میدان خودرو جبهه جنگ دیگر ؛
به کجا چنین شتابان
عباس مجیدی نژاد -رئیس انجمن صنفی مراکز معاینه فنی خودرو کشور
چالش تصادفات در کشور را نمی‌توان در یک گزارش تمامی ابعاد آن را مورد بررسی و کنکاش قرار داد؛ لذا بنا بر ضرورت ما در چند قسمت و هر قسم نیز به یکی از مولفه‌های مؤثر در تصادفات پرداخته‌ایم. در قسم اول به آسیب‌شناسی در مورد روزمرگی در این پدیده شوم در کشور بررسی که دیگر در دیدگاه جامعه این پدیده مذموم به امری عادی تبدیل شده و جامعه ما این معضل پذیرفت است. در قسم دوم به اختلالات در این فرایند معیوب را بررسی کرده و در تحلیل آورده‌ایم که باکمال تأسف تعدد تصادفات و در نتیجه آثار مخرب آن در تمامی شئون اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی نیز خود را نشان می‌دهد. ناکارآمدی در نظام حکمرانی، ضعف مدیریت در فرایند حمل‌ونقل، اندک بینی در سطوح سازمانی دستگاه‌های متولی و وجود لابی‌های قدرت در تولید خودرو و واردات آن هر یک خود از عواملی هستند که در نهایت میدان خودرو را تبدیل به جبهه‌ای دیگری برای کشور کرده‌اند. در این مجال قصد آن داریم از دیدگاه دیگری نیز این چالش و معضل اجتماعی و اقتصادی را مورد بررسی و کنکاش قرار دهیم. در هر سه قوه مجریه، مقننه و قضایی یک شعار سرلوحه کار قرار گرفته است و آن هم پیشگیری بهتر از درمان است. پنداری شعاری است به‌مانند دیگر گفته‌های به کرار از مسئولین شنیده؛ اما اجرا نمی‌شود و تاوان سخت این کج‌رفتاری و بدکرداری ملت پرداخت می‌کند. در این قسمت به روند آتی و دورنمای این چالش را مورد بررسی قرار خواهیم داد. در این مجال قصد آن داریم که روند آتی در تصادفات را مورد تحلیل قرار داده و آیا این روند روبه‌افزایش است یا کاهش.
برای تحلیل آینده‌پژوهی در تصادفات دو شاخص از اهمیت بسیاری برخوردار خواهد بود یکی طول عمر ناوگان حمل‌ونقل و دیگر سن رانندگان در حمل‌ونقل که این هر در فاصله ترمز در ایمنی خودرو نقش‌آفرین است.
در تعریف فاصله توقف فاصله‌ای است که خودرو از زمان تشخیص خطر توسط راننده تا زمانی که خودرو به طور کامل متوقف می‌شود طی می‌کند، فاصله توقف نام دارد. فاصله توقف به‌طورکلی شامل دو بخش مجزا است؛ فاصله واکنش و فاصله ترمز. فاصله توقف = فاصله واکنش + فاصله ترمز.
فاصله واکنش فاصله‌ای است که خودرو از زمان تشخیص خطر توسط راننده تا زمانی که پای خود را روی ترمز می‌گذارد طی می‌کند، فاصله واکنش نام دارد. فاصله واکنش تحت‌تأثیر دو عامل است:
زمان واکنش عوامل متعددی بر زمان واکنش شما تأثیر می‌گذارد. اگر راننده باتجربه‌ای باشید و برای اقدام آماده باشید، زمان واکنش شما کوتاه‌تر خواهد بود. مصرف الکل، برخی داروها و خستگی می‌تواند زمان واکنش شما را افزایش دهد که در این بخش سن رانندگان، وضعیت جسمانی. روانی آنها از شاخص‌های اصلی خواهد بود. دیگر سرعت خودرو، در فاصله واکنش متناسب با دوبرابر شدن سرعت تغییر می‌کند. در بخش فاصله واکنش همان‌گونه که قید شد سن و آزمون اختلالات روانی از شاخص‌های مهم است.آزمون اعصاب و روان در کشور مغفول مانده؛ در جدول سالنامه سازمان راهداری سابقه کار و گروه‌های سنی در حوزه مسافر آورده شده است.
مبنی بر اطلاعات آماری فوق روند جذب نیروی جوان در حوزه مسافر با چالش جدی مواجه است. نیروی جوان تا سن ۲۵ سال از تعداد ۹۴۷۸۵ نفر فقط تعداد ۱۲۳ نفر هستند یک‌دهم درصد و حدود %32 آن بالای ۵۰ سال هستند در روند آتی تصادفات در حوزه مسافر نمی‌تواند روندی مناسب باشد و کهولت سن عاملی برای ازدیاد فاصله واکنش بوده و نتیجه ازدیاد در تصادفات خواهد بود. شاخص دیگر طول عمر ناوگان در حمل‌ونقل کشور خواهد بود که این مورد به فاصله ترمز و آن هم به کیفیت خودروها ارتباط خواهد داشت . عواملی که بر فاصله ترمز موثر هستند شرایط جاده ، چسبندگی تایر، نوع ترمز و وضعیت آن، وزن و شیب و کیفیت جاده؛ در جدول ذیل طول عمر ناوگان حمل‌ونقل در حوزه مسافر.
