فرمان دلار بر بازارهای کلیدی

نرخ ارز در ایران، فقط عددی در تابلو صرافی نیست؛ بلکه نمایانگر عمق انتظارات، اضطراب‌ها و فشارهای ساختاری در اقتصاد کشور است. نوسانات آن‌، بلافاصله یا با تأخیر، بازارهایی مانند طلا، خودرو و مسکن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و اغلب، این تغییرات ریشه در عوامل غیر‌اقتصادی دارد. در این گزارش، به بررسی دقیق و تحلیلی چرایی این اثرگذاری، رفتار بازارهای کلیدی در واکنش به نوسانات دلار و همچنین منشأ این تحرکات ارزی پرداخته‌ایم.

محمد فراهانی، اقتصاددان در گفتگو با جهان‌اقتصاد، گفت: افزایش یا کاهش نرخ ارز در ایران، دیگر صرفاً موضوعی اقتصادی نیست؛ بلکه تبدیل به شاخصی روانی، سیاسی و اجتماعی شده که به‌سرعت در تمامی بازارهای کلیدی، به‌ویژه طلا، خودرو و مسکن، اثر می‌گذارد. این اثرگذاری گاه مستقیم و فوری است و گاه با تأخیر، اما در نهایت، اقتصاد را تحت سیطره‌ای قرار می‌دهد که از بیرون و درون متلاطم شده است.

 وی افزود: بازار طلا به عنوان نخستین واکنش‌گر نوسانات ارزی، همواره آینه‌ای شفاف از انتظارات تورمی جامعه بوده است. زمانی که نرخ دلار افزایش می‌یابد، حتی بدون تغییر قیمت جهانی انس طلا، سکه و مصنوعات طلا در بازار ایران با رشد قیمتی مواجه می‌شوند. این موضوع به‌ویژه زمانی شدت می‌گیرد که نااطمینانی‌های سیاسی یا شوک‌های خبری مربوط به مذاکرات خارجی، فضای بازار را ملتهب کرده باشد. در چنین شرایطی، مردم برای حفظ قدرت خرید خود به خرید طلا روی می‌آورند و این تقاضای سرمایه‌ای، موجب جهش قیمت‌ها می‌شود.

فراهانی ادامه داد: در بازار خودرو، تأثیر دلار پیچیده‌تر و چندلایه است. خودرو در ایران نه‌تنها یک کالای مصرفی، بلکه کالایی سرمایه‌ای و پوشش‌دهنده تورم نیز به شمار می‌رود. با افزایش نرخ ارز، قیمت قطعات وارداتی، فلزات صنعتی، و حتی خدمات جانبی افزایش می‌یابد که مستقیماً هزینه تولید خودرو را بالا می‌برد. افزون بر آن، کاهش عرضه خودرو به‌دلیل نوسان در تأمین ارز یا تعلل در واردات، خود عاملی است که به افزایش قیمت‌ها دامن می‌زند. همچنین از سوی دیگر، رشد نرخ دلار باعث تغییر نگاه سرمایه‌گذاران نسبت به خودرو شده و تقاضای دلالانه در این بازار را افزایش می‌دهد. درنتیجه، خودروهای داخلی و خارجی در زمان بی‌ثباتی ارزی، با رشد قیمتی فراتر از شاخص‌های واقعی مواجه می‌شوند.

در بازار مسکن، تأثیر نرخ ارز کندتر اما ژرف‌تر است. به گفته او؛ برخلاف طلا و خودرو که واکنش آنی به تغییرات دلار دارند، بازار مسکن با وقفه‌ای چندماهه به این نوسانات پاسخ می‌دهد. افزایش نرخ ارز باعث بالا رفتن هزینه مصالح ساختمانی، زمین و تجهیزات ساختمانی می‌شود. از طرف دیگر، سرمایه‌گذارانی که از بی‌ثباتی ارزش پول ملی نگران هستند، به خرید مسکن به‌عنوان دارایی با ثبات روی می‌آورند. همین امر موجب می‌شود که حتی بدون افزایش ساخت‌وساز یا تقاضای مصرفی، قیمت ملک در مناطقی خاص به‌شدت افزایش یابد. درنتیجه، طبقه متوسط از بازار خرید خانه فاصله گرفته و بازار مسکن بیش از پیش به فضایی سرمایه‌ای تبدیل می‌شود تا یک نیاز معیشتی.

فراهانی گفت: در این میان، پرسشی که ذهن بسیاری از فعالان اقتصادی را به خود مشغول کرده، این است که نوسانات نرخ ارز در ایران تا چه اندازه ناشی از عوامل اقتصادی بنیادین است و تا چه اندازه ریشه در تحولات روانی یا سیاسی دارد؟ کارشناسان معتقدند که گرچه برخی عوامل مانند رشد نقدینگی، کاهش درآمدهای ارزی، کسری بودجه ساختاری و تراز تجاری منفی بر افزایش نرخ ارز تأثیر دارند، اما در عمل، نوسانات شدید و کوتاه‌مدت بیشتر حاصل شوک‌های بیرونی و فضای روانی است.

این اقتصاددان در ادامه با تامید بر اینکه برخی تحولات سیاسی مانند وضعیت مذاکرات هسته‌ای، رابطه ایران با کشورهای منطقه و چشم‌انداز بازگشت ارز صادراتی، به شکل مستقیم یا غیرمستقیم نرخ ارز را متأثر می‌سازند، اذعان داشت: در کنار این موارد، نبود شفافیت در سیاست‌های ارزی دولت، نرخ‌گذاری چندگانه و تغییرات ناگهانی در سیاست‌های بانک مرکزی نیز بر ابهام بازار دامن می‌زند و باعث می‌شود معامله‌گران به کوچک‌ترین نشانه‌ها واکنش نشان دهند.

نکته قابل تأمل آن‌که، در دوره‌هایی که بازار ارز با ثبات نسبی مواجه بوده، سایر بازارها نیز نوعی آرامش نسبی را تجربه کرده‌اند. این نشان می‌دهد که نرخ ارز، نه فقط یک عامل اقتصادی، بلکه مهم‌ترین محرک ذهنی برای قیمت‌گذاری در بازارهای دیگر است. بر این اساس، کارشناسان توصیه می‌کنند که دولت به‌جای مدیریت دستوری بازارها، با طراحی یک استراتژی شفاف ارزی و کاهش انتظارات تورمی، آرامش را به بازارها بازگرداند.