علی دماوندی کناری - پژوهشگر

اخیرا مرکز پژوهش های مجلس از کسری روزانه 10 میلیون لیتری بنزین خبر داد. بر همین اساس ایران سال آینده ناچار به واردات بنزین و گازوئیل به میزان 5 میلیارد دلار است و به گفته عضو کمیسیون انرژی مجلس در لایحه بودجه سال 1403 به عنوان پیش فرض در نظر گرفته شده است که نشان از تعمیق بحران و تشدید ناترازی بنزین دارد . این ناترازی در حالی است که در سال 1399 ایران صادر کننده 3 میلیارد دلار بنزین به کشور های منطقه بوده است .

مشابه این اخبار ، تقریبا روزی نیست که مطلبی در خصوص ناترازی بنزین ، گاز ، آب و برق در کشور  سخنی گفته نشود . بزرگترین چالش کشور مصرف بی رویه انرژی است ، چیزی که قرار بود به عنوان یک مزیت برای رشد اقتصادی کشور باشد ، هم اکنون به یک تهدید برای اقتصاد کشور تبدیل شده است و اگر هر چه زودتر در مورد آن تصمیم گیری نشود ، منجر به یکسری اقدامات پرهزینه در آینده می شود .

اما برای حل مسئله ناترازی بنزین ابتدا باید مشخص کرد، ریشه های مشکل کجاست ؟ و ناظر به آنها راهکار ارائه داد . کارشناسان حوزه انرژی دلایل زیادی را برای این ناترازی برشمردند که مهمترین آن به عدم مدیریت مصرف ، تولید خودروهای بی کیفیت ،  شمار پرتعداد خودروهای فرسوده ، عدم توجه کافی به حمل ونقل عمومی و توقف روند توسعه سوخت های جایگزین مربوط می شود.

گفته می شود حدود 25 میلیون دستگاه خودرو در ایران وجود دارد که از این تعداد بیش از 19 میلیون مربوط به خودروهای شخصی و تنها 5 میلیون مربوط به حمل و نقل عمومی است . مصرف بنزین در خودروهای داخلی 2 تا 3 برابر استاندارد جهانی است و اگر این خودروها استاندارد بودند کشور می توانست روزانه 50 میلیون لیتر بنزین صادر کند که درآمد حاصل از آن معادل 4 ماه درآمد صادرات نفت کشور است .

از سوی دیگر علاوه بر مصرف خودروهای جدید ، به دلیل عدم اسقاط خودروهای فرسوده ، افزایش مصرف بنزین روز به روز بیشتر می شود . براساس گزارش وزارت صمت هم اکنون 13 میلیلون وسیله نقلیه فعال در سطح کشور فرسوده اند . مصرف بنزین و گازوئیل خودروهای فرسوده 2 برابر خودروهای جدید است و کارشناسان میزان هدر رفت سوخت خودروهای فرسوده را سالانه 100 میلیارد تومان برآورد می کنند . انجمن اسقاط خودروهای فرسوده در گزارشی تاکید کرده با خارج شدن خودروهای فرسوده از مدار فعالیت ، 33 میلیون لیتر در مصرف سوخت صرفه جویی می شود .

کاهش نسبی قیمت بنزین با توجه به کاهش ارزش پول ملی ، باعث توقف  روند توسعه سوخت های جایگزین شده است . طبق آمار شرکت ملی فرآورده های نفتی  از سال 92 تاکنون رشد مصرف سی ان جی و رشد تعداد جایگاه های این سوخت پاک متوقف شده و سهم این سوخت جایگزین بنزین در سبد سوخت کمتر و کمتر شده است. در صورتی که سوخت مصرفی 2 میلیون و 500 هزار دستگاه وسیله نقلیه از بنزین به سی ان جی تغییر یابد ، پیش بینی می شود جایگزین  حدود 20 میلیون لیتر  بنزین در روز شود که صرفه سالیانه حدود 1 میلیارد و 500 میلیون دلاری را به همراه دارد .

همانگونه وزیر صمت گفته کشور در تله سوخت گرفتار شده و راه حل افزایش تدریجی قیمت بنزین هم به دلایل مختلف ، دیگر عملی نیست . به باور بسیاری  از کارشناسان ، ناترازی بنزین یک راه حل ندارد و باید مجموعه ای از راهکارها را در پیش گرفت و اگر در این زمینه برنامه و اهتمام  وجود نداشته باشد ، هر سال بر شدت موضوع و میزان ارزی که برای واردات نیاز هست ، افزوده می شود.

در مجموع راهکارها و رویکردهای متعدد قیمتی و غیرقیمتی برای حل ناترازی بنزین و بازگشت ایران به باشگاه صادرکنندگان بنزین وجود دارد که از جمله آنها می توان به اصلاح صنعت خودروسازی ، ارتقای تکنولوژی خودروهای داخلی ، جایگزینی خودروهای فرسوده و موتورسیکلت های پرمصرف ،  متنوع کردن سبد سوخت و توسعه سوخت های جایگزین ، توسعه حمل و نقل عمومی ، گسترش استفاده از خودروها و موتورسیکلت های برقی اشاره کرد .

به هر روی موضوع ناترازی بنزین در ایران نیازمند راه حل های جامع و سیاست گذاری صحیح در دو سطح عرضه و تقاضا و به صورت توامان و ترکیبی است .