طول عمر ناوگان نیز از شرایط مطلوبی برخوردار نمی‌باشد. تعداد خودروهای زیر ۵ سال حدود %7بوده و بیش %30 آن بین ۱۵ الی ۲۰ سال بوده و حدود %35دیگر آن نیز بالای ۲۰ سال هستند. بدین ترتیب طول عمر ناوگان مسافربری در کشور حدود 16 سال قید کرده اند که این عمر ناوگان بر بخش مسافر نمی‌تواند مورد قبول واقع شود.
در آسیب‌شناسی در این حوزه شاخص موثر را می‌بایست در شیوه نرخ‌گذاری دستوری دانست. عدم توجیه اقتصادی انگیزه سرمایه‌گذاری و ورود نیروی انسانی را با تردید روبرو کرده است.
برای نرخ‌گذاری کالا و خدمات به شیوه‌ای مختلفی شرکت‌ها و سازمان‌ها از آن برای تعیین قیمت محصولات یا خدمات خود استفاده می‌کنند. این روش‌های نرخ‌گذاری بر اساس اهداف مختلفی می‌توانند شکل گیرد و در نهایت تأثیر مستقیمی بر فروش و سودآوری شرکت‌ها داشته باشد. یکی از روش‌های پرکاربرد نرخ‌گذاری، نرخ‌گذاری بر اساس هزینه است. در این روش، هزینه تولید محصول یا ارائه خدمات به‌علاوه میزان سود موردنیاز تعیین می‌شود و به‌عنوان قیمت نهایی اعمال می‌شود. این روش به شرکت‌ها کمک می‌کند تا هزینه‌های تولید و سودآوری خود را در نظر بگیرند تا قیمت منطقی و منصفانه‌ای برای محصولات یا خدمات خود تعیین کنند
اما در حوزه مسافر بدین‌گونه عمل نشده و نرخ‌گذاری دستوری. این صنف را با مغصلات متعددی روبرو کرده و عدم توجیه اقتصادی در این بخش عواقب آن را می‌توان در تاوگان فرسوده و عدم جذب نیروی انسانی جستجو نمود. انگیزه ابرازی دولتمردان از ابلاغ قیمت‌های دستوری رساندن کالا و خدمات باقیمت مناسب به دست مردم و جلوگیری از سودجویی در کالا و خدمات بوده تا بتوانند حداقل معیشت مردم را حفظ و رضایت نسبی آنان را به دست آورند. گرچه این موضوع در مقاطعی به کالاهای غیرضروری و غیراساسی هم توسعه‌یافته که سیاستی قابل‌تأمل است اما جای این سؤال باقی است که آیا این انگیزه خیرخواهانه باهدف توسعه عدالت اجتماعی در جامعه، با کاربست سیاست قیمت‌گذاری دستوری، به اهداف خود رسیده است؟
بی شک در جواب این سؤال در ناکارآمدی حکمرانی بوده و با تفکر جزیره‌ای نه‌تنها کمکی به احوال در حمل‌ونقل نبوده؛ بلکه حتی مضر به این شرایط نیز بوده است.
در حوزه حمل کالا
در حوزه حمل کالا طول عمر ناوگان حمل‌ونقل نیمه‌سنگین بیش بیست پنج سال می‌رسد. اما گروه‌های سنی رانندگان در این بخش مبنی بر نمودار ذیل از سالنامه سازمان راهداری
در بخش حمل‌ونقل کالا هم شرایط جذب برای متقاضیان مطلوب نبوده و گرچه نسبت به حوزه مسافر بهتر است؛ اما جوابگوی روند توسعه در ناوگان نخواهد بود. در جدول فوق تعداد شاغلین تا سن ۲۹ سال در کل کشور تعداد ۲۱.۵۷۵ نفر بوده که %3.9 در کل بوده به معنی دیگر سن رانندگان شاغلین در بخش کالا هم رو به کهولت بوده عامل بزرگی در تصادفات است.
در بخش سن ناوگان حمل‌ونقل در حوزه سنگین اطلاعات آماری خود جوابگوی ضعف مدیریت در حکمرانی بوده که با اندک بینی و تفکر جزیره‌ای راه به جایی نبرده؛ بلکه حتی آسیب‌های جدی و زیر ساختی را به این حوزه وارد نموده است.
نمودار فوق نشان‌دهنده آن است که نوسازی در این حوزه بسیار بهتر و مناسب‌تر در حوزه مسافر بوده است. عامل این نوسازی در ناوگان از اهمیت خاصی برخوردار است و آن هم در تعرفه حمل‌ونقل در کالا باید دانست که آن باز ویژگی تحلیلی خود را داراست در جدول ذیل که خودروهای ناوگان به تفکیک آمده است گویای این مهم خواهد بود.
