«نقدی بر کتاب آخرین بازمانده»
میلاد صادقی وکیل دادگستری و پژوهشگر حقوق هوافضا
«آخرین بازمانده: بازخوانی 30 سال تاریخ معاصر صنعت هوانوردی ایران» کتابی است در دسته تاریخ شفاهی هوانوردی ایران که توسط «تین نگار» به انتشار رسیده است. روایتکننده آن سالها به عنوان نماینده دولت جمهوری اسلامی ایران در سازمان بینالمللی هواپیمایی کشوری (ایکائو) مشغول به انجام وظیفه بوده و همچنین برای مدتی متمادی در سازمان هواپیمایی کشوری ایران فعالیت داشته است. آخرین بازمانده باید از نظرگاهی، روایتگر عزلها و نصبها یا رفتوآمدهای مکرّر و کوتاه در طول چندین دهه از تاریخ هوانوردی کشوری ایران باشد، امری که در دیدگاه راوی خود از وجود یک بازی نامتعادل [در حکمرانی بر صنعت هوانوردی کشوری]، حکایت میکند. اگرچه آخرین بازمانده در داوری تاریخی خود به ملاحظات قابل توجهی همچون ضرورت تقویت شورای عالی هواپیمایی کشوری و تقویت روابط بینالملل هوانوردی کشوری میپردازد و از نگاهی، متضمن اطلاعات تاریخی مفیدی در زمینه هوانوردی کشوری ایران است، اما با این همه و به زعم من، نمیتوان آن را اثری اصیل و منزّه در زمینه تاریخ (شفاهی) هوانوردی ایران به شمار آورد، زیرا:
1-موقعیت و محلی را برای خودبینی و رجزخوانی راوی یا مصاحبهشونده پدید آورده است، چنانکه میخوانیم: «..به طوری که بعد از شش سال کار در سازمان ایکائو به عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران در برخی مسائل تخصصی، نسبت به متخصصان آن مباحث[،] نکتهسنجتر موضوع را بررسی کرده و اظهارنظر میکردم. اظهارنظرهایی که به جز مقاومت چندین نفر، توسط کسانی که منطقی فکر میکردند، پذیرفته میشد چون استدلالهایم قابل رد کردن نبود». یا در جای دیگری میخوانیم: «..حضور بیش از بیستوپنج سال در این بخش نشان میدهد که توانستهام این مسیر را طی کنم و میتوانم به عنوان یک سرمایه ملی تلقی شوم، چون در هر حال سیستم و دستگاه اجرایی دولت کلی هزینه کرده است تا من این تجربه را به دست بیاورم».
2-موقعیت و محلی برای معرفی راوی یا مصاحبهشونده و احکام انتصاب نامبرده و ارتباط او با دولتمردان است. فراتر از آن، بخشهایی از کتاب (دو فصل نخست) خروج موضوعی از بازخوانی 30 سال تاریخ معاصر صنعت هوانوردی ایران داشته و به حیات سیاسی و اجتماعی راوی اختصاص یافته است.
3-در مواقعی از مسائل و وقایعی یاد کرده است که نقل آنها به حقیقت، فاقد ارزش تاریخی مشخص بوده یا اثری در غنای ادبیات تاریخ معاصر هوانوردی ایران ندارد. این مسائل و وقایع به گونهای فاقد ارزش است که از نقل مجدّد آنها در یادداشت پیش روی، پرهیز و خوانندگان را به این کتاب دلالت میکنیم.
4-بیانگر حقایق و گزارههایی نادرست بوده و خوانندگان را به اشتباه میافکند. چنانکه در باب اعضای شورای عالی هواپیمایی کشوری، از حضور یک فرد مطلع حقوق هوایی به جای یک نفر متخصص حقوق هوایی یاد کرده است.
5-اگرچه کتاب، اثری تاریخی به شمار میرود اما تحلیلها، نتایج و یافتههای علمی در آن کمتر به چشم میخورد، به گونهای که راوی را بیشتر در ذکر حقایق، وقایع و حتی شایعات تاریخی غرق و رها کرده و آموزههایی که باید از آنها استنتاج و استخراج نمیشود.
