال، توجه و بررسی های مطالعاتی جهت اطمینان از تحقق کامل اثرات مثبت اقتصادی و اجتماعی احداث سامانه گرمسیری توسط شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بعنوان کارفرمای طرح پی گیری و درسال 1396 با پایان مطالعات، سامانه های انتقال آب و اجزا و عناصر طراحی شده آن، یکی پس از دیگری وارد مراحل اجرایی یا بهره برداری شدند. بهره برداری از شبکه‌های آبرسانی اصلی و فرعی به میزان 14 هزار و 600 هکتار از اراضی طرح‌های توسعه منابع آب و خاک در دو استان‌ کرمانشاه و ایلام که در آخرین هفته از فصل اول پویش # هر هفته_ الف_ب_ ایران در سال جاری با دستور رئیس‌جمهور صورت می گیرد نمونه ای از این اقدامات است.

پیش بینی می شود با بهره برداری از طرح و عملیاتی شدن اجزا مختلف آن، ظرفیت های توسعه منطقه فعال شود و در مجموع بهره برداری از طرح باعث تغییرات خرد، کلان و بنیادی در کشور شده و یکی از پیشران های اصلی توسعه کشور محقق شود.

امکان سنجی و امکان پذیری حل مشکلات اساسی منطقه غرب کشور به ویژه استان های کرمانشاه و ایلام و تاثیرات اجتماعی و توسعه ای راهکارهای اجرای طرح گرمسیری گویای آن است که به جهت این که طرح انتقال آب گرمسیری از نظر نگاه حاکمیتی تسهیل گر توسعه در مناطق مذکور است و با تامین آب موردنیاز، نظام بهره برداری در این مناطق بهبود می یابد، بهره وری آب نیز افزایش می یابد و به طبع آن، بهبود وضعیت اجتماعی و رونق اقتصادی منطقه به ارمغان می آید. در عین حال طرح گرمسیری همچون سایر طرح های توسعه توام با پیامدها و تاثیرات مثبت و منفی است. تغییر در ساختارهای اجتماعی و فرهنگی، تغییر در ارزش ها، هنجارها و باورهای مردم، تغییر در امنیت غذایی، امنیت معیشتی و امنیت اجتماعی از جمله مهم ترین پیامدها و تاثیرات این طرح است که در مطالعات صورت گرفته به آن توجه لازم شده است. بر این اساس، هر گونه استفاده و بهره برداری از این طرح می بایست با توجه به ابعاد کالبدی، ابعاد اجتماعی و ابعاد امنیتی محدوده طرح صورت پذیرد. خوشبختانه شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بعنوان کارفرمای اجرای این طرح، بررسی های عمیق اجتماعی، اقتصادی و امنیتی طرح را انجام داده و ضمن ارائه یافته ها و نکات کلیدی و بنیادی، راهکارهای کنترل پیامدها و تاثیرات را نیز در اختیار متولیان امر قرار داده است.

در مجموع، موفقیت سامانه گرمسیری و طرح هایی از این دست، در گرو توجه به پیشران های کلیدی است که از میان همه آنها عوامل، زمینه ها، شرایط، متغیرها، بازیگران و علل تاثیرگذار آینده از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. برخی از این عوامل عبارتند از: اجرای کامل و متوازن طرح های توسعه و عمران منطقه، نوسازی نظام تولید کشاورزی و تکمیل ذخیره تولید از مواد خام تا محصول نهایی، بازاریابی و نحوه توزیع محصولات کشاورزی، صنعتی و خدمات در داخل کشور و صادرات به خارج، آموزش و توانمندسازی و پایداری تشکل های آب بران و نظام های بهره برداری و اصلاح نظام مدیریت و کاربری اراضی.

نگاه خوش‌بینانه و حداکثری به احداث طرح عظیم گرمسیری با توجه به استعدادها و ظرفیت های موجود در منطقه موفقیت این طرح را نوید می دهد. در این نگاه، روستاهای مرزی در مناطقی چون ازگله، قصرشیرین، مهران و موسیان شاهد جاری شدن آب در عمده زمین های زراعی و کشت محصولات متنوع کشاورزی خواهند بود. بازگشت روستاییانی که سال های پیش به شهرستان هایی مانند دهلران و سرپل ذهاب مهاجرت کرده بودند جریان می یابد. تقویت کشاورزی منطقه، نرخ اشتغال را به ویژه در استان ایلام بهبود می بخشد. زمینه به کارگیری نیروهای بومی در حفاظت از سازه ها و بخش های فنی ایجاد می شود. امنیت سخت افزاری و نرم افزاری منطقه افزایش و تنش های محلی کاهش می یابد. همه این مواهب و سایر مواهبی که احداث این طرح عظیم به ارمغان می آورد با همت و تلاش مضاعفی که در سال جهش تولید از سوی مدیران استانی و هماهنگی بخش های مربوطه اعم از جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، محیط زیست و نهادهای امنیتی نظامی، طوایف و اقوام و اهالی خوب استان های کرمانشاه و ایلام صورت گرفته و در آینده نیز تقویت خواهد شد تحقق می یابد. امید است طرح گرمسیری در پرتو این اقدامات به عنوان یکی از مهم ترین طرح های پیشران جهش تولید به ویژه در منطقه غرب کشور در آید.