محيط زيست در تنگناي تهديدها

چهل و دو سال پيش در 5 ژوئن سازمان ملل متحد تصميم گرفت براي رويارويي با تخريب محيط زيست و گونه‌هاي زيستي‌جانوري، اين روز را به عنوان روز جهاني محيط زيست نام گذاري کند.

تاريخچه روز جهاني محيط زيست به سال 1972 بازمي‌گردد. رشد روزافزون آلودگي و تخريب محيط زيست و بروز بحران‌هاي پي در پي زيست محيطي باعث شد دولت‌ها به طور جدي به تکاپو افتاده تا چاره‌ايي بينديشند. در آن سال براي اولين بار، سازمان ملل متحد کنفرانسي را با موضوع انسان و محيط زيست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد. همزمان با برپايي اين کنفرانس، مجمع عمومي سازمان ملل قطعنامه‌اي را تصويب کرد که منجر به تشکيلUNEP( برنامه محيط زيست سازمان ملل ) شد.
هر ساله در 5 ژوئن برابر با 15 خرداد،UNEP در سراسر جهان مراسم ويژه‌اي را به مناسبت اين روز برگزار مي‌ کند. مراسم اين روز مي‌تواند به اشکال مختلف مانند راهپيمايي‌هاي خياباني، همايش‌هاي دوچرخه سواري، نمايش، مسابقات نقاشي و مقاله نويسي در مدارس، درختکاري،‌ فعاليت‌هاي مربوط به بازيافت، پاکسازي و غيره باشد. در ايران نيز به مناسبت روز جهاني محيط زيست در ايران 15 تا 21 خرداد هر سال به عنوان هفته ي محيط زيست نامگذاري شده ‌است.
هدف از برگزاري چنين مراسمي جلب توجه عمومي به مسايلي است که محيط زيست را آلوده مي‌سازد. هر سال نيز يکي از مسايلي که به شدت محيط زيست را تهديد مي کند به عنوان شعار اين روز انتخاب مي شود.
امسال نيز با توجه به مساله گرم شدن زمين و به دنبال آن بالا آمدن سطح دريا ها نگراني هايي جدي براي ساکنان جزاير کوچک بوجود آمده است.
شعار امسال: براي حفظ جزاير کوچک، صدايتان را بالا ببريد نه سطح درياها را
بان کي مون دبيرکل سازمان ملل متحد در پيامي به مناسبت روز جهاني محيط زيست گفت:‌ مردم جزاير کوچک خواسته‌هاي مشترکي دارند و از ما مي‌خواهند تا کره خاکي را در مسير متعادلي هدايت کنيم.
در بخش ديگر اين بيانه آمده است،" امسال از يکايک شما مي‌خواهم به اوضاع نابسامان جزاير کوچک در کشورهاي در حال توسعه فکر کنيد و براي حفظ آينده و پايداري آنها تلاش کنيد. سراسر کره خاکي جزيره مشترک همه ماست پس بيائيد براي نجات آن بسيج شويم."
سازمان ملل متحد در آخرين گزارش خود در باره تغييرات آب و هوايي، تأکيد کرده است که گرمايش زمين سلامت، چشم ‌انداز اقتصادي، منابع آب و غذاي ميلياردها نفر از مردم کره زمين را در معرض خطر قرار داده است و مجمع بين ‌المللي تغييرات آب و هوايي سازمان ملل متحد اعلام کرده است که تأثيرات گرمايش زمين در تمام نقاط جهان قابل لمس است و اين پديده، امکان مواجهه با کمبود مواد غذايي، بلاياي طبيعي و خطر بروز جنگ را به همراه خواهد داشت.
در اين راستا، دانشمندان اعلام کرده اند که با قطعيت 95 درصد ميتوان گفت که بشر عامل اصلي گرم شدن کره زمين است و دبير کل سازمان جهاني هواشناسي نيز بيان داشته است که در دهه ‌هاي پيش رو، تغييرات آب و هوايي عمدتا حامل تأثيرات منفي خواهد بود و بر اقشار کم ‌درآمد و آسيب ‌پذير بيشترين تأثير را خواهد داشت. لذا بر لزوم کاهش گازهاي گلخانه‌اي تأکيد ويژه شده است و بسيار ضروريست که براي مقابله با گرمايش بيشتر زمين، اقدامات اساسي فوري صورت گيرد.
