صنعت ماهیگیری و توسعه دریامحور
علی راثی یادداشت پژوهشگر
جمهوری اسلامی ایران با در اختیار داشتن بیش از ۲۴۰۰ کیلومتر خط ساحلی در جنوب کشور، از جمله سواحل راهبردی خلیج فارس و دریای عمان، سالانه حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار تُن انواع آبزیان را از طریق صید صنعتی، سنتی و آبزی‌پروری تولید می‌کند. با این حال، در مقایسه با کشورهای همسایه مانند عمان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، سهم ایران در بازار منطقه‌ای و بین‌المللی محصولات شیلاتی همچنان محدود است. برای نمونه، عمان با استفاده از ناوگان صیادی مدرن، فناوری‌های نوین و برنامه‌ریزی دقیق، توانسته است علاوه بر تأمین نیاز داخلی، به یکی از صادرکنندگان اصلی ماهی در منطقه تبدیل شود. در مقابل، صید در ایران عمدتاً بر روش‌های سنتی و نیمه‌صنعتی مبتنی بوده و بهره‌گیری از سامانه‌های مدیریت ذخایر، سیستم‌های پایش الکترونیک، و استانداردهای جهانی نگهداری و حمل‌ونقل، هنوز به‌طور گسترده تحقق نیافته است.
در حوزه‌ی آبزی‌پروری، به‌ویژه پرورش ماهی در قفس، ایران طی یک دهه اخیر گام‌هایی روبه‌جلو برداشته است. مناطق ساحلی قشم، جاسک، بندرلنگه، چابهار و پارسیان از کانون‌های اصلی این نوع پرورش محسوب می‌شوند. بر اساس برنامه‌ریزی‌های سازمان شیلات، هدف‌گذاری ظرفیت پرورش ماهی در قفس تا سال ۱۴۰۴ حدود ۲۰۰ هزار تُن بوده است، که بخشی از آن تاکنون محقق شده است. با این حال، ایران در مقایسه با رقبای منطقه‌ای خود، هنوز در مرحله توسعه ابتدایی این صنعت قرار دارد. به‌عنوان مثال، عربستان سعودی هدف تولید سالانه ۲۵۰ هزار تُن از طریق قفس‌های دریایی را تا سال ۲۰۳۰ دنبال می‌کند و عمان نیز با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، پروژه‌های بزرگ قفس دریایی را در سواحل بحر العرب راه‌اندازی کرده است.
در حال حاضر، چالش‌هایی همچون نبود زیرساخت‌های پیشرفته برای حمل، فرآوری و صادرات، محدودیت در تولید خوراک آبزیان با کیفیت بالا، فقدان برند ملی صادراتی، فرسودگی ناوگان صیادی، پیچیدگی‌های اداری صدور مجوز پرورش در قفس، و ضعف در پیوند میان پژوهش‌های علمی و تولید، موجب شده‌اند که جایگاه کشور در شاخص‌های کیفی صنعت شیلات تثبیت نشده باقی بماند. این در حالی است که ظرفیت‌های طبیعی و انسانی ایران، در صورت بهره‌گیری از یک سیاست جامع توسعه شیلات، می‌تواند زمینه‌ساز ارتقاء قابل توجه جایگاه منطقه‌ای کشور شود.
برای دستیابی به این هدف، راهبردهایی چندگانه باید هم‌زمان دنبال شوند. نخست، نوسازی ناوگان صیادی و جایگزینی شناورهای سنتی با شناورهای صنعتی و نیمه‌صنعتی مدرن است که به افزایش بهره‌وری، کاهش ضایعات صید و کاهش فشار بر منابع طبیعی کمک می‌کند
. دوم، گسترش آبزی‌پروری در قفس به‌عنوان یک سیاست مکمل و پایدار برای کاهش فشار بر ذخایر دریایی و افزایش تولید بدون تهدید زیست‌محیطی ضروری است. در این مسیر، حمایت‌های مالی هدفمند، آموزش نیروی انسانی، تسهیل واردات ماشین‌آلات و نهاده‌های مورد نیاز، و تدوین مشوق‌های صادراتی نقش حیاتی دارد.
