گاز کلیدواژه انرژی در دو دهۀ آینده

واکاوی بازار انرژی در پی جنگ روسیه و اوکراین در گفت‌وگوی جهان اقتصاد با فرشید فرحناکیان به‌غیراز انرژی‌های تجدیدپذیر، تنها منبع داخلی در آلمان زغال‌سنگ است که بسیار آلوده بوده و تنها 9 درصد از مصرف اولیه انرژی این کشور را تأمین می‌کند و این عدد در حال کاهش است. منظور از منبع مصرف اولیه نوعی انرژی است که از منابع طبیعی به دست می‌آید و نه فرایندهای ثانویه مانند برق. با این وصف، اکثریت گسترده سوخت‌های فسیلی که در این کشور اســتفاده می‌شود، وارداتی هســتند. آلمان با انگیزه‌های سیاسی 12 نیروگاه تولید انرژی خود را تعطیل کرد و اورانیوم سه نیروگاه هسته‌ای باقی‌مانده نیز کاملاً وارداتی هستند. حالا بین آمریکا و روسیه برای تأمین گاز گرفتار آمده است. نفت و گاز روی‌هم‌رفته ســهمی 60 درصدی از انرژی اولیه دارند و مدت‌های مدیدی است که روسیه تأمین‌کنندۀ اصلی هردوی آن‌هاست. این کشور پیش از آغاز جنگ با اوکراین تقریباً یک‌سوم از نفت آلمان و نیمی از زغال‌سنگ و بیش از نیمی از گاز غول صنعتی اروپا را تأمین می‌کند، بقیه اتحادیه اروپا هم وضعیت چندان بهتری ندارند. فرشید فرحناکیان ، دکترای حقوق نفت و گاز،در گفت‌وگو با خبرنگار جهان اقتصاد ضمن بیان مطلب فوق اظهار داشت: ۴۰ سال پیش، سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) به کاخ سفید هشدار داد که خط لوله گاز ۳۵۰۰ مایلی روسیه از سیبری به آلمان، تهدید مستقیم برای آینده اروپای غربی است. سازمان سی‌‌‌آی‌‌‌اِی استدلال می‌‌‌کرد که چنین خط لوله‌‌‌ای، وابستگی بیش‌ازحدی در اروپای غربی به منابع انرژی و سوخت روسیه ایجاد می‌کند که خطرناک است. رونالد ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا با این خط لوله مخالفت کرد؛ اما در برابر منافع گروه‌‌‌های لابی به‌سختی شکست خورد. وی تصریح کرد: در اواخر دهۀ 60 میلادی که صنایع ســنگین دســتِ‌بالا را در جهان داشــتند، کشــوری کــه در آن زمان آلمان غربی نام داشــت به‌شدت نیازمند انرژی ارزان‌قیمت بود؛ همین مسئله باعث شد این کشور خطــوط لوله زیادی را در اختیار اتحاد شــوروی قرار دهد تا از طریق آن بتواند گاز دریافت کند و در تمام این مدت سیاستمداران آلمان غربی هم دائماً به دنبال داشتن روابطی آرام با شوروی باشــند. وی بیان کرد: آخرین همکاری‌های اقتصادی این دو کشور منجر به ســاختن خطوط انتقال نورد اســتریم 1 و 2 شد که با گذشــتن از زیر دریای بالتیــک و دور زدن اوکراین، آلمان را به روســیه متصل می‌کند. البته فعلاً نورد استریم 2 مورداستفاده قرار نگرفته و با پیش آمدن جنگ وضعیت پیچیدگی بیشتری هم پیداکرده است. وی عنوان کرد: در تمام این سال‌ها موضع آلمان در قبال روسیه و تلاش این کشور برای حفظ روابط سیاسی و اقتصادی و کانال دیپلماتیک با مسکو که با همکاری‌های اقتصادی بالأخص درزمینۀ انرژی گره خورده، بخشی از سیاست بلندمدت حزب حاکم سوسیال‌دموکرات آلمان بوده است، سیاستی که از سوی اوکراین به‌نوعی همدستی با مسکو قلمداد شده و حتی در روزهای اخیر به لفاظی‌‌‌های عجیب و بی‌سابقه از سوی کی‌یف علیه برلین منجر شده است. وی با اشاره به اینکه این روزها زلنسکی آلمان را متهم کرده که با ادامه تجارت انرژی با روسیه، از خون کسب درآمد می‌کند گفت: او آلمان را به همدستی با روسیه برای دور زدن اوکراین و ایجاد خطوط لوله نورد استریم 1 و ۲ متهم کرده است و سفیر اوکراین در آلمان نیز اظهارات بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای علیه حزب سوسیال دموکرات و شخص رئیس‌جمهور آلمان مطرح کرده که این امر باعث عصبانیت گسترده سیاستمداران آلمانی از تمامی جناح‌‌‌ها شده است. فرحناکیان در ادامه افزود: اولاف شولتز؛ صدر اعظم آلمان، در مصاحبه با اشپیگل گفت که تحریم گاز نمی‌تواند جنگ در اوکراین را متوقف کند و اگر پوتین به بحث‌‌‌های اقتصادی اهمیتی می‌‌‌داد، هرگز این جنگ جنون‌‌‌آمیز را آغاز نمی‌کرد. شولتز به اشپیگل گفت که اجتناب از تحریم گاز روسیه به معنای جلوگیری از یک بحران اقتصادی چشمگیر، از دست