اصلاح نگاه جزیره ای به توسعه صنعت برق در ایران

کارشناس حوزه آب و انرژی در گفتگو با جهان اقتصاد مطرح کرد

مقایسه سرانه مصرف برق در کشور با سرانه مصرف جهانی منطقی نیست

فریده خدادادی- کشور ایران ازجمله کشورهایی است که از منابع غنی انرژی برخوردار است یکی از این انرژی ها «برق» است که از طریق نیروگاه ها تامین می شود. در کشور ما مصارف برق در بخش های مختلف صنعت، کشاورزی، مصارف خانگی و... صورت می پذیرد.

به گزارش جهان اقتصاد؛ صنعت برق به عنوان صنعتی زیربنایی و مادر نقش مهمی در توسعه اقتصادی و رفاه جوامع از جمله ایران دارد. اهمیت برق از آن جهت است که می تواند به عنوان انرژی مناسب انتخاب شود. با پیشرفت و توسعه روز افزون تکنولوژی، باید به این انرژی مهم توجه جدی بشود.

در همین رابطه مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق کشور گفته است که صنعت برق ایران در سال ۲۰۱۷ با تولید ۲۶۵ میلیارد کیلووات ساعت برق، رتبه شانزدهم تولید برق در دنیا و رتبه دوم منطقه پس از عربستان سعودی را به خود اختصاص داده است.

به گفته وی در حال حاضر کشورمان نیز با ۲۲۱ میلیارد کیلووات ساعت، رتبه هجدهم مصرف برق را به خود اختصاص داده است. بر اساس آمار‌های بین‌المللی، ایران به لحاظ میزان مصرف برق با کشور‌های ترکیه، اسپانیا و استرالیا هم‌گروه است.

در ادامه خبرنگار جهان اقتصاد در باره وضعیت مصرف برق در ایران و جهان با علی قنادی اسلامی، کارشناس حوزه آب و انرژی گفتگویی ترتیب داده است که خوانندگان را به خواندن این مطلب دعوت می کنیم.

این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهار کرد: برق یکی از حامل های انرژی است که استفاده از آن در جهان به دلیل پاک بودن رو به افزایش است.

قنادی اسلامی بیان کرد:کمتر از 20 درصد کل انرژی نهایی مصرفی جهان به صورت الکتریسیته مصرف می شود که مطابق پیش بینی ها در آینده این درصد از طریق افزایش سهم انرژی های تجدید پذیر به ویژه خورشید و باد ، بسیار بالاتر خواهد رفت.

وی بیان کرد: در رسانه ها بسیارشنیده ایم که مصرف انرژی و به خصوص گاز طبیعی در کشور، علی رغم جمعیت کمتر ایران نسبت به چین ، بسیار بیشتر بوده و یا نسبت به سایر کشورهای توسعه یافته نیز مصرف بالایی دارد. آیا در مقام مقایسه باید میزان عرضه انرژی اولیه در نظر گرفته شود و یا باید میزان مصرف نهایی توسط مصرف کننده نهایی معیار و ملاک مصرف قرار گیرد؟ در نگاه اول به عنوان یک آمار، این مطلب کاملا درست است اما اگر بخواهیم از آمار به ظاهر صحیح، به صورت درست استفاده کنیم این مطالب با ابهامات بسیاری همراه است.

این کارشناس حوزه آب و انرژی افزود: برای مثال در کشور بیشتر برق مصرفی توسط نیروگاه های حرارتی که عمدتا از گاز طبیعی( بیش از 60 درصد) استفاده می کنند، تامین می شود و درسایر موارد از سوخت مایع در نیروگاه های حرارتی استفاده می شود . در حالی که در کشور چین ، زغال سنگ سهم بسزایی در تولید برق این کشور دارد (حدود60 درصد) اما در کشور ایران ، زغال سنگ نقشی خاصی در تولید برق ندارد.

قنادی اسلامی با بیان این که کشور چین نزدیک به 30درصد کل برق جهان را مصرف می کند، عنوان کرد: کشور چین با برخورداری از جمعیتی کمتر از 20 درصد دنیا اما بیش از نیمی از زغال سنگ جهان را مصرف می کند.

به گفته وی، در کشور چین کمتر از چهار درصد از برق تولیدی آن ها از سوختن گاز طبیعی در نیروگاه ها به دست می آید .به عبارت دیگر مزیت نسبی هر کشور در مصرف نوع منبع سوخت می تواند متفاوت از کشور دیگر باشد. اما در منازل کشورما از گاز طبیعی به عنوان گرمایش (بیشترین هدر روی) در زمستان و پختن غذا استفاده می شود که لازم است، علاوه بر فرهنگ سازی، تغییراتی ساختاری در ساختمان ها برای گرمایش صورت گیرد. به همین دلیل قیاس بین2 کشور برای مصرف گاز طبیعی غلط انداز بوده و از آن استفاده مفیدی نمی شود.

