سه ضلع مرگ آفرین/چالش ملی تلفات جاده ای

 

1. مسئله تصادفات جاده ای یک چالش ملی است . تعداد زیاد کشته‌های تصادف در ایران در سال‌های اخیر همواره به عنوان یکی از نگرانی‌های ایرانیان مورد توجه بوده است . آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال  2023  حاکی است سالیانه در جهان حدود ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در تصادفات جاده‌ای کشته می‌شوند.  ایران از نظر تعداد سوانح جاده‌ای در میان کشورهای و در مقایسه با بیشتر کشور‌های همجوار وضعیت مطلوبی ندارد. بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی ۱۹,۸۲۰ نفر در سال ۱۴۰۲ جان خود را در حوادث رانندگی در ایران از دست داده‌اند ( هر روز بیش از 55 نفر و هر ماه هزار و 600 نفر )  که  3 درصد از تعداد فوت ناشی از تصادف در سال ۱۴۰۱ بیشتر است. 

آمارها  همچنین از سال ۱۳۷۵ تا ۱۴۰۳ حدود از ۵۰۰ هزار نفر در تصادفات رانندگی جان خود را از دست داده‌ و بیش از ۷ میلیون نفر مصدوم و مجروح شده‌اند. این بحران زمانی خود را بیشتر نمایان می کند که بیشتر تلفات جاده ای مربوط به جمعیت جوان است . آمارها نشان می‌دهند 83 درصد متوفیان تصادفات افراد زیر 50 سال هستند، 52 درصد آنها زیر 30 سال سن دارند و 80 درصد قربانیان نیز مردان‌اند. این اعداد به‌وضوح نشان می‌دهند که تصادفات رانندگی، نیروهای جوان و مولد جامعه را هدف قرار داده و در تضادی آشکار با تلاش‌ها برای حفظ جوانی جمعیت، آینده کشور را به خطر می‌اندازد.

مطابق قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب ۱۳۹۶، سالانه باید ۱۰% از تلفات ناشی از حوادث رانندگی کاسته شود. مقایسه آمار کشته‌شدگان حوادث جاده‌ای در ایران نشان می‌دهد بدون در نظر گرفتن سال‌های همه‌گیری کرونا، آمار تصادفات در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۳۹۷ نه تنها کم نشده بلکه بیش از 13 درصد افزایش یافته است.  گفته می شود تصادفات 7 درصد به تولید ناخالص ملی لطمه می زند و 9 تا 11 درصد بودجه کشور را مصروف خود می کند. همه این اعداد و ارقام حاکی از عمق یک فاجعه انسانی است و  نشان می دهد که تلاش برای کاهش این آمار نیاز به عزمی جدی و کاری همگانی دارد .

2. وقتی از آمار کشته‌های تصادف در ایران حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم! برای بررسی جامع تر  و کیفی تر  می توان این پدیده را  با  وقایع دیگر و  کشورهای دیگر مقایسه کرد . زلزله‌های بم، رودبار و منجیل و طبس پرتلفات‌ترین زمین‌لرزه‌های نیم‌قرن اخیر ایران هستند. در زلزله بم در سال ۱۳۸۲ حدود ۳۴ هزار نفر، در زلزله رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹ حدود ۳۵ هزار نفر و در زلزله طبس در سال ۱۳۵۷ حدود ۲۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند. این بلاهای طبیعی با وجود گذر زمان هنوز از خاطر جمعی ایرانیان پاک نشده‌اند و همچنان زندگی‌های زیادی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند مطابق با آمار سال ۱۴۰۲، ایران هر سال به اندازه تلفات جانی زلزله طبس و هر ۱.۵ سال به اندازه زلزله‌های بم یا رودبار و منجیل در تصادفات رانندگی کشته می‌دهد. به عبارت دیگر ایرانیان در هر چهار سال در مجموع به اندازه سه زمین لرزه پرتلفات خود در نیم قرن اخیر، جان خود را در راه‌های کشور از دست می‌دهند. این مقایسه به تنهایی گویای آن است که آمار کشته‌های تصادف در ایران تا چه میزان هولناک است. 

همچنین  مطابق آمار بنیاد شهید در طول هشت سال جنگ با عراق ۱۸۸ هزار نفر به شهادت رسیده‌اند که حدود ۱۶ هزار نفر از آنان در اثر بمباران شهرها و ۱۷۲ هزار نفر در نبرد با دشمن جان خود را از دست داده‌اند. اگر متوسط سالانه تعداد شهدایی که جان خود را در جبهه‌های جنگ از دست داده‌اند محاسبه کنیم، به عدد ۲۱ هزار و ۵۰۰ شهید در هر سال می‌رسیم.  مطابق با آمار سال ۱۴۰۲، ایران هر سال تقریبا به اندازه متوسط سالانه شهدای خود در جبهه‌های جنگ با عراق در تصادفات رانندگی کشته‌ می‌دهد. مقایسه تعداد کشته‌های تصادف با آمار شهدای جنگ هشت‌ ساله نشان می‌دهد که از دست رفتن جان ایرانیان در راه‌های کشور مسئله‌ای هولناک و مهیب است و تلفات جانی آن ابعادی به بزرگی یک جنگ تمام‌ عیار دارد.

