فاز جدید رقابت ترانزیتی
یادداشت نیما گلیاری پژوهشگر
رقابت ترانزیتی در منطقه خاورمیانه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی این منطقه، از اهمیت بسزایی برخوردار است. خاورمیانه به‌عنوان پلی بین آسیا، اروپا و آفریقا، مسیری استراتژیک برای تجارت جهانی محسوب می‌شود. کشورهای این منطقه، از جمله ایران، ترکیه، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، برای کسب جایگاه برتر در شبکه‌های ترانزیتی با یکدیگر رقابت می‌کنند. این رقابت نه‌تنها بر اقتصاد منطقه، بلکه بر روابط سیاسی و قدرت منطقه‌ای نیز تأثیر می‌گذارد.
ایران با دسترسی به آب‌های آزاد در خلیج‌فارس و دریای خزر، موقعیت ممتازی برای ترانزیت کالا از آسیای مرکزی به اروپا و بالعکس دارد. بندر چابهار و کریدور شمال-جنوب از پروژه‌های کلیدی ایران هستند که می‌توانند هزینه و زمان انتقال کالا را کاهش دهند. با این‌حال، تحریم‌های بین‌المللی و کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، مانع از بهره‌برداری کامل از این ظرفیت شده است.
ترکیه با توسعه زیرساخت‌های ریلی و بندری، به‌ویژه بندر استانبول و پروژه‌های کریدور میانی، به دنبال جذب جریان‌های تجاری بین آسیا و اروپا است. موقعیت جغرافیایی ترکیه و نزدیکی به بازارهای اروپایی، این کشور را به رقیبی قدرتمند تبدیل کرده است.
امارات متحده عربی نیز با بندر جبل‌علی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های لجستیکی، هاب ترانزیتی منطقه‌ای را در اختیار دارد و به دنبال حفظ برتری خود در تجارت دریایی است. عربستان سعودی هم با پروژه‌های عظیم مانند «چشم‌انداز ۲۰۳۰» و بندر نئوم، قصد دارد نقش خود را در ترانزیت منطقه‌ای تقویت کند.
این رقابت، فرصت‌ها و چالش‌هایی برای منطقه ایجاد کرده است. از یک سو، توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی می‌تواند به رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال و جذب سرمایه‌گذاری منجر شود. از سوی دیگر، رقابت‌های سیاسی و اختلافات منطقه‌ای، همکاری‌های لازم برای ایجاد کریدورهای مشترک را دشوار کرده است. برای ایران، موفقیت در این رقابت نیازمند رفع موانع دیپلماتیک، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل است. در نهایت، همکاری منطقه‌ای و ایجاد شبکه‌های ترانزیتی مشترک می‌تواند به نفع همه کشورهای خاورمیانه باشد و این منطقه را به هاب اصلی تجارت جهانی تبدیل کند. معادله ای که در زنگزور نیز ممکن است دستخوش تغییر شود.
