سازمان بنادر و دریانوردی و رسوب کالا

در سال‌های اخیر، یکی از چالش‌های مزمن بنادر کشور، رسوب و توقف بلندمدت کالاها در انبارها و محوطه‌های بندری بوده است؛ در حالی که میانگین توقف کالا در بنادر دنیا کمتر از ۷ روز است، این عدد در بنادر ایران به بیش از ۷۰ روز می‌رسد. اما دلیل این رسوب چیست؟ و نقش سازمان بنادر در این میان تا چه حد است؟ 

نخست باید یادآوری کرد که بنادر، نقاط استراتژیک و گذرگاه تجارت‌اند، نه انبار. توقف طولانی‌مدت کالا در این مراکز نه‌تنها باعث تحمیل هزینه به تجار و مصرف‌کنندگان نهایی می‌شود، بلکه عملاً کارایی بنادر را کاهش داده و موجب افت عملکرد اقتصادی می‌شود. 

باور اشتباهی در افکار عمومی شکل گرفته که گویا سازمان بنادر از طریق دریافت هزینه انبارداری، از رسوب کالا سود می‌برد. اما بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که این سازمان نه‌تنها نفعی از رسوب نمی‌برد، بلکه بیشترین خسارت را نیز متحمل می‌شود. 

طبق اذعان فعالان تجاری و بررسی‌های صورت‌گرفته، دلایلی مانند پیچیدگی مقررات، نوسانات ناگهانی در بخشنامه‌ها، مشکلات تخصیص ارز، دشواری ثبت سفارش، اختلال در سامانه‌های مرتبط، و تأخیر در خروج کالاهای متروکه، عمده دلایل رسوب هستند؛ مواردی که هیچ‌کدام در حوزه وظایف یا اختیارات سازمان بنادر قرار ندارد. 

از لحظه‌ای که کالا به بندر تحویل داده می‌شود، ظرف کمتر از دو ساعت قبض انبار صادر می‌شود و صاحب کالا می‌تواند مراحل ترخیص را پیگیری کند. پس از طی فرایند گمرکی و اخذ مجوزها، کالا ظرف چند ساعت آماده تحویل است. بندر به‌صورت ۲۴ ساعته و هفت روز هفته فعالیت دارد و هیچ توقفی از سوی این سازمان صورت نمی‌گیرد. در حالت عادی، فرایند بندری کمتر از ۱۲ ساعت زمان می‌برد. 

خسارت‌های وارده بر سازمان بنادر از محل رسوب کالا 

افزایش هزینه‌ها: نگهداری کالا، خسارات ناشی از فساد یا انهدام کالا، جابجایی‌های مکرر، و استهلاک تجهیزات از جمله هزینه‌هایی هستند که بر سازمان تحمیل می‌شود. 

کاهش درآمد: رسوب کالا باعث کاهش تردد شناورها، افزایش زمان انتظار و دموراژ، و در نهایت افت شدید درآمدهای بندر می‌شود. 

ناتوانی در بهره‌برداری بهینه از زیرساخت‌ها: محوطه‌ها، اسکله‌ها و تجهیزات به جای استفاده برای فعالیت‌های جاری، درگیر کالاهای متوقف‌شده می‌شوند. 

افزایش ریسک و کاهش ایمنی: انباشت کالاها به‌ویژه کالاهای خطرناک، ایمنی بندر را به خطر انداخته و در صورت وقوع حادثه، تبعاتی ملی در پی دارد. 

اقدامات پیشگیرانه سازمان بنادر 

وضع تعرفه‌های تشویقی و تنبیهی برای خروج سریع‌تر کالاها 

فعالیت شبانه‌روزی عملیات بندری 

بازنگری مستمر در فرآیندها برای تسهیل عملیات 

برگزاری جلسات هماهنگی با ذینفعان تجاری 

پیشنهاداتی برای حل ریشه‌ای مشکل رسوب کالا 

جلوگیری از تصمیمات جزیره‌ای و دستورالعمل‌های مقطعی 

تسهیل فرآیندهای ثبت سفارش و تأمین ارز 

افزایش تعرفه انبارداری نسبت به انبارهای خارج از بندر 

فعال بودن خدمات دستگاه‌های ذیربط در ایام تعطیل 

سازمان بنادر و دریانوردی، نقشی در ایجاد یا افزایش زمان رسوب کالا ندارد. اما با وجود کمترین مسئولیت در این زمینه، بیشترین آسیب را متحمل می‌شود؛ هم از نظر مالی، هم عملیاتی، و هم انسانی. در صورت بروز حادثه، کارگران و نیروهای عملیاتی بندر در خط مقدم آسیب قرار دارند.