وقتی آب کم می‌آید؛ چگونه بحران اقلیم امنیت غذایی و اقتصاد جهان را تهدید می‌کند؟
راضیه احمدوند
کم‌آبی و تغییرات اقلیمی، اکنون بیش از همیشه زنگ خطری جدی برای کشاورزی و تامین غذای میلیاردها نفر در سراسر جهان است. اقتصاددانان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که این بحران نه تنها تولید محصولات کشاورزی را به شدت کاهش می‌دهد، بلکه هزینه‌های اقتصادی گسترده‌ای را به جوامع تحمیل کرده و می‌تواند منجر به ناآرامی‌های اجتماعی و بحران‌های انسانی شود. آیا جهان آماده مقابله با این چالش بی‌سابقه است؟
محمد علی طاهری کارشناس محیط زیست، در گفتگو با جهان اقتصاد، با اشاره به اینکه آب، این منبع حیاتی و ضروری برای زندگی، امروز به یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های جهانی تبدیل شده است، اظهار داشت: تغییرات اقلیمی که موجب افزایش دمای زمین و تغییر در الگوهای بارندگی شده‌اند، شرایط کم‌آبی و خشکسالی‌های بی‌سابقه‌ای را در بسیاری از مناطق دنیا رقم زده‌اند. این بحران آبی نه تنها دسترسی به آب شیرین را محدود کرده بلکه تأثیرات گسترده و پیچیده‌ای بر تولید کشاورزی و امنیت غذایی جهانی برجای گذاشته است؛ چالشی که اقتصاددانان محیط‌زیست از آن به عنوان یکی از جدی‌ترین تهدیدهای قرن بیست و یکم یاد می‌کنند.
وی افزود: یکی از مهم‌ترین پیامدهای تغییرات اقلیمی، تغییر الگوهای بارندگی و افزایش شدت خشکسالی‌ها است. بسیاری از مناطق جهان، به خصوص نواحی خشک و نیمه‌خشک، با کاهش چشمگیر میزان بارش مواجه شده‌اند. این شرایط باعث شده ذخایر آب‌های زیرزمینی و منابع سطحی به شدت کاهش یابند. با افزایش دمای هوا، میزان تبخیر آب از خاک و منابع سطحی بیشتر می‌شود که به کاهش میزان آب قابل استفاده منجر می‌گردد.
طاهری ادامه داد: این کاهش منابع آب تاثیر مستقیم و ملموسی بر کشاورزی دارد، زیرا کشاورزی بیش از ۷۰ درصد مصرف آب شیرین در جهان را به خود اختصاص داده است. کاهش دسترسی به آب، کاهش عملکرد محصول و افزایش هزینه‌های تولید را به دنبال دارد. حتی در مناطقی که پیش‌تر کشاورزی پایدار بوده، تغییرات اقلیمی باعث شده کشاورزان با شرایط دشواری روبرو شوند که ممکن است به ترک زمین‌های کشاورزی و مهاجرت اجباری منجر شود.
امنیت غذایی، به معنای دسترسی کافی، قابل اعتماد و سالم به مواد غذایی برای همه افراد جامعه، تحت تاثیر جدی این بحران آب قرار گرفته است. کاهش تولید محصولات کشاورزی به افزایش قیمت مواد غذایی منجر می‌شود، امری که به ویژه در کشورهای در حال توسعه که بخش زیادی از درآمد خانوار صرف خرید غذا می‌شود، تبعات سخت‌تری دارد. در بسیاری از مناطق، کم‌آبی موجب شده کشاورزان نتوانند همه زمین‌های زراعی خود را به طور کامل آبیاری کنند یا به سمت کشت محصولاتی با نیاز آبی کمتر بروند که معمولاً ارزش اقتصادی کمتری دارند. کاهش تولید و نوسانات شدید در عرضه غذا، پایداری بازارهای غذایی را مختل کرده و امنیت غذایی را در سطح ملی و بین‌المللی به خطر می‌اندازد.
همچنین، این ناپایداری در عرضه مواد غذایی باعث می‌شود گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان، سالمندان و فقرا بیشترین آسیب را ببینند و فقر غذایی و سوءتغذیه در برخی مناطق شدت یابد. این وضعیت می‌تواند به تشدید تنش‌های اجتماعی و سیاسی و حتی بروز درگیری‌های محلی و منطقه‌ای دامن بزند.
