پایان زمستان سخت در اروپا

دکتر هاشم اورعی

استاد دانشگاه صنعتی شریف

قرار بود در زمستانی که گذشت مردم اروپا در سرمای سخت بلرزند و اقتصاد قاره سبز به تعطیلی کشیده شود. طبق اعلام مسئولین ارشد وزارت نفت، قرار بود کشورهای اروپایی دوان دوان دست کمک به سوی ما دراز کنند و ما به میزانی که دلمان خواست به آنها نفت و گاز بفروشیم. و بالاخره بنا به اظهارات دستگاه دیپلماسی کشور و مشاوران ناآگاهشان، قرار بود غرب به گدایی بازگشت به برجام آمده و با خواسته‌های حداکثری ما در مذاکرات موافقت کند. پس چرا یکبار دیگر همه حساب و کتابهای ما اشتباه از آب درآمد؟ گویی در خواب پنبه دانه می‌دیده‌ایم!

از آغاز حمله روسیه به اوکراین، پوتین برای تسخیر این کشور تمام امید خود را به موشک و توپ و تانک بست و برای جلوگیری از دخالت اروپا اقدام به محدود کردن صادرات انرژی به ویژه گاز کرد. قبل از جنگ، روسیه 40 تا 50 درصد از گاز اتحادیه اروپا را تامین می‌کرد و این وابستگی شدید حکایت از آن داشت که در صورت استفاده پوتین از سلاح انرژی، بازار انرژی اروپا کاملاً بهم خواهد ریخت. برای مقابله با این تهدید جدی، در اواخر تابستان سال گذشته، اتحادیه اروپا برنامه‌ای را برای کاهش 15 درصدی مصرف گاز در زمستان در کشورهای عضو به تصویب رساند و اخیراً اعلام کرد که این تصمیم برای سال آینده نیز به قوت خود پابرجاست. اطلاعات ارائه شده از سوی مراجع رسمی اروپایی در ماه جاری نشان می‌دهد که کشورهای عضو در اجرای این مصوبه موفق بوده‌اند بطوریکه تقاضای گاز در زمستان گذشته در مقایسه با دو زمستان قبل از آن 16 درصد کاهش یافته است. اما این موفقیت چشمگیر حاصل برنامه‌ریزی صحیح بوده یا خوش شانسی در عدم کاهش دما در زمستان؟ بطور معمول تقاضا برای گاز در اروپا در فصل زمستان بیش از دو برابر تابستان است و با هر درجه سانتیگراد کاهش دما مصرف انرژی هر اروپایی 6/4 درصد افزایش می‌یابد. از آنجا که در زمستان گذشته در بسیاری از کشورهای اروپایی هوا ملایم‌تر از سالهای قبل بود، باید قبول کرد که حتی بدون جنگ اوکراین، میزان مصرف گاز مقداری کمتر از متوسط مصرف در فصل زمستان باشد. نتایج تحقیق انجام شده در زمینه پیش‌بینی تقاضای روزانه گاز در 26 کشور اروپایی در زمستان در یک دهه اخیر به وضوح نشان می‌دهد که دمای نسبی بالا در زمستان گذشته در خوش‌بینانه‌ترین حالت دلیل یک سوم کاهش در مصرف گاز در زمستان گذشته بوده است و پس از اعمال کاهش مصرف ناشی از دما، اروپاییان موفق شده‌اند مصرف خود را 12 درصد کاهش دهند! در این میان کشورهای هلند با 24درصد، بریتانیا با 18 درصد و آلمان با 7 درصد بیشترین کاهش مصرف گاز را نسبت به میزان پیش‌بینی شده داشته‌اند. کارشناسان بر این نکته اتفاق نظر دارند که عامل اصلی این موفقیت سیاست قیمت‌گذاری بوده است. در ماه پایانی سال میلادی گذشته متوسط قیمت گاز برای مشترکین خانگی در اروپا نسبت به سال قبل از آن 60 درصد افزایش یافت و مردم بریتانیا، هلند و آلمان بیشترین افزایش قیمت را تجربه کردند. با اعمال سیاست قیمت‌گذاری صحیح، مصرف‌کنندگان به ویژه در بخش خانگی اقدام به صرفه‌جویی در مصرف گاز کردند و در صنعت نیز واردات جایگزین بخشی از تولیدات با شدت مصرف انرژی زیاد شد. ارتقاء بهره‌وری انرژی نیز در این موفقیت نقش داشت بطوریکه طبق برآورد آژانس بین‌المللی انرژی، بهبود در وضعیت ساختمانها از جمله جایگزینی بویلرها و ارتقاء کیفی عایق‌کاری در زمستان گذشته باعث کاهش 2/1 درصدی در مصرف گاز شد.

هم اکنون سیاست‌گذاران بخش انرژی در اروپا با حمایت نهادهای تخصصی و کارشناسان، سخت در حال بررسی راه کارهای دستیابی به تداوم روند کاهش مصرف انرژی بوده و پیش‌بینی می‌شود در زمستان آتی نیز این روند با شیب کمتری ادامه یابد. لذا از نگاه کارشناسان بدون شک پوتین جنگ انرژی را باخته است و اروپا به سیاست‌های خود مبنی بر کاهش وابستگی به انرژی روسیه ادامه خواهد داد.

نکته اساسی در تجربه اخیر اروپا در مواجهه با چالش انرژی این است که همانطور که فاتح بیرول، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی در جلسه عمومی با سیاست‌گذاران حوزه انرژی اروپا اعلام کرد، سیاست‌گذاری دولت مهمترین و موثرترین راهکار در مقابله با بحران انرژی اروپا بوده است. ولی ما این ابزار اساسی را کنار نهاده و بر آنیم که بدون هیچ برنامه‌ای گره کور ابر چالش انرژی کشور را باز کنیم و مطابق معمول سر در برف فرو برده و همه تقصیرات را به گردن ملت می‌اندازیم.

کاش مسئولین ارشد کشور در حوزه انرژی و دیپلماسی حداقل این هنر را بیاموزند که از مشاورینی کمک بگیرند که قادر باشند تحلیل‌هایی فراتر از دل بستن به سرمای هوا ارائه داده و همه چیز را به قضا و قدر بسپارند. براستی چگونه می‌خواهیم جواب فرزانه توس را بدهیم که پرسید، جهان سربه‌سر حکمت و عبرت است چرا بهره ما همه غفلت است؟!