طرح پژوهشی «ارتقاء و بازنگری مدل توانگری مالی قانونی بیمه مرکزی ایران (آیین‌نامه شماره ۶۹) مبتنی بر بومی‌سازی مهمترین مدل‌های توانگری در جهان»

ورشکستگی شرکت‏های بیمه و بانک‏ها در مقایسه با سایر صنایع می‌تواند اثرات مخرب‌تری بر مشتریان این صنعت و جامعه داشته باشد. زیرا ورشکستگی این شرکت‏ها موجب انتقال ریسک‏ها به بخش‏ های حقیقی اقتصاد شده و این بخش‏ها را با خطر بحران اقتصادی روبرو می‏ نماید. از این رو نهادهای ناظر مالی همواره برآنند که سیستم‌هایی را به منظور ارزیابی و نظارت بر توانگری و عدم اعسار شرکت‏های بیمه و بانک‏ها به منظور کاهش ورشکستگی این شرکت‏ها طراحی کنند. عدم طراحی مناسب این سیستم‌‌ها می‌تواند سیگنال‌های غلطی به شرکت‏های بیمه، قانون‏گذار و بیمه‌گزاران منتقل کند و اثرات جبران‌ناپذیری بر ایشان داشته باشد. تاکنون در جهان، سیستم‌های مختلف ارزیابی توانگری شرکت‏های بیمه با استفاده از متدولوژی‌های مختلف طراحی و پیاده‏ سازی شده است که هریک دارای نقاط قوت و ضعفی می ‏باشد. در ایران نیز، شرکت‏های بیمه موظف‌اند طبق آیین ‏نامه شماره 69 شورای‌عالی بیمه، مشابه با نسبت کفایت سرمایه بانک‌ها، نسبت توانگری مالی خود را هر ساله محاسبه و به همراه صورت‌های مالی خود برای اخذ تاییدیه به بیمه مرکزی ج.ا.ا ارسال کنند. وجود نواقص نظری و اجرایی این آیین‌نامه موجب انحراف نسبی مقادیر نسبت توانگری مالی محاسبه شده شرکت‏های بیمه از مقدار واقعی آن شده است. به عبارت دیگر، این امر موجب شده است تا تصمیم‌گیری ذینفعان بازار بیمه شامل بیمه‌گزاران، سهامداران و سرمایه‌گذاران، بیمه مرکزی، نمایندگان بیمه و ... در خصوص خرید بیمه‌نامه، سرمایه‌گذاری، نظارت و در نهایت انتخاب یک شرکت بیمه توانگر دچار اختلال گردد و به عبارتی، سیگنال‏ های بازار به فعالان خود از اعتبار کافی برخوردار نیست. 

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده بیمه، مشکل اساسی مورد بررسی در این پژوهش، بروز مشکلات و نواقص نظری و اجرایی این آیین‌نامه در مقایسه با سایر مدل‏ های نوین جهان و شرایط صنعت بیمه و همچنین به روز نبودن مدل و ضرایب آن بوده است. از این رو با توجه به تغییرات و نوسانات شدید اقتصاد کلان، صنعت، بروز تحریم ‏ها و حبس ریسک در داخل کشور و به تبع آن وضعیت بحرانی صنعت بیمه در سال ‏های اخیر و همچنین افزایش بلوغ علمی و عملی صنعت بیمه در زمینه نظارت و توانگری مالی، لازم بود ضمن بازنگری و به روز رسانی آیین‌نامه، ضرایب و مدل آن، با توجه به وضعیت اجرایی آن، اقدام به آسیب‌شناسی و اصلاح آیین‌نامه فوق شود.

در ادامه باید خاطرنشان ساخت مسأله ‏ای که این پژوهش به دنبال پاسخ به آن است، ارائه روشی تا حد امکان دقیق و جامع و در عین حال منطبق با شرایط بازار و صنعت بیمه ایران و مقررات بیمه مرکزی ج.ا.ا و بومی‌سازی آن برای مدل سازی سرمایه مبتنی بر ریسک، سرمایه موجود و نسبت توانگری مالی شرکت‏های بیمه فعال در صنعت بیمه با رویکرد ارایه یک مدل توانگری بومی برای ایران می ‏باشد. بدین منظور، این طرح با هدف اصلاح و بازنگری آیین نامه شماره 69 شورای عالی بیمه و متناسب‌سازی آن با شرایط فعلی و آتی پیش روی صنعت بیمه ایران اجرا شده است.