این کارشناس بحران کم‌آبی را از نظر اقتصادی نیز بسیار هزینه‌بر دانست و افزود: اقتصاددانان محیط‌زیست تاکید دارند که پیامدهای اقتصادی بحران آب فراتر از کاهش تولید کشاورزی است. کمبود آب تاثیرات گسترده‌ای بر بخش‌های مختلف اقتصاد دارد، از جمله کاهش بهره‌وری نیروی کار، تخریب زیرساخت‌های حیاتی، افزایش هزینه‌های بهداشتی و به ویژه بار مالی ناشی از مهاجرت‌های ناشی از کم‌آبی.
به گفته او، مطالعات مختلف نشان داده‌اند که کشورهایی که برنامه‌ریزی و مدیریت پایدار منابع آبی ندارند، ممکن است تا دو دهه آینده کاهش ۱۰ تا ۲۰ درصدی در تولید ناخالص داخلی خود تجربه کنند. این کاهش اقتصادی می‌تواند به افزایش بیکاری و فشار بر نظام‌های حمایتی منجر شود و در نهایت اثرات مخربی بر رفاه اجتماعی و توسعه پایدار بگذارد.
این فعال محیط زیست در ادامه با تاکید بر اینکه در کشورهایی که بخش کشاورزی سهم قابل توجهی در اقتصاد دارند، بحران آب می‌تواند منجر به کاهش درآمد کشاورزان، افزایش فقر روستایی و مهاجرت گسترده به شهرها شود، خاطرنشان ساخت: این موضوع فشار بر زیرساخت‌های شهری را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، هزینه‌های ناشی از بازسازی زیرساخت‌های آسیب دیده توسط خشکسالی و سیلاب‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی نیز بر دوش دولت‌ها سنگینی می‌کند.
اقتصاددانان محیط‌زیست معتقدند که برای مقابله با بحران آب، باید رویکردی چندجانبه و هماهنگ اتخاذ شود. از یک طرف، فناوری‌های نوین می‌توانند به بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی کمک کنند. استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، کشاورزی دقیق مبتنی بر داده‌های اقلیمی، توسعه گونه‌های مقاوم به خشکی و افزایش بهره‌وری آب از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند آسیب‌های ناشی از کم‌آبی را کاهش دهند.
از سوی دیگر، اصلاحات نهادی و سیاست‌گذاری‌های اقتصادی در مدیریت منابع آب ضروری است. قیمت‌گذاری واقعی آب، حذف یارانه‌های نامتناسب و ایجاد بازارهای آب قابل معامله، می‌تواند مصرف بی‌رویه و هدررفت منابع آب را کاهش دهد و انگیزه‌های اقتصادی مناسبی برای استفاده بهینه از این منبع فراهم کند.
همچنین، تقویت زیرساخت‌های ذخیره‌سازی آب مانند سدها و سیستم‌های مدیریت آب باران، بهبود شبکه‌های آبرسانی و جلوگیری از اتلاف آب، و افزایش آموزش و آگاهی عمومی در مورد اهمیت حفظ منابع آبی، از دیگر راهکارهای مهم است.
به گزارش خبرنگار جهان اقتصاد، بحران آب و تغییرات اقلیمی محدود به مرزهای ملی نیستند. مدیریت مشترک منابع آبی بین کشورها و همکاری منطقه‌ای برای تبادل فناوری، اطلاعات و تجارب، نقش بسیار مهمی در کنترل و کاهش این بحران دارد. بسیاری از رودخانه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی مشترک بین کشورها وجود دارند که بدون همکاری موثر، استفاده پایدار از این منابع ممکن نیست.
برنامه‌های همکاری منطقه‌ای مانند توافقات آبریزهای مشترک، ایجاد نهادهای منطقه‌ای برای مدیریت آب، و حمایت از پروژه‌های توسعه پایدار آبی می‌تواند موجب کاهش تنش‌های احتمالی و افزایش کارایی مدیریت منابع شود.
بحران آب و تغییرات اقلیمی، چالش‌های عمیقی برای آینده کشاورزی، امنیت غذایی و اقتصاد جهان ایجاد کرده‌اند. کم‌آبی و ناپایداری اقلیمی، تولید مواد غذایی را تهدید می‌کند و هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی آن هر روز در حال افزایش است. تنها با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، اصلاح ساختارهای مدیریتی و افزایش همکاری‌های بین‌المللی، می‌توان امیدوار بود که این بحران جهانی را کنترل کرد و راهی برای توسعه پایدار باز کرد.
جهان امروز در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ اگر اقدام عاجل و هماهنگ صورت نگیرد، بحران آب می‌تواند به فاجعه‌ای انسانی و اقتصادی بدل شود که آثار آن برای نسل‌های آینده نیز ماندگار خواهد بود.
