عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در گفتگو با جهان اقتصاد مطرح کرد:

مهناز اسماعیلی-اخیرا مناطق روستایی و بخش کشاورزی ایران با بحران و ناپایداری قابل توجهی رو به رو شده اند. مواردی از قبیل تغییرات آب و هوایی و خشکسالی‌های حاد و طولانی مدت، بحران آب، مهاجرت و کاهش جمعیت روستایی، استفاده ناکارآمد از نهاده‌های شیمیایی، بازده پایین کشاورزی و همچنین حذف حمایت های دولت باعث شده تا بخش روستایی و کشاورزی ایران مسیر ناپایداری را دنبال کنند.

در این مسیر کشاورزان با چالش‌هایی همچون تأمین غذای کافی سالم با کیفیت بالا برای جمعیت در حال رشد، کاهش وابستگی به سوخت های فسیلی، افزایش حفاظت از محیط زیست، حفظ ارزش چشم اندازها و نیز حفظ جامعیت اجتماعی و آبادی مناطق روستایی روبرو هستند و استفاده از استراتژی های توسعه متعارف نه تنها در حل این بحران ها ناموفق بوده بلکه تأثیرعمده ای بر افزایش این بحران ها نیز داشته است؛ بحث اشتغال به عنوان نقطه عطف این بحران ها محسوب می شود. از این رو، بسیاری از کشورها که درگیر چنین مشکلاتی هستند، ناگزیر به ایجاد فرصت های اشتغال‌زایی کشاورزی برای روستائیان روی آورده اند که عموما به دو شیوه اجرا می شوند. شیوه اول، ایجاد مشاغل در شهرها و تأمین نیروی کار به وسیله روستاییان و شیوه دوم، ماندن مردم روستایی در روستا و دادن شانس کسب درآمد غیرکشاورزی در محیط روستا است.

کشاورزی چندکارکردی می تواند به عنوان پاسخی برای چالش های محدودکننده اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی در روستا باشد که یکی از کارکردهای آن به غیر از کشت و تولید محصول، توجه به ظرفیت گردشگری این حوزه برای افزایش درآمد و اشتغال زایی است.

به همین منظور، خبرنگار روزنامه جهان اقتصاد در رابطه با ظرفیت های گردشگری کشاورزی با ناصر رضایی، عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری پرداخت.

ناصر رضایی با بیان اینکه گردشگری شاخه‌های مختلفی دارد که یکی از این شاخه‌ها، گردشگری کشاورزی یا «اگری توریسم» است، گفت: ما می توانیم از ظرفیت های حوزه کشاورزی برای گردشگری استفاده می کنیم. البته معمولا اشتباهی که پیش می آید و به آن توجهی نمی کنند، این است که ما کشاورزی را محدود به کشاورزی یا حداکثر باغداری کرده ایم. در حالی که کشاورزی طیف وسیعی از فعالیت های مختلف است که زراعت، باغداری، دامداری و دامپروری، پرورش کرم ابریشم و زنبورعسل، پرورش و صید ماهی است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد: هر کدام از این فعالیت ها می تواند یک جاذبه برای کشاورزی باشد. پس بنابراین، گردشگری کشاورزی، استفاده از زیرساخت ها و فضاهای تولید کشاورزی است که در خدمت کشاورزی قرار می گیرد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر در ایران گردشگری کشاورزی داریم؟ گفت: بله، در حال حاضر، یک نمونه بارز آن، تولید گل در قمصر کاشان است که در فصل برداشت گل، افرادی به کاشان می روند و هم برداشت و هم صنایع تبدیلی آن را از نزدیک می بینند و خرید هم می کنند و حتی به شکل «جشنواره گلاب‌گیری کاشان»، به عنوان «میراث ناملموس» برگزار شد. البته این جشنواره، امسال به خاطر کرونا لغو شد. 