ايران نيز از آسيب هاي محيط زيستي که بر اثر گرم شدن زمين اتفاق مي افتد در امان نيست. در اين ميان فعالان محيط زيست مي توانند نقش بسزايي در آموزش مردم و پاسداري از طبيعت ايفا کنند.

فعالان زيست محيطي صداي خود را بلندتر کنند
آمارهاي جهاني درباره وضعيت محيط زيست در ايران نشان مي‌دهد ايران در حوزه محيط زيست با اشکالات فراواني رو به رو است. بطوري که در سال‌هاي 2008 تا 2012 وضعيت محيط زيست کشور در رده‌‌بندي جهاني با 36 پله سقوط به رتبه 114 در ميان 132 کشور تنزل يافته است. اين نگراني‌ها و مشکلات همه و همه انگيزه‌اي شد براي سازماندهي تشکل‌هاي غير دولتي تا به نجات محيط زيست بشتابند.
همچنان که اشاره شد، سازمان ملل متحد امسال با شعار «صدايتان را بالا بريد نه سطح درياها را» به مقابله با چالش‌هاي جدي محيط زيستي جهان رفته است. شعاري که عملاً نقش تشکل و سازمان‌هاي مردم نهاد را پررنگ‌تر از پيش خواستار شده است.
دولت‌ها در حفاظت از عرصه‌هاي محيط زيست به دليل آن‌که توان و امکان کافي ندارند نمي‌توانند به تنهايي موفق باشند، همچنين امکان نظارت، پايش و کنترل دولت‌ها در اين زمينه بسيار کمتر از سازمان‌ها و تشکل‌هاي مردمي است. بنابراين مي‌توان گفت دولت‌ها براي حفظ محيط زيست حتماً به کمک مردم احتياج دارند و مردم مي‌توانند نقش خود را در قالب «ان.‌جي.‌او»‌ها يا سازمان‌هاي مردم نهاد و با نظارت و جهت دهي فعالان زيست محيطي ايفا ‌کنند.
با آغاز به کار دولت يازدهم آزادي عمل ويژه‌اي براي فعالان محيط زيست در نظر گرفته شد تا «صداي خود را بالا ببرند» تا آنجا که معصومه ابتکار معاون رئيس جمهوري و رئيس سازمان حفاظت محيط زيست‌ از تمام سازمان هاي مردم نهاد فعال در عرصه‌هاي محيط زيست، منابع طبيعي و تنوع زيستي دعوت کرد تا فعالانه در اين عرصه فعاليت کنند و گاه خود نيز به صف اعتراضي آنان پيوست.
خوشبختانه با روي کار آمدن دولت تدبير و اميد شاهد بوديم که دولت نيز براي نجات محيط زيست در کنار تشکل‌هاي غير دولتي ايستاد و اين اتفاق باعث همصدايي و همگرايي دولت و فعالان زيست محيطي شد. بايد در نظر داشت، عرصه مهمي که فعالان زيست محيطي مي‌توانند فعاليت کنند فرهنگ‌سازي در جامعه است. چراکه تا چنين فرهنگي شکل نگيرد، کاري جدي از فعالان زيست محيطي بر نمي‌آيد.
آلودگي هوا در فضاهاي داخلي
با وجود اين هنوز مشکلات و تهديدهايي براي محيط زيست ما در عصر حاضر وجود دارند که به دغدغه‌ها و نگراني‌هاي جدي بشر امروز تبديل شده‌اند و علاوه بر معضل جدي «آلودگي هوا در فضاهاي داخلي» اين مشکلات نيز از ديد انسان‌هاي اين قرن تهديدي جدي براي کره خاکي محل زندگي‌شان محسوب مي‌شوند شش مورد از مهمترين آنها به شرح زير است:
رشد جمعيت و آلودگي
افزايش جمعيت جهان يک تهديد بديهي و واضح براي محيط زيست محسوب مي‌شود که پا را فراتر از فرضيه‌هاي مرتبط با گرماي جهاني مي‌گذارد. تهديد اصلي افزايش جمعيت انسان بر آلودگي محيط زيست نه تنها بسيار پيچيده و مستقيم است بلکه يک سيستم منحصر به فرد عرضه و تقاضا است.
