«آب مازاد» بهانه ای برای طرحهای بحرانزای انتقال‌آب
فریده خدادادی - آب مایه حیات است و زندگی تمام موجودات به آب وابسته است به همین دلیل درابتدای حیات بشر در روی زمین، تمدن ها در نزدیکی رودخانه ها شکل گرفتند. به گزارش جهان اقتصاد؛ در سال های اخیر نیاز به منابع آبی بسیار مطرح بوده است و با توجه به خشکسالی ها با کمبود منابع آب شیرین مواجه بوده ایم .امروزه توزیع مکانی و زمانی بین جمعیت انسانی با منابع آب شیرین تناسبی ندارد و عدم توزیع یکنواخت بین جمعیت و منابع آب باعث شده است تا در کشورهای مختلف دنیا ، گروه‌هایی برای تجاری کردن آب اقداماتی انجام دهند و برای قانع کردن مردم، از واژه‌ها و اصطلاحاتی استفاده کنند و به عبارت دیگر مصادره به مطلوب از این واژه‌ها داشته باشند، یکی از این واژه ها اصطلاح آب مازاد است.
این مطالب بخشی از گفت و گوی خبرنگار جهان اقتصاد با علی قنادی اسلامی ،کارشناس حوزه آب و انرژی است که در ادامه می‌خوانید :
آیا واقعا آب مازاد در طبیعت وجود دارد؟
این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهار کرد: آب مازاد واژه گمراه کننده ای است که اولین بار در آمریکا در اوایل قرن بیستم به بهانه انتقال آب مطرح شد. قنادی اسلامی گفت: دربرخی نقاط کم بارش کره زمین، اختلاف فاحشی بین میزان تقاضای آب و امکانات و توانایی دولت‌ها برای تامین آب بخشهای مختلف همچون بخش کشاورزی ، صنعت و در مواردی هم آب آشامیدنی وجود دارد که می‌تواند منجر به بروز تنش‌هایی بین مناطق مختلف و یا بخشهای مصرف کننده آب همچون صنعت و کشاورزی شود و علت آن هم عدم وجود ساختار حکمرانی آبی و مدیریت تقاضای آب بر مبنای آمایش سرزمینی است.
به گفته وی، یکی از چالش های اصلی بشر در قرن کنونی، کمبود منابع آب شیرین است که فعالیت‌های انسانی اصلی‌ترین علت آن است. این کارشناس حوزه آب و انرژی با بیان این که آب مایه حیات و مهم‌ترین بخش در اکوسیستم است، گفت: آب خود از مولفه‌هایی همچون رودخانه، دریا ، اقیانوس و غیره تشکیل شده است که با تغییرات انسان محور، تعادل اکولوژیکی کره خاکی می‌تواند بهم بخورد.
قنادی اسلامی افزود: درابتدای حیات بشر در روی زمین، تمدن ها در نزدیکی رودخانه ها شکل گرفتند. بسیاری از درگیری‌ها و جنگ‌ها در مناطق خشک و نیمه خشک کره زمین در زمان‌های گذشته بر سر تصاحب مناطق حاصلخیز برای کسب امنیت غذایی و نیز تصاحب منابع آب شیرین بوده است به همین دلیل هم نظام‌های منطقه ای در سرزمین‌های خاورمیانه که به زمین کافی دسترسی داشتند، عمدتا بر اساس دسترسی به منابع آب شیرین شکل گرفتند.
وی با اشاره به میزان آب شیرین محدود در جهان بیان کرد: امروزه توزیع مکانی و زمانی بین جمعیت انسانی با منابع آب شیرین تناسبی ندارد. مقدار کل آب تجدید پذیر در کره زمین، تابع یک چرخه بوده که به آن چرخه آبی گفته می‌شود. در این چرخه آب از بخار، مایع و برف به یکدیگر تبدیل و جریان مداومی بین رودخانه، دریا، اقیانوس و بخار آب ایجاد می شود.