رضایی افزود: علاوه بر آن، مزارعی هم در استان گیلان، مازندران و تهران وجود دارد که به صورت اختصاصی برای گردشگری کشاورزی ساخته شده اند و گردشگرها به آنجا می روند و با مراحل کشاورزی در حوزه های مختلف آشنا می شوند. به عنوان مثال، یک مزرعه پرورش شترمرغ می تواند به عنوان یک جاذبه گردشگری کشاورزی مورد استفاده قرار بگیرد.

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با تاکید بر اینکه در گردشگری کشاورزی، یک بخش از درآمد کشاورزان، گردشگری است و نباید تولید‌ کشاورزی را کنار گذاشت وفقط به فکر گردشگری بود، تصریح کرد: این نوع از گردشگری، زیرساخت های خاص خود را می خواهد اما درعین حال باید بدانیم که نباید بیش از اندازه به طبیعت تجاوز کنیم و شرایط طبیعی آن را به خاطر گردشگری برهم بزنیم. به همین دلیل، شما ممکن است در مکان هایی که به عنوان گردشگری کشاورزی در نظر گرفته شده است، زیرساخت هایی مثل اقامتگاه های موقتی ساخت که مکمل آن اقامتگاه های بوم‌گردی است.

وی ادامه داد: اقامتگاه های بوم‌گردی شاید مستقیما گردشگری کشاورزی نباشد ولی می تواند به عنوان بازوی کمکی باشد. از سوی دیگر، گردشگری کشاورزی، گردشگری خلاق هم هست چون کسانی که برای گردشگری کشاورزی اقدام می کنند، می خواهند به یک شکلی با روندهای کشاورزی آشنا شوند. مثلا وقتی کسی می خواهد فرایند برداشت زعفران را ببیند، باید بداند که باید صبح زود برای چیدن زعفران برود، بنابراین باید مکانی در نزدیکی مزرعه برای اقامت وجود داشته باشد اما نباید اجازه دهیم این زیرساخت ها در خود مزرعه پیاده شود.

رضایی افزود: ضمن اینکه باید در نظر داشت که همه فعالیت های کشاورزی ممکن است به خود زمین مرتبط نباشد و اصلا شرایط تخصیص برای گردشگری کشاورزی را نداشته باشند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: گردشگری کشاورزی می خواهد بخشی از درآمد کشاورزان را که خام فروشی می کنند، افزایش دهد.

وی در پاسخ به این سوال که در شرایط کرونا می توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم؟ تصریح کرد: با رعایت پروتکل ها و با توجه به اینکه در گردشگری کشاورزی، فضا، فضاهای باز است، می توان با برنامه ریزی از این ظرفیت ها استفاده کرد. اعتقاد من بر این است که ما در گردشگری باید با یک رویکرد جدیدی وارد شدیم و با آن گردشگری انبوه مخالف بودم ولی حالا خوشبختانه یا متاسفانه به خاطر شیوع کرونا شرایطی پیش آمده که ما با برنامه ریزی می توانیم این کار را انجام دهیم که البته نیاز به زیرساخت مخصوصا زیرساخت های تبلیغاتی برای معرفی این فضاها دارد.

رضایی درباره ظرفیت گردشگری فضای مجازی در استان تهران افزود: هر چند الان در شهر تهران زمین های کشاورزی خیلی کم شده است اما سمت شهرری که منطقه 20 تهران است، باز هم زمین های کشاورزی را می توان دید. در اطراف تهران هم فضاهای جنگلی طبیعی و هم مصنوعی داریم و فضاهای کشاورزی خوبی داریم. ما نباید تهران را فقط شهر تهران ببینیم. استان تهران از انتهای منطقه 22 تا دماوند و منطقه کویری مرز استان قم و مناطق کوهستانی که در شمال استان تهران داریم، اتفاقا فضای خوبی برای توسعه گردشگری کشاورزی دارد.  

وی در پایان گفت: جنس خاک و وجود آب های زیرزمینی، امکان سرمایه گذاری برای ایجاد مزرعه هایی با هدف کشت گیاهان دارویی یا گل های زینتی را دارد و می تواند جاذبه ای برای گردشگران ایجاد کنند.