کاهش امنیت آبی در سایه توسعه کشاورزی ناکارآمد

فریده خدادادی- در سال های اخیربا کاهش نزولات آسمانی، افزایش برداشت غیر‌کارشناسی و غیرقانونی از منابع زیرزمینی در بخش‌های مختلف به‌ویژه کشاورزی و بي ­توجهی به روش‌های بهینه مصرف آب در بخش‌های مختلف، با بحران آبی مواجه هستیم به طوری که مدیریت مصرف را در حوزه منابع آبی ضروری می کند.

به گزارش جهان اقتصاد؛ هدر رفت آب در ايران بسیار است و چاره‌جویی برای این وضعیت امری است که باید به‌عنوان یکی از عوامل احتمالی بحران‌زا در کشور مورد بررسی قرار گیرد . متاسفانه مصرف آب با کمبود دانش فنی رو­به ­رو است و دستگاه ­های اجرایی باید برنامه­ های عملیاتی برای مصرف بهینه آب پیاده سازند زیرا با هدررفت آب در بسیاری از بخش ها از جمله بخش کشاورزی مواجه هستیم و آن طور که باید آموزش لازم برای استفاده از سامانه ­های نوین آبیاری به کشاورزان داده نشده است. باید با مدیریت درست منابع آب (هم عرضه و هم تقاضا)، استفاده از دانش و فناوری های نوین، اصلاح الگوی کشت، استفاده از سیستم ­های آبیاری مدرن و گسترش آن در سطح مزارع، آموزش مناسب کشاورزان و بهره ­برداران و ارزیابی امکان تولید و مبادله محصولات کشاورزی به سوی استفاده مناسب از آب و بهبود بهره ­وری آب کشاورزی حرکت کرد.

علی قنادی اسلامی ، کارشناس حوزه آب و انرژی دراین باره در گفت و گو با خبرنگار جهان اقتصاد اظهار کرد: حوزه مدیریت مصرف آب باید بیشتر در بخش کشاورزی مورد توجه قرار گیرد زیرا هدر رفت اب در این بخش به طورجدی مشاهده می شود.

وی بیان کرد: راندمان آبیاری و بهره وری آبی محصول در بخش کشاورزی در کشور نسبت به کشورهای توسعه یافته و بهره وری اقتصادی آب حتی نسبت کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس پایین است.

این کارشناس حوزه آب و انرژی با اشاره به بهره وری اقتصادی پایین در بخش کشاورزی در ایران افزود: حدود یک صد میلیارد متر مکعب آب در بخش های مختلف مصرف می شود که سهم بخش کشاورزی حدود نود درصد است. در حالی که میزان بهره وری اقتصادی آب در کشور کمی بیش از چهار دلار برآورد می شود. ( تولید ناخالص داخلی تقسیم بر مصرف آب در کشور)

قنادی اسلامی با بیان اینکه میزان بهره وری اقتصادی آب در بخش های مختلف برای هر کشوری متفاوت است، گفت: کشورهایی مانند کویت، امارات و بحرین که از نظر بارش و منابع آبی متعارف، نسبت به ایران، در شرایط بدتری بسرمی برند، دارای بهره وری اقتصادی آبی بالاتری هستند، در حالی که طبق آمار بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ مثلا برای ایران میزان بهره وری در بخش کشاورزی کمتر از نیم دلار به ازای هر متر مکعب و برای صنایع ۱۵۱ دلار و برای بخش خدمات حدود ۲۷ دلار به ازای هر متر مکعب بوده است، بنابراین در کشور ایران مسیر توسعه به درستی طی نشده است.

** کنارگذاشتن کشاورزی نا کارآمد

به گفته قنادی اسلامی با گسترش فعالیت های کشاورزی ناکارامد در کشور تنها منابع آبی به هدر می رود و اگر در صدد دستیابی به رفاه هستیم باید کشاورزی نا کارآمد همراه با مصرف بیش از اندازه آب کنار گذاشته شود و باید به سمت صنایع با بهره وری و ارزش افزوده بالا پیش رویم.(مطابق آمایش سرزمینی ).

