اما و اگرهای یارانه ها

سوالی که در این مقطع زمانی مطرح است، یارانه‌های پرداختی واقعاً توانسته‌اند به کاهش فشار معیشتی بر خانوارهای کم‌درآمد کمک کنند؟

جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهایی است که حجم بالایی از منابع خود را صرف یارانه ها جهت حمایت از دهک های پایین درآمدی می‌کند.

شاخص نسبت تولید ناخالص داخلی اسمی به تولید ناخالص داخلی بر اساس قدرت خرید (PPP) برای ایران در سال ۲۰۲۳ تنها ۲۳ درصد بوده؛ این در حالی است که میانگین جهانی آن ۴۹ درصد است. این شکاف به‌روشنی نشان می‌دهد که قیمت‌های دستوری و یارانه‌های پنهان در اقتصاد ایران بسیار گسترده‌اند.

اعطای این حجم از یارانه ها و تلاش دولت جهت تثبیت قیمت ها، تاثیر زیادی بر عملکرد مکانیسم قیمت ها و کارآمدی بازار دارد به عبارتی دولت در تلاش است.

انتظار نظام برنامه ریزی کشور این بوده که با چنین سطحی از یارانه‌ها، شرایط اقتصادی و معیشتی دهک‌های پایین درآمدی بهبود و توزیع درآمدها عادلانه شود.

جهت بررسی عملکرد این نظام تخصیصی یارانه ها، می توان گزارش شاخص های قیمت مرکز آمار ایران را مد نظر قرار داد بر اساس این گزارش دهک های پایین درآمدی با تورم بیشتری نسبت به دهک های بالای درآمدی مواجه بودند.

 همچنین کالاهایی اساسی و خوراکی که عمدتا هدف نظام یارانه ای کشور بوده و سهم بالایی از سبد هزینه ای خانوارهای کم درآمد را به خود اختصاص داده با تورم های بالا مواجه بودند.

فاصله تورمی دهک‌های اول و دهم معادل ۱.۶ واحد درصد (افزایش ۰.۶ واحد درصد نسبت به ماه قبل) است.

 این داده‌ها نشان می‌دهد که دهک‌های کم‌درآمدتر فشار تورمی بیشتری نسبت به دهک‌های پردرآمد متحمل شده‌اند و شکاف تورمی بین دهک‌ها در حال افزایش است.

سهم هزینه های خوراکی از کل سبد هزینه سه دهک پایین درآمدی بالای ۴۰ درصد است با توجه به کشش ناپذیری این هزینه ها نسبت به تغییرات قیمت ها، قطعا افزایش تورم گروه کالایی خوراکی ها و آشامیدنی ها بر روی کاهش هزینه کرد خانوارها در حوزه آموزش، بهداشت و فرهنگ و موضوعات رفاهی تاثیر گذار است.

از طرفی با توجه به سهم بالای یارانه ها و قیمت گذاری های دستوری، کارامدی نظام بازار کاهش یافته است. قطعا این وضعیت با اهداف نظام برنامه ریزی کشور و سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی هم خوانی ندارد.