**عدم توزیع یکنواخت بین جمعیت و منابع آب بهانه ای برای تجاری کردن آب
به گفته قنادی اسلامی، واژه غلط اندازی كه اولين بار در بحث انتقال آب در آمریکا مطرح شد، اصطلاح آب مازاد بود .دو واژه تاثیر گذار روی افکار عمومی، توسط گروههاي موافق تجاري سازي آب در آمريكا مطرح شد كه يكی از آنها قابل تامل بوده ولي دومي عملا محلي از اعراب نداشت. اولين واژه با تکیه بر مصرف آب آشامیدنی و بهره وری آبی رسانه ای شد .
وی ادامه داد: بهانه انتقال آب با بحث مشكل كم آبي در بخش هايي از ايالت هاي همجوار رودخانه ای در كشور آمريكا براي مصرف آشاميدني ، مطرح شد. جالب اينكه مناطق مقصد انتقال آب ، به مرور با افزايش جمعيت و توسعه، نياز به آب بيشتر ی پيدا كرد و چون روي تجاری و بازاری كردن آب تمركز کرده بودند و عملا بحث بهره وري آب در بخش خدمات و مقايسه آن با بهره وري آب در بخش كشاورزي مطرح شد.
این کارشناس حوزه آب و انرژی با انتقال آب برای مقاصد آشامیدنی بدون اهداف توسعه ای كاملا موافق است اما دومين كليد واژه بي ربط مطرح شده، آب مازاد بود كه توسط گروههاي طرفدار تجاري سازي آب مطرح شد. اين واژه اصلا مفهوم واقعي نداشته زيرا هيچ آبي در طبيعت ، آب مازاد نيست.
به گفته وی، متاسفانه از زاويه ديد تاجران آب، هر آبي يا هر منبع طبيعي كه نتوان بصورت مستقيم از آن به پول و سود مادي رسيد، مازاد تلقی می‌شود. متاسفانه در كشورهاي درحال توسعه و نیز توسعه نيافته فعلي، هزينههاي غير مستقيم طرحهاي توليدي كه خود شامل هزينه هاي آشكار و پنهان است، در محاسبات كلی هزينه ها به حساب نمي آيد و به همين دليل قيمت تمام شده محصول بدون درنظر گرفتن آن محاسبه ميشود.
قنادی اسلامی تصریح کرد: واقعيت اين است كه اصطلاح آب مازاد متاسفانه از خودخواهي هاي بشر نشات گرفته است كه فكر مي كند كل طبيعت و اكوسيستم فقط در او خلاصه مي شود. اين كه آبي كه به تالاب، دريا و اقيانوس مي رود را آب مازاد بدانيم كاملا اشتباه و ناشي از نگاه خودخواهانه بشر محوري در عرصه حيات است. و اين واژه فقط ابزاري براي تجاري كردن و كالايي كردن آب است و هدف ديگري از آن مطرح نيست.
به اعتقاد وی، انتقال آب براي آشاميدن كاملا ضروري و اجتناب ناپذير است اما نباید منجر به توسعه نامتوازن و افزایش جمعیت مقصد و در نتیجه کمبود مجدد منابع آبی می‌شود ( در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیستم این موضوع در لاس وگاس آمریکا اتفاق افتاد)
این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: اصطلاح آب مازاد که متاسفانه وارد ادبیات اقتصاد آبی در دنیا شده است یک فریب برای سرپوش گذاشتن بر تجاری کردن آب بود که اولین بار در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم مطرح شد، بهانه آن هم شعار جلوگیری از فقر، بالا بردن بهره وری اقتصاد آب ، ایجاد اشتغال و تامین آب آشامیدنی مقصد بود.