این کارشناس حوزه آب و انرژی عنوان کرد: یکی ازاصلی ترین تفاوت های بین بهره وری آبی محصول کشاورزی با بهره وری اقتصادی آب این است که به دلیل دانش و توسعه فناوری و تکنولوژی تقریبا محدودیت بسیار کمتری برای افزایش میزان بهره وری اقتصادی آب نسبت به زمان وجود دارد در حالی که در میزان بهره وری آبی محصول این گونه نیست . به طور مثال برخی از صنایع در کشور از نقطه نظر آبی پر مصرف بوده و میزان بهره وری اقتصادی آبی آنها بسیار پایین است در صورتی که در کشورهای توسعه یافته صنایعی جون صنایع هایتک با مصرف اب بسیار کمتر ولی در عوض تولید ناخالص داخلی را بسیار افزایش می دهند. (دارای بهره وری اقتصادی ابی بالایی هستند)

وی افزود: در کشور صنایعی مانند فولاد و حتی کشاورزی با آب بری بالایی همراه هستند و محصول اندکی ( از نظر ارزش دلاری) تولید می کنند حتی با استفاده از آبیاری قطره ای میزان تولید نا خالص داخلی در بخش کشاورزی نیز پایین بوده و از یک حدی نمی تواند بالاتر باشد و آن هم بدلیل ماهیت نوع صنایع، عدم استفاده از فناوری های روز دنیا و یا به دلیل نوع تولیدات آنها می باشد.

وی افزود: کشورما به دلیل شرایط اقلیمی خاص و میزان تبخیر به میزان سه برابر جهانی، شرایط ویژه ای دارد که باید به دنبال الگوبرداری از کشورهای توسعه یافته با شرایط اقلیم مشابه باشیم . متاسفانه در کشت گلخانه ای در کشور هم به دلیل عدم ایجاد سرمایه گذاری های بزرگ برای گلخانه های مجهز و بزرگ استاندارد بیشتر باعث آلودگی و تولید ضایعات پلاستیکی شده ایم اما اگر به دنبال سرمایه گذاری های بلند مدت بودیم قطعا از الگوبرداری های موفقی همچون هلند با کشتهای گلخانه ای با میزان محصول بسیار بالا در هر هکتار با مصرف اب کم ، می توانستیم شرایط بسیار بهتری در کشاورزی داشته باشیم. کافیست نگاهی به میزان صادرات محصولات کشاورزی- غذایی در کشور هلند با مساحتی در حدود یک استان خودمان ولی صادراتی به میزان ده ها میلیارد دلار داشته باشیم.

** لزوم بکارگیری فناوری های روز در بخش کشاورزی

وی یادآور شد: اگر بخواهیم مانند کشور های مذکور به تولید محصول بیشتر با آب مصرفی کم دست پیدا کنیم حداقل در بخش کشاورزی باید از فناوری های روز و نیز زیر ساخت های لازم جهت کاهش هرچه بیشتر مصرف از سیستم های گلخانه ای پیشرفته با مکانیسم جمع اوری اب باران و استفاده از آن با استفاده از الگوری کشت مناسب آب بهره ببریم تا در کشورمان که در بخش خشک و نیمه خشک زمین واقع شده است بیشتر دچار مشکل نشویم.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: دستیابی به بهره وری اقتصادی بالای آب مساله ای نیست که بتوان سریع به آن دست یافت زیرا در گذشته متاسفانه کشاورزی نا کارآمد با مصرف اب زیاد مرسوم بوده است و نمی توان از کشاورزان به یک باره کاهش استفاده از آب را در تولید محصولات درخواست کرد. بخش زیادی از جمعیت کشور را در چند دهه گذشته درگیر اشتغال در این بخش کرده ایم و امکان استفاده از الگوهای کشورهای توسعه یافته به راحتی ممکن نیست .

قنادی اسلامی بیان کرد: کشورهای توسعه یافته همچون انگلیس، علیرغم رتبه ششم جهانی در تولید ناخالص داخلی اما در رتبه ۳۶ جهانی از نقطه نظر تولید ناخالص داخلی در بخش کشاورزی قرار گرفته اند و ایران در سال ۲۰۱۷ از نظر تولید ناخالص داخلی در رتبه ۲۷ جهانی قرار داشت اما از نظر تولید ناخالص داخلی در بخش کشاورزی در همین سال در رتبه شانزدهم جهانی جای گرفته است و برخلاف شادی برخی از این رتبه ولی این جای نگرانی جدی دارد و نشان دهنده این است که بیشترین سرمایه گذاری در حوزه کشاورزی ناکارامد انجام می شود در حالی که مطابق آمایش سر زمینی پتانسیل توسعه کشاورزی در ایران وجود ندارد و ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد و باید در سایر بخش ها این سرمایه گزاری صورت پذیرد تا با بحران آب در آینده مواجه نباشیم.

وی گفت: توسعه بیشتر کشاورزی ناکارامد در کشور ما به دلیلی این که از کمی آب رنج میبرد فقط باعث کاهش امنیت آبی و پیشروی به سمت تنش های بزرگ آبی می شود.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: از نظر سازمان های بین المللی در بخش آب، یکی از شاخص های توسعه برای کشورها، کاهش سهم آب مصرف شده یا برداشت شده در بخش کشاورزی و افزایش سهم آن در بخش صنعت است.