 

3. مثلث جاده ، خودرو و انسان سه عامل تاثیر گذار در تصادفات جاده ای هستند. طبق آمارها 52 درصد مرگ‌ها به خطای انسانی شامل سرعت غیرمجاز، خواب‌آلودگی و بی‌توجهی به قوانین و 47 درصد به ناایمن‌بودن خودروها و جاده‌ها نسبت داده شده است.  ناایمن بودن خودروها و فرسودگی وسایل نقلیه، تعمیر و نگهداری نامناسب زیرساخت‌های جاده‌ای و عوامل انسانی از عوامل آشکار افزایش تصادفات هستند.

الف) عامل انسانی : در سالنامه‌های وزارت راه و مطالعات مستقل دیگر  عوامل انسانی مانند اشتباهات رانندگان همواره سهم بزرگی را در سوانح رانندگی به خود اختصاص می‌دهد .  ضعف فرهنگ رانندگی ،  بی توجهی، سرعت بالا، استفاده تلفن همراه و... از جمله عوامل انسانی موثر در افزایش تصادفات جاده به شمار می آیند .  حقیقت این است که در مثلث خودرو ، جاده و انسان ، موضوع خطای انسانی نقش بسزایی در بروز تصادفات ایفا می کند. براساس داده های موجود همچنان 70 تا 80 درصد مرگ و میر در جاده ناشی از خطای انسانی است .

ب) عامل خودرو: غیر استاندارد بودن خودروهای ساخت داخل و برخی خودروهای چینی و فرسودگی بالای وسائط نقیله کشور خود یکی از عوامل موثر در افزایش تصادفات ئ تلفات جاده ای کشور به شمار می آید . به گفته پلیس 50 الی 60 درصد علت تصادفات فوتی مربوط به خودروهای ناایمن است چرا که در تصادفات نتوانسته است جان سرنشین را حفظ کند ؛ موضوع ایمنی خودروها در کاهش جان باختگان تصادف نقش اصلی دارند. مطالعات جدید نشان می‌دهد که اگر خودروهای کشور با پلتفرم‌های جدید و ایمن‌تر جایگزین خودروهای قدیمی شوند، می‌توان تلفات و مصدومان جاده‌ای را تا ۵۰ درصد کاهش داد. این کاهش معادل حدود ۳۰ درصد از کل تلفات حوادث جاده‌ای است. 

ج) عامل جاده: وزارت راه و شهرسازی طول جاده‌های شهری و روستایی را بالغ بر 270 هزار کیلومتر اعلام کرده است. این عدد شامل آزادراه، بزرگراه، راه اصلی، آسفالت و شوسه است .  به بیان دیگر با توجه به آمار کشته‌های تصادف جاده‌ای در سال ۱۴۰۱ در هر ۱۱/۲ کیلومتر در جاده‌های ایران یک حادثه منجر به مرگ اتفاق می‌افتد. این در حالی است که در سال ۱۳۹۷ در هر ۱۴/۲ کیلومتر یک حادثه مرگبار رانندگی اتفاق می‌افتاد . غیر استاندارد بودن بسیاری از اتوبان ها و جاده های کشور و خیابانهای شهری، خرابی جاده، خرابی آسفالت و اشکال در علایم راهنمایی و رانندگی، به سرقت رفتن تابلوها، به سرقت رفتن حفاظ ها و گاردریل های پل ها و جاده ها و عدم جایگرینی و حفاظت از آنها و همچنین عدم اصلاح نقاط حادثه خیز در جاده از عوامل موثر در تصادفات جاده به شمار می آیند . بر طرف کردن و اصلاح این موارد می تواند بخش قابل توجهی از تصادفات جاده ای را کاهش و ایمنی راه ها و جاده های کشور را  افزایش دهد .

4. پویش «نه به تصادف» که  از ابتدای اسفند ماه جاری به‌ منظور کاهش تصادفات جاده‌ای و ارتقای فرهنگ ایمنی راه‌اندازی شده است تلاش دارد تا با جلب توجه مردم و مسئولین، به ‌ویژه در زمینه رعایت قوانین رانندگی، جان هزاران نفر را از خطر تصادفات جاده‌ای نجات دهد. هدف اصلی پویش «نه به تصادف» افزایش سطح آگاهی عمومی در خصوص علل تصادفات و تشویق به رفتارهای ایمن در جاده‌هاست. حال باید دید که آیا این تلاش ملی می‌تواند در برابر سه ضلع مرگبار انسان، خودرو و جاده تغییری ایجاد کند؟

کارشناسان حوزه حمل‌ و نقل و ایمنی جاده‌ای بر این باورند که راهکارهای زیادی برای کاهش تصادفات وجود دارد، اما مهم‌ترین راهکار، تغییر رفتار و نگرش مردم نسبت به ایمنی است. اگرچه پایین بودن ایمنی وسایل نقلیه در ایران به علت فرسودگی و قدیمی بودن تکنولوژی در کنار بی احتیاطی رانندگان و توسعه نیافتگی راه‌ها احتمالایکی از دلایل بالای کشته‌شدگان رانندگی است،  اما در مجموع، کاهش حوادث جاده‌ای منوط به آموزش رانندگان، جدیت در اعمال قوانین رانندگی، توسعه و ایمن‌سازی شبکه جاده‌ای و افزایش ایمنی وسایل نقلیه است. کار جمعی و فرهنگ سازی در راستای کاهش آمار تصادفات و خسارت های ناشی از آن بسیار با اهمیت است.  پویش نه به تصادف حتی اگر منجر به کاهش یک مرگ در تصادفات شود ، نیز بسیار ارزشمند و قابل تقدیر است .