قنادی اسلامی با بیان اینکه در منطقه پرجمعیتی کمبود آ ب و در منطقه ای با جمعیت کمتر آب بیشتری موجود باشد به معنی آب مازاد در منطقه کم جمعیت نبوده و نمی‌تواند بهانه ای برای انتقال آب برای صنایع مقصد باشد، گفت: گروههای موافق تجاری سازی آب با سوء استفاده از این موضوع و بدون اشاره به اینکه بشر برای سکونت خود در روی زمین، باید خودش را با منابع طبیعی موجود ، سازگاری داده و بر اساس آن اقدام به توسعه و گسترش تمدن، احداث صنایع و غیره بکند اما متاسفانه با راه اندازی هیاهوی واژه آب مازاد و این که می‌تواند برای رفاه بیشتر مردم، پول و شغل بیشتری فراهم کند، در حق طبیعت اجحاف میکند زیرا طبیعت تنها مولفه ای است که نارضایتی خودش را با زبان و گفتار نمی‌تواند نشان دهد ولی سال‌ها بعد با واکنش آن به نسل‌های بعدی به صورت تغییرات اقلیمی ، بیابان زایی ، سیل، خشکسالی و یا افزایش دما نارضایتی خود را نشان می دهد.
وی افزود: ما امروزه باید با دانش و علم خود ، توانایی پیش بینی عکس العملهای طبیعت را داشته باشیم و بتوانیم مانع از عمل‌های نسنجده تاجران منابع طبیعی آب یا جنگل شویم.
این کارشناس حوزه آب و انرژی گفت: متاسفانه انتقال آب در کشورها پس از پذیرش واژه ساختگی آب مازاد صورت می‌گیرد و در ادامه آن از واژه‌های مردم پسند دیگری چون حق آبه بخشهای مختلف به بهانه ایجاد ارزش افزوده و بهره وری بیشتر اقتصادی آب مطرح می‌کنند و برای آنها حق آبه لحاظ می‌کنند و حتی ممکن است در جلساتی، میزان آبی را به عنوان حق آبه محیط زیست اختصاص دهند در حالی‌که میزان حق آبه محیط زیست را طبیعت تعیین میکند و مقدار ثابتی هم نخواهد بود.
قنادی اسلامی بیان کرد: شوربختانه انتقال آب حتی شوق افزایش توسعه در منطقه مقصد را بیشتر میکند، غافل از اینکه هر توسعه ای که متکی به منابع طبیعی باشد، پایدار و با ثبات نخواهد بود زیرا زمانی این منابع به اتمام میرسد.
وی افزود: امروزه علیرغم وجود کانونها و گروههای مدافع محیط زیستی در دنیا و داشتن تریبونهای قدرتمند ، ولی حتی در انتخابات کشورهای توسعه یافته، سیاستمدارانی شانس پیروزی دارند که صحبت از توسعه اقتصادی بدون در نظر گرفتن ردپای محیط زیستی آن دارند و عملا احزاب سبز، متاسفانه شانس چندانی برای پیروزی ندارند و از همین حربه نیز برای جا انداختن واژه های ساختگی هم چون آب مازاد استفاده کرده و به دنبال تجاری کردن آب هستند. البته یادمان باشد ، در اکثر کشورهای دنیا سیاستمداران به رای مردم نیاز دارند و اگر مردم دنیا نسبت به محیط زیست و سلامت خودشان مطالبه گر باشند، هیچ سیاستمداری که در یک کشور دموکراتیک به قدرت رسیده باشد نمی‌تواند از زیر بار آن شانه خالی کند و مجبور خواهد شد به مطالبات عمومی مردم تن دهد.
قنادی اسلامی گفت: متاسفانه اگر توسعه کشوری برمبنای فشار مضاعف بر روی منابع طبیعی آن کشور باشد که آب هم یکی از منابع حیاتی آن به حساب می آید ، عملا باعث می‌شود آن کشور به سمت توسعه نامتوازن و ناپایدار سوق داده شود.
**خطر بحران های اجتماعی در پی کاهش منابع طبیعی
وی بیان کرد: یکی از مشکلات انتقال آب به بهانه وجود آ ب مازاد در منطقه مقصد، ایجاد مهاجرت‌های غیر واقعی و غیر متوازن از مناطق مختلف و حتی مبدا به منطقه مقصد بوده که منجر به توسعه غیر پایدار شده و پس از اتمام یا کاهش منابع طبیعی در منطقه مقصد ، عملا می‌تواند بحران‌های اجتماعی ایجاد نماید.
