احیای لوکومتیو توسعه حمل و نقل ریلی

جهان اقتصاد: بالاخره قرارداد همکاری ایران و چین در حوزه برقی سازی خط راه آهن سرخس، رازی و دو خطه کردن مسیر به امضا رسید تا امیدواری به حمل‌و نقل ریلی تزریق شود.

همکاری ایران و چین در توسعه حمل‌ونقل ریلی، یکی از محورهای اصلی شراکت استراتژیک دو کشور است که در سال‌های اخیر با هدف تقویت زیرساخت‌های ترانزیتی و اقتصادی شدت یافته است. این همکاری، در چارچوب ابتکار «کمربند و جاده» چین و با بهره‌گیری از موقعیت ژئوپلیتیکی ایران به‌عنوان پل ارتباطی بین آسیا، اروپا و خاورمیانه، به دنبال ارتقای شبکه ریلی، کاهش زمان و هزینه‌های ترانزیت، و افزایش نقش ایران در کریدورهای جهانی است. ایران، با قرار گرفتن در مسیرهای کلیدی مانند کریدور شمال-جنوب و شرق-غرب، فرصتی منحصربه‌فرد برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی منطقه دارد. یکی از پروژه‌های شاخص این همکاری، قرارداد برقی‌سازی خط ریلی تهران-مشهد به طول ۹۲۶ کیلومتر است که در سال ۲۰۱۷ بین شرکت راه‌آهن ایران و شرکت مهندسی راه‌آهن چین امضا شد و در سال‌های اخیر با پیشرفت‌هایی همراه بوده است. این پروژه، با سرمایه‌گذاری حدود ۱.۸ میلیارد دلار از سوی چین، هدف افزایش سرعت قطارها به ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت و ظرفیت حمل ۱۰ میلیون مسافر و ۱۲ میلیون تن بار در سال را دنبال می‌کند. تا سال ۲۰۲۵، بخش‌هایی از این پروژه، به‌ویژه در حوزه زیرسازی، پیشرفت قابل‌توجهی داشته، هرچند تکمیل آن به دلیل چالش‌های مالی و تحریم‌ها با تأخیرهایی مواجه شده است. علاوه بر این، خط ریلی سرخس-رازی، که بخشی از کریدور شرق-غرب است، نیز در مذاکرات ۲۰۲۵ برای برقی‌سازی و دوخطه کردن مورد توجه قرار گرفت. این خط، با اتصال ترکیه به آسیای مرکزی از طریق ایران، ظرفیت جابه‌جایی ۱۵ میلیون تن بار در سال را هدف‌گذاری کرده است. داده‌های گمرک ایران نشان می‌دهد که در نیمه اول سال ۲۰۲۵، ترانزیت ریلی بین ایران و چین با رشد ۲۶۰ درصدی در حجم کانتینرها مواجه بوده، که عمدتاً شامل کالاهایی نظیر منسوجات، تجهیزات الکترونیکی و مواد اولیه صنعتی است. حمل‌ونقل ریلی بین دو کشور از سال ۲۰۱۶ با حرکت اولین قطار باری از شهر ییوو در چین به تهران آغاز شد. این قطار، مسیر ۱۰,۴۰۰ کیلومتری را در ۱۴ روز طی کرد، درحالی‌که حمل‌ونقل دریایی مشابه بیش از ۴۰ روز زمان می‌برد. مسیر ییوو-تهران، که از قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان عبور می‌کند، به یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت ریلی تبدیل شده و سالانه بیش از ۵۰۰ هزار تن کالا را جابه‌جا می‌کند. 

علی اصغر زرگر، تحلیلگر مسائل بین الملل‌ در این رابطه می گوید: سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، امضاشده در مارس ۲۰۲۱، نیز توسعه زیرساخت‌های ریلی را به‌عنوان یکی از اولویت‌ها برجسته کرده است. این سند، بر تأمین لکوموتیوهای برقی، ساخت خطوط سریع‌السیر با سرعت ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت، و نوسازی ناوگان ریلی ایران تأکید دارد. چین، با تجربه ساخت بیش از ۴۵ هزار کیلومتر خطوط ریلی پرسرعت تا سال ۲۰۲۵، فناوری و سرمایه لازم را به این همکاری آورده است. 

وی افزود: در مقابل، ایران دسترسی به منابع انرژی، به‌ویژه نفت خام، و بازارهای منطقه‌ای را ارائه می‌دهد. با این‌حال، این همکاری با موانع جدی مواجه است. تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده، که از سال ۲۰۱۸ تشدید شد، تأمین مالی و انتقال فناوری را دشوار کرده است. برای مثال، پروژه تهران-مشهد به دلیل مشکلات بانکی و کمبود ارز با کندی پیش می‌رود. همچنین، فرسودگی ناوگان ریلی ایران، که میانگین عمر لکوموتیوهای آن به ۳۵ سال می‌رسد، و ناامنی‌های گاه‌به‌گاه در مسیرهای ترانزیتی، مانند تنش‌های مرزی در ترکمنستان، چالش‌هایی ایجاد کرده است.

در سال ۲۰۲۵، یک سرویس ترانزیتی چین-ارمنستان به دلیل درگیری‌های قفقاز متوقف شد که نشان‌دهنده شکنندگی برخی مسیرها است. بااین‌وجود، چین با ارائه وام‌های بلندمدت و معافیت‌های تعرفه‌ای برای حمل ریلی تا مرز خود، و ایران با برنامه‌ریزی برای افزایش ظرفیت ریلی به ۱۰۰ میلیون تن تا سال ۲۰۳۰، تلاش می‌کنند این موانع را برطرف کنند. این همکاری، علاوه بر منافع اقتصادی، با کاهش انتشار کربن در مقایسه با حمل‌ونقل جاده‌ای، به اهداف زیست‌محیطی نیز کمک می‌کند. در مجموع، شراکت ایران و چین در توسعه حمل‌ونقل ریلی، با مدیریت صحیح چالش‌ها، می‌تواند ایران را به یک قدرت ترانزیتی منطقه‌ای تبدیل کرده و الگویی برای همکاری‌های زیرساختی در آسیا باشد.