در جدول فوق به تفکیک بارگیر ثابت و بارگیر غیرثابت؛ نوسازی در ناوگان بارگیر غیرثابت (کشنده‌ها) به‌طور محسوسی بیشتر صورت‌گرفته است و به‌گونه‌ای که در طی پنج سال اخیر متوسط عمر ناوگان حمل‌ونقل در کشنده‌ها (بارگیر غیرثابت) به معدل ۱۶.۸۲ رسیده است. در جدول روند نوسازی در ناوگان حمل‌ونقل برای بارگیر غیرثابت نشان می‌دهد.
در ناوگان حمل کالا نسبت به حمل مسافر در جذب نیروی کار و نوسازی ناوگان از شرایط مناسب بهتری برخوردار بوده است و در حوزه کالا نیز کشنده‌ها نسبت به کامیون‌ها در نوسازی موفق‌تر عمل کرده‌اند در نمودار ذیل این مقایسه در ناوگان صورت‌گرفته است.
در تحلیل آینده‌پژوهی در باب تصادفات و روندی برای کاهش آن در برنامه‌ریزی در این حوزه ضرورت یک دیدگاه سیستمی و توانمندی را لازم خواهد داشت. ناکارآمدی حکمرانی و تصمیمات کوتاه‌مدت و تفکر جزیره‌ای و تحمیل نرخ‌های دستوری به اصناف مختلف و بدون در نظر داشت فایده و زیان عواقب سنگینی را جامعه تحمیل کرده است. در نمودار فوق نوسازی در ناوگان مسافر جوابگوی رشد و توسعه در فرایند حمل‌ونقل نمی‌باشد. ریشه نوسازی در بخش بارگیر غیرثابت (کشنده‌ها) را باید در تعیین نرخ توافقی جستجو نموده و توجیه اقتصادی در بخش امکان نوسازی و رشد و توسعه را به وجود آورده است. در دستورالعمل نرخ‌گذاری کالا و خدمات صنفی قید شده است:
"دستورالعمل نرخ‌گذاری کالاها و خدمات صنفی مصوب ۲۷/۶/۱۳۹۱ کمیسیون هیئت عالی نظارت مقدمه: قیمت یکی از متغیرهای مهم اقتصادی است که بسیاری از تصمیمات خرید بر اساس آن شکل می‌گیرد به‌طورکلی در یک اقتصاد سالم عامل قیمت انعکاسی از کیفیت و ارزش کالا است و مصرف‌کنندگان برای کالاها و خدمات مطلوب و یا کیفیت موردنظر خود حاضر به پرداخت بهای آن می‌باشند در اقتصاد بازار رقابتی که امروزه نظام اقتصاد جهانی به آن سوق پیدا کرده و دولت‌ها به دنبال اعمال وظایف حاکمیتی از قبیل نظارت و کنترل هستند، عمدتاً نظام عرضه و تقاضا تعیین‌کننده قیمت یک کالا یا خدمت می‌باشند؛ ولی در اقتصادی که دارای تعادل در عرضه و تقاضا نمی‌باشد یا شرایط رقابتی در آن حاکم نیست قیمت کالاها و خدمات می‌تواند غیرواقعی شده و نارضایتی مصرف‌کنندگان را در پی داشته باشد؛ بنابراین ضرورت دارد حاکمان و دولتمردان با اتخاذ تدابیر مناسب و استفاده از توان فنی و کارشناسی تشکل‌های صنفی و سازمان‌های غیردولتی (NGO) ها نسبت به تعیین قیمت و ایجاد تعادل در آن بازار و یا ایجاد ضوابط و چارچوب متناسب با شرایط جامعه و بازار برای نحوه قیمت‌گذاری برخی از کالاها و خدمات حساس و اساسی اقدام نمایند. در اقتصاد کشور ما که برخی از کالاها و خدمات دارای عرضه کمتر از تقاضا می‌باشند و به‌عبارت‌دیگر تقاضا بر عرضه پیشی می‌گیرد ضرورت ایجاد تعادل با افزایش تولید از یک سو و هم زمان دخالت در قیمت‌گذاری از سوی دیگر احساس می‌گردد برای برخی از کالاها و خدمات دلایل مختلف از جمله کمبود عرضه، وجود انحصارات، توجه خاص به منافع صنفی، پراکندگی نامناسب واحدهای صنفی و.. موجب می‌شود که برای آنها قیمت‌گذاری صورت گیرد."
این مبحث از مباحث بااهمیت و زیرساختی در حوزه حمل‌ونقل است که در این مجال نمی‌توان به‌تمامی ابعاد آن را به بررسی و کنکاش گذاشته شود. این نکته مهم نیز مغفول واقع نشود که تحلیل ناوگان درون‌شهری مقال و مجال دیگری می‌طلبد که در درون‌شهری تحت نظارت سازمان حمل‌ونقل شهرداری بوده و تأمین منابع مالی آن هم داستان دیگری خواهد داشت.
در انتها و مخلص کلام روند حاکم بر حمل‌ونقل مبتنی بر اصول علمی و پایه‌ای در این روند نیست در صورت عدم بازبینی و اصلاح ساختاری در این حوزه جامعه ما با چالش‌های بیشتری در بخش تصادفات در طول زمان درگیر خواهد شد.