این طرح شامل 6 فصل است. در فصل اول؛ به بررسی کلیات پژوهش و بیان مساله و خروجی‏ های مورد انتظار پرداخته می ‏شود. در فصل دوم، اقدام به بررسی مهمترین مدل‏های توانگری مقرراتی جهان (از جمله مدل RBC آمریکا، SMR ژاپن، توانگری II اروپا، RBC II تایلند، ...) و مقایسه با نحوه محاسبه توانگری فعلی آیین‏ نامه شماره 69، بیان ایرادات اساسی آیین‌نامه شماره 69 بر اساس مطالعه تجربیات جهانی، نظرات خبرگان و ... پرداخته شده است. مهمترین ایرادات وارده مربوط به نحوه محاسبه سرمایه الزامی، سرمایه موجود و سطوح نظارت بر توانگری مالی موسسات بیمه می‏ باشد. در فصل سوم، معایب سیستم نظارت بر توانگری ایران بیان شده است. در فصل چهارم، به بازنگری و اصلاح اشکالات مربوط به نحوه محاسبه سرمایه موجود باتوجه به فصل دوم پرداخته شده است. مهمترین اصلاحات ارائه شده در این بخش عبارتند از:

1. طبقه ‏بندی انواع سرمایه موجود و منابع.

2. طبقه ‏بندی انواع دارایی بر حسب کیفیت.

3. استخراج شیوه محاسبه سرمایه موجود به تفکیک بیمه ‏های زندگی، غیرزندگی و بیمه ‏گران اتکایی.

در فصل پنجم، به بازنگری و اصلاح اشکالات مربوط به نحوه محاسبه سرمایه الزامی و ریسک ‏ها بر اساس مدل توانگری مالی منتج از فصل دوم پرداخته شده است. مهمترین اصلاحات ارائه شده در این فصل عبارتند از:

1. طبقه ‏بندی انواع سرمایه الزامی و ریسک‏های مشمول.

2. ارائه شیوه محاسبه انواع ریسک و سرمایه الزامی (بیمه ‏گری، اعتباری، بازاری و عملیاتی).

3. ارائه مدل محاسبه سرمایه مبتنی بر ریسک کل (RBC) به تفکیک بیمه‏ های زندگی، غیرزندگی و اتکایی.

در فصل ششم، محاسبات مربوط به تعیین سرمایه موجود و سرمایه الزامی براساس دو مرحله قبلی انجام شده است. مهمترین اقدامات ارائه شده در این فصل عبارتند از:

1. طراحی مدل توانگری مالی صنعت بیمه ایران به تفکیک بیمه‏ های زندگی، غیرزندگی و بیمه‏ گران اتکایی؛

2. انجام محاسبات مربوط به تعیین سرمایه موجود و استخراج معیارهای تعیین سرمایه موجود و کیفیت دارایی‏ ها و ...؛

3. انجام محاسبات مربوط به تعیین سرمایه الزامی نظیر پارامترها، ضرایب ریسک، ضرایب همبستگی و ...؛

4. انجام محاسبات سطوح کنترل توانگری مالی.

نهایتاً در بخش پیوست، «اصلاحیه آیین‌نامه نحوه محاسبه و نظارت بر توانگری مالی موسسات بیمه» و «دستورالعمل محاسبه نسبت توانگری مالی موسسات بیمه» ارائه شده‏ اند.

علاقه‌مندان جهت مشاهده و دریافت متن کامل این طرح پژوهشی می‌توانند به قسمت طرح‌های پژوهشی وب‌سایت پژوهشکده بیمه به نشانی https://www.irc.ac.ir/مراجعه نمایند.