دادن ‌میلیون‌ها شغل و کارخانه‌‌‌هایی خواهد شد که دیگر هرگز جبران نمی‌شوند. وی عنوان کرد: حدود یک‌سوم گاز وارداتی آلمان از روسیه، برای تولیدات صنعتی مانند فولاد و مواد شیمیایی استفاده می‌شود و راینر دولگر، رئیس اتحادیه کارفرمایان آلمان (BDA) و راینر هافمن، رئیس کنفدراسیون اتحادیه‌‌‌های کارگری (BDG) در بیانیه‌‌‌ای مشترک گفتند که «تحریم سریع گاز منجر به از دست رفتن تولید، تعطیلی صنایع، صنعتی‌‌‌زدایی هر چه بیشتر و نابودی طولانی‌مدت موقعیت‌‌‌های شغلی در آلمان خواهد شد». رابرت هابک پیش‌‌‌بینی کرده که اگر آلمان استفاده از نفت و گاز روسیه را متوقف کند، بیکاری گسترده، فقر، عدم امکان تأمین گرمایش خانه‌‌‌ها و تأمین بنزین موردنیاز خودروها رقم خواهد خورد. وی عنوان کرد: حتی اگر گاز قطع نشود، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند اروپا در سال 2022 یک تریلیون دلار برای انرژی خواهد پرداخت که دو برابر هزینه انرژی در سال 2019 است و جنگ بر بهای دیگر کالاهای تجاری اثر می‌گذارد. به گفته فرحناکیان، بهای نفت هم‌اکنون رو به افزایش است و روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده گندم در جهان است و اوکراین با فاصله اندکی پس از روسیه قرار دارد؛ روسیه منبع بزرگ تأمین فلزات نیز هست و در بازارهای امروز که دچار کمبود هستند حتی یک تکانه کوچک می‌تواند بهای کالاهای تجاری را به اوج برساند. وی در ادامه گفت: اقتصاددانان آلمانی تخمین زده‌‌‌اند اگر واردات گاز از روسیه متوقف شود، آلمان ممکن است طی ۲ سال آینده ۲۲۰‌میلیارد یورو یا معادل ۵/ ۶‌درصد تولید ناخالص داخلی خود را از دست بدهد و گزارش بوندس بانک می‌‌‌گوید در صورت اعمال تحریم انرژی روسیه و تعلیق سایر تجارت‌‌‌ها بین برلین و مسکو، اقتصاد آلمان ۵‌درصد بیشتر ازآنچه انتظار می‌‌‌رفت، کوچک‌تر می‌شود. وی خاطرنشان کرد: موضع ضد آلمانی در میان سردمداران اوکراین چیز تازه‌‌‌ای نیست و از زمان کودتا علیه دولت دموکراتیک اوکراین در سال ۲۰۱۴ و قدرت گرفتن ناسیونالیست‌‌‌ها و گروه‌‌‌های دست راستی در کی‌یف، آن‌ها همواره برلین را متهم به همدستی با مسکو کرده‌‌‌اند. وی مطرح کرد:موضع آلمان عدم توقف فوری واردات نفت و گاز از روسیه است که چنین موضعی با انتقاد شدید اوکراین، دولت‌‌‌های لهستان و کشورهای حوزه بالتیک روبه‌‌‌رو شده است و آلمانی‌‌‌ها به‌وضوح متوجه شده‌‌‌اند که اوکراین به دنبال آن است که در سیاست داخلی آلمان دخالت کرده و برلین را مجبور کند برخلاف منافع خود و سایر کشورهای اروپایی، تمامی روابط خود و به‌ویژه در حوزه انرژی را به‌سرعت با روسیه قطع کند و همچنین سلاح‌‌‌های تهاجمی در اختیار کی‌یف قرار دهد که این امر نیز برخلاف سیاست آلمان در جنگ‌‌‌ها است. فرحناکیان عنوان کرد: کشورهای کوچک شرق اروپا به‌عنوان متحدان آمریکا در ناتو نیز به بازوی اعمال فشار بیشتر علیه آلمان برای همراهی با این سیاست تبدیل‌شده‌اند و در چنین شرایطی، به نظر می‌رسد که آلمانی‌‌‌ها قصد ندارند با برنامه تحریمی که آمریکا برای اروپا در زمینه انرژی تدارک دیده کاملاً همراهی کنند. وی با بیان اینکه در ژوئن 2022 روسیه جریان صادراتی گاز از طریق خط لوله نورد استریم 1 را به ۴۰ درصد ظرفیت کل کاهش داد عنوان کرد: دلیل این اقدام روسیه تأخیر در بازگشت تجهیزاتی بود که توسط شرکت زیمنس انرژی آلمان برای تعمیرات به کانادا فرستاده شده بود و این تجهیزات به دلیل تحریم‌های غربی علیه روسیه در کانادا مانده بودند و تحت‌فشار دولت اوکراین از بازگشت آن‌ها جلوگیری شده بود؛ اما درنهایت و با فشار آلمان و دیگر کشورهای اروپایی که از کمبود گاز رنج می‌بردند، توربین تعمیرشده را کانادا با مجوزی محدود بازگرداند و آلمانی‌ها از کانادا به دلیل این اقدام تشکر کردند، البته کانادایی‌ها گفته‌اند که تحریم‌ها علیه بخش انرژی روسیه را ادامه خواهند داد. وی در پایان تاکید کرد: گاز کلیدواژه انرژی و ژئواستراتژی جهان در طول دو دهۀ آینده خواهد بود و در سال ۲۰۱۹ حجم سرمایه‌گذاری‌های جهانی روی توسعه گاز 7/ 2 برابر نفت بود.