تغييرات زمين
آخرين تغييرات جدي جوي مربوط به عصر يخبندان است که جهان در آخرين مراحل اين تغييرات به سر مي‌برد و در نتيجه موجب افزايش دماي هوا و ذوب يخچال‌هاي طبيعي و حتي کاهش پوشش يخي قطبي شده است. اگرچه بسياري از محققان افزايش گرماي جهاني را ناشي از آلودگي‌هاي حاصل از فعاليت‌هاي بشري نمي‌دانند و معتقدند تغييرات زمين به دنبال فرآيندهاي طبيعي در حال رخ دادن است. با اين حال عامل اصلي گرماي زمين همچنان محل بحث و چالش‌هاي دانشمندان است اما هر دو گروه يعني افرادي که معتقدند انسان عامل اين تغييرات جوي است و گروه مخالف اين نظريه، تغييرات جوي را يک تهديد مهم براي جهان قلمداد مي‌کند.
جنگل‌زدايي
وقتي يک ناحيه از زمين تنوع زيستي خود را از دست مي‌دهد در برابر عوامل زيست محيطي آسيب‌پذيرتر مي‌شود. پديده جنگل‌زدايي و فرسايش جنگل‌ها تعادل طبيعي سيستم‌هاي اکولوژيک را در منطقه بهم مي‌زند. همچنين اين مساله به دليل خشکسالي و فرسايش زمين، روند توليد غذا را به خطر مي‌اندازد.
تخريب لايه اوزون
کمبود قوانين بازدارنده براي استفاده از ترکيبات آلاينده که توسط صنايع و کشاورزي توليد مي‌شوند، وضعيت را پيچيده‌تر کرده است چرا که کشورهايي که همچنان اجازه استفاده از اين آلاينده هاي شيميايي را مي‌دهند، روند ترميم لايه اوزون را مختل مي‌کنند.
باران‌هاي اسيدي
باران‌هاي اسيدي بر اثر افزايش ورود اسيد گوگرد و نيترات به جو شکل مي‌گيرند و وارد رودخانه‌ها و اقيانوس‌ها مي‌شوند به محض باريدن باران‌هاي اسيدي، آب درياها و درياچه‌ها آلوده و سمي شده و حيات گياهان و جانوران دريايي را به خطر مي‌اندازد.
مناطق مرده در اقيانوس‌ها
يکي ديگر از منابع خطرناک ذخيره نيتروژني که در درون اقيانوس‌ها حل و نهفته شده مي‌تواند منشاء فعاليت‌هاي کشاورزي داشته باشد. کودهاي شيميايي که براي توليد محصولات کشاورزي و باغباني استفاده مي‌شوند منجر به شکل‌گيري 160 منطقه مرده در اقيانوس‌هاي سراسر جهان شده است. اکوسيستم اقيانوس‌ها به فرآيندهاي طبيعي موجودات اورگانيک‌ يعني فيتوپلانکتون‌ها وابسته است که بر سطح اقيانوس‌ها زندگي مي‌کنند. اين جانوران پس از مرگ به ته اقيانوس رفته و در آنجا نيز تحت فرآيندي با عنوان تنفس باکتري‌هايي توسط باکتري‌هاي کف دريا تجزيه مي‌شوند. وقتي اين پلانکتون‌ها، نيتروژن زيادي دريافت کنند، مانند محصولات گياهي که کوددهي شده‌اند، توليدمثل‌شان افزايش يافته و در نتيجه باکتري‌هاي تجزيه کننده ديگر توانايي تجزيه به موقع و سريع پلانکتون‌ها را نداشته و فرآيند تبديل دي‌اکسيدکربن به اکسيژن به کندي انجام مي‌شود. در نتيجه پلانکتون‌ها، اکسيژن موجود در آب را مکيده و سبب خفگي گياهان و جانوران دريايي به دليل کمبود اکسيژن مي‌شوند. اين روند نيز به نوبه خود تاثير سوء بر اکوسيستم‌هاي آبي دارد و منجر به تغييرات جبران‌ناپذير در محيط زيست مي‌شود