این کارشناس حوزه آب و انرژی یادآور شد: گاز طبیعی در مقایسه با زغال سنگ، سوخت پاک تری به حساب می آید.مطابق آمار بانک جهانی سال 2017 حدود 40 درصد جمعیت جهان به سوخت پاک برای پخت غذا دسترسی ندارند. مطابق همین آمار از بانک جهانی، در ایران تقریبا نزدیک به 100 درصد جمعیت کشور به سوخت پاک برای پخت و پز دسترسی دارند اما در کشور چین فقط حدود 60 درصد به سوخت پاک برای پخت و پز دسترسی دارند.

همان گونه که در شکل دیده می شود، بیشتر تولید برق کشور چین از زغال سنگ تولید می شود.

شکل یک( منبع iea-تولید برق در چین با منابع مختلف سوخت)

قنادی اسلامی در ارتباط با شکل یک بیان کرد: کشور چین در سال 2018 مطابق آمار iea حدود 366 تراوات ساعت برق بادی تولید کرد که در دنیا بیشترین بود. به عبارت دیگر میزان برق تولیدی بادی در کشور چین از کل برق مصرفی کشور ما بسیار بیشتر است و همچنین میزان برق تولیدی چین از خورشید نسبت به کل برق کشور ما نیز بسیار بیشتر است.

وی افزود: رشد مصرف برق در کشور چین بین سال های 2000 الی2018 حدود 10درصد بوده است که رشد بالایی را نشان می دهد . نکته جالب این است که تا سال 2007 سرانه مصرف برق در چین از ایران کمتر بوده است (حدود 2420 کیلو وات ساعت) اما ازآن سال به بعد از ایران پیشی گرفته و به بالای 5200 کیلو وات ساعت رسیده اما ایران حدود 3800 کیلو وات ساعت رسیده است.(مطابق آمارiea 2019)

به گفته این کارشناس حوزه آب و انرژی مقایسه سرانه مصرف برق در کشور با سرانه مصرف جهانی منطقی نیست. طبق آمار سال 2019 آژانس بین المللی انرژی، حدود 900 میلیون نفر در دنیا به برق دسترسی ندارند و این باعث می شود که سرانه برق مصرفی در جهان پایین باشد. (در ایران تقریبا 100 در صد جمعیت کشور به برق دسترسی دارند .).

قنادی اسلامی گفت: سرانه مصرف برق در کشور ما علیرغم استفاده از تجهیزات برقی به نسبت پر مصرف (حتی ماشین آلات پر مصرف در کارخانجات) پایین تر از کشورهای همسایه و نیز کشورهای توسعه یافته است.

وی عنوان کرد: مطابق آمار بانک جهانی سال 2016، کشور ایسلند رتبه اول و ایران دارای رتبه 97 در سرانه مصرف برق می باشد. البته برخی کارشناسان ممکن است بالا بودن سرانه مصرف برق در کشورهای توسعه یافته را استفاده از برق برای گرمایش و پخت غذا در کشورهای توسعه یافته دانسته و دلیل استفاده از گاز برای گرمایش و پخت غذا در منازل ایرانی را دلیل کاهش سرانه مصرف برق بدانند.

وی افزود: گفتنی است براساس آمارهای موجود میزان سرانه مصرف انرژی نهایی در کشور ما هم از بسیاری کشورهای توسعه یافته کمتر است وهم میزان سرانه مصرف برق ایران از آنها کمتر است. (علیرغم استفاده از لوازم و اتومبیل های با تکنولوژی قدیمی تر)

در شکل شماره2 درصد تولید برق در دنیا از منابع مختلف را نشان میدهد.

شکل شماره دو-تولید برق در جهان-درصد تولید از منابع مختلف سوخت منبع iea 2019

شکل 3- 10 کشور پر مصرف برق در دنیا بر حسب تراوات ساعت- منبع آژانس بین المللی انرژی iea 2016

وی گفت: در شکل3 ، 10کشوری که بیشترین مصرف برق را دارند نشان داده شده که در مجموع نزدیک به 70درصد برق جهان را مصرف می کنند.(در مجموع با جمعیتی کمتر از نصف جمعیت دنیا).

وی بیان کرد:مصرف برق در جهان از سال 1990 تا 2018 حدودا 130 درصد رشد کرده ولی در ایران مصرف برق در همین بازه زمانی مطابق آمار iea به میزان 415 درصد رشد داشته است.کشور ما کمی بیشتر از یک درصد جمعیت جهان را دارد و حدود یک درصد برق دنیا را هم مصرف می کند.

قنادی اسلامی افزود: سرانه مصرف برق در ایران تقریبا معادل سرانه مصرف در دنیاست با اینکه حدود900 میلیون نفر در دنیا هنوز هم به برق دسترسی ندارند. سرانه مصرف برق در ایسلند بسیار بالاست ( بیش از 50 هزار کیلو وات ساعت) اما جالب اینکه تقریبا بیشتر برق تولیدی این کشور از زمین گرمایی تامین می شود.

این کارشناس حوزه آب و انرژی عنوان کرد: در برخی رسانه ها شنیده می شود که مصرف برق در ایران بسیار بالاتر از متوسط جهانی است اما در واقع مصرف برق در کشور تقریبا مساوی با متوسط جهانی است و یکی از دلایل اصرار که بر این آمار این است که چون در کشورهای اروپایی از برق برای پخت غذا و گرمایش منزل استفاده می شود، پس عملا در کشور ما میزان برق بیشتری به مصرف واقعی می رسد که ناشی از نگاه جزیره ای به مصرف انرژی است و حتی اگر به صورت کلی سرانه مصرف انرژی در ایران و جهان را مقایسه کنیم در ایران حدودا 60 درصد بیشتر از متوسط جهانی مصرف انرژی داریم ولی نسبت به کشورهای توسعه یافته سرانه مصرف انرژی کمتری داریم.

شکل 4-نمودار تولید برق در ایران از منابع مختلف منبع eia 2016

وی در توضیح شکل شماره4 عنوان کرد: بر اساس این نمودار در سال 2016 هفتاد درصد از برق تولیدی کشور از گاز طبیعی تولید شده است و همچنین طبق آمارهای داخلی، حدودا 30 درصد از گاز طبیعی در نیروگاه ها برای تولید برق به مصرف می رسد . در ایران پیک مصرف نهایی برق در فصل تابستان اتفاق می افتد ( حدود 2 برابر در زمستان) که این فرصتی برای تعمیرات اساسی در نیروگاها به وجود می آورد. (تنوع منابع انرژی در تولید برق در ایران بسیار کم بوده و مصرف گاز برای تولید برق در ایران هم با منازل مردم، هم صادرات و هم شرکت هایی همچون پتروشیمی مشترک است.)

این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهار کرد: به اعتقاد بنده، در کشور باید میزان وابستگی مولفه مشترک یا سوخت اصلی برای نیروگاه های خود را با گرمایش منازل در زمستان بسیار کم کنیم تا هنگام فصول سرد، بین عدم تامین گاز برای منازل و یا عدم تامین گاز برای تولید برق در نیروگاه ها ( یا صادرات گاز) مجبور به انتخاب نباشیم.

قنادی اسلامی گفت: ایجاد پایداری در تامین برق، انرژی مصرفی منازل و صادرات از اصلی ترین مولفه های توسعه اقتصادی- اجتماعی است. به طور مثال ، بیشتر برق تولیدی در کشور چین از نیروگاه های زغالی تامین می شود اما زغال سنگ نقش مستقیمی در استفاده مستقیم منازل و یا گرمایش منازل مردم ندارد و در کشور آلمان و دانمارک هم انرژی خورشیدی و بادی سهم بسیار زیادی در تولید برق این کشورها دارند و این مولفه انرژی از سبد انرژی مردم کاملا جداست و دولت های این کشورها در هیچ فصلی مجبور به انتخاب بین مردم و نیروگاه هایشان نمی شوند .

وی اظهار کرد: در کشور آلمان یا دانمارک نه جریان باد را می توان صادر کرد و نه تابش خورشید و دیگر انتخابی برای دولت ها بین صادرات و مردم پیش نمی آید) به عبارت دیگر در کشورهای توسعه یافته، به دلیل تنوع سبد انرژی در تولید برق این کشورها، در فصول سرد یا گرم دچار مشکل انتخاب نمی شوند.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: گاز به عنوان مولفه مشترکی که در تولید برق در نیروگاه ها، ( یا صادرات) استفاده می شود و با سوخت مورد استفاده برای گرمایش و پخت غذا در منازل مشترک است باید نقش آن کم رنگ شده و یا همچون کشورهای توسعه یافته تقریبا حذف شود.

به اعتقاد قنادی اسلامی، توسعه نیروگاه های آینده در کشور، اگر بر مبنای گاز باشد باز در فصول سرد سال( یا صادرات گاز) با مشکل انتخاب بین مردم و نیروگاه ها و صادرات روبرو می شویم . این موضوع در نهایت باعث ناپایداری شبکه تولید برق و تبعات سنگینی برای اقتصاد